آموزش استدلال

بازی در ساده‌ترین تعریف فعالیتی است که توسط کودکان به منظور تفریح و تفنن انجام می‌شود. برخلاف نظریات گذشتگان که بازی را وسیله‌ای برای صرف انرژی مازاد بدن می‌دانستند، کودکان به هنگام بازی بخشی از نیروی فکری و بدنی خود را به‌کار می‌گیرند و بازی را قسمتی از زندگی عادی خود به حساب می‌آورند.فردریک فروبل مبدع کودکستان معتقد بود: ”کودکان بیش از هر چیز از بازی‌های خود مطالبی می‌آموزند.“از نظر پیاژه بازی با تولد کودک آغاز می‌شود و تا حدود یازده‌سالگی ادامه می‌یابد. بازی آثار مثبت بسیاری در پی دارد، رشد مهارت‌های حرکتی، تقویت حس تعاون و مشارکت و مسئولیت‌پذیری، بردباری و رعایت نوبت، تمرین نقش‌های متفاوت و بسط تخیلات سازنده و تقویت خلاقیت‌ها از موارد قابل ذکر در این مورد است.بازی از لحاظ جسمانی به تسریع گردش خون، تنظیم عمل دفع مواد زاید بدن و سرعت و کشش صحیح عضلانی منجر می‌شود. از لحاظ عقلانی بازی موجب می‌شود، کودک از پدیده‌های محیط خود شناخت صحیح‌تری کسب کند، استدلال بهتری داشته باشد و مشکلات و مسائل را زودتر حل کند. از بعد اجتماعی و عاطفی نیز، قدرت سازمان‌دهی و مدیریت را تقویت کرده، لزوم رعایت سلسله مراتب را به کودک می‌آموزد.
طبقه‌بندی زمین‌های بازی
تفکیک مشخصات محل بازی گروە‌های سنی متفاوت. به مفهوم ایجاد فضای بازی مجزا نیست و هر جا امکان داشته باشد، کودکان و نوجوانان با سنین متفاوت باید بتوانند در یک مکان بازی کنند. همچنین در بیشتر مواقع تکامل علاقه به بازی‌های گوناگون با تکامل روانی گروه‌های سنی مطابقت ندارد. چرا یک پسربچه بزرگ‌تر نتواند دوباره در گودال شن به‌های کوچک‌تر مشغول بازی شود؟ آیا به این دلیل که دیگر بزرگ شده است؟ بازی‌هائی که ما بزرگسالان برای یک گروه سنی نامناسب می‌دانیم، در تعادل درونی کودک نقشی ارزشمند و ضروری دارد. توصیه می‌شود، برنامه‌ریزان تا جائی‌که امکان دارد، زمین بازی را طوری مکان‌یابی و طراحی کنند که محل و نوع بازی گروه‌های سنی متفاوت باشد. این محل‌های مجزا باید درون یک مجموعه قرار گیرند و زمین بازی برای استفاده همه گروه‌های سنی کودکان طراحی شود. در مواردی که امکان چنین برنامه‌ریزی‌هائی وجود ندارد، فضاهای بازی گروه‌های سنی متفاوت، به سه نوع زمین بازی تفکیک می‌شود:
۱. زمین بازی کودکان خردسال (۰-۶ ساله) که مقیاس عمل آن واحد همسایگی است.
۲. زمین بازی برای همه گروه‌های سنی کودکان (۰-۱۵ ساله) که بچه‌های خردسال در کنار بچه‌های بزرگ‌تر و نوجوانان به بازی می‌پردازند و مقیاس عمل آن محله یا ناحیه شهری است.۳. فضای بزرگ بازی که مرکز تفریحی برای کودکان، نوجوانان و حتی بزرگسالان به شمار می‌رود. به این نوع زمین‌های بازی، گاهی شهربازی نیز گفته می‌شود. شهربازی، مجتمعی است که همه اعضاء خانواده می‌توانند مطابق با علائقی که دارند به بازی یا تفریح در آنجا بپردازند. حوزه نفوذ این فضا، وابسته به اندازه و امکانات ناحیه، منطقه یا حتی شهر است.بعد از جنگ‌جهانی دوم که طراحان شهری به زمین‌های بازی توجه بیشتری کردند، وسایل جدیدی جایگزین وسایل قدیمی بازی شد و به این ترتیب، پایه‌های اولیه شهربازی، به مفهومی که امروز می‌شناسیم؛ نهاده شد. از اولین شهرهای بازی می‌توان به شهربازی منطقه جانسون هاوسط در نیویورک اشاره کرد که در سال ۱۹۴۷ پدید آمد. این زمین‌های بازی جدید، افزون بر اینکه فعالیت‌های تفریحی جدیدی را معرفی می‌کردند، باعث می‌شدند که مناظر جدیدی نیز در شهر به‌وجود آید. یکی از کارکردهای دیگر شهربازی‌هائی که خوب طراحی شده بودند، زیباسازی شهر و تنوع بخشی به فضای یکنواخت شهری بود.این مرکزهای تفریحی می‌توانند موجب همبستگی میان والدین و بچه‌ها شوند. گفته می‌شود، بیگانگی میان والدین و بچه‌ها در موارد بسیاری ناشی از شتاب و سرعت زمانه است. والدین در وضعیتی قرار ندارند که وقتی را به بچه‌های خود اختصاص دهند. این پدیده بیگانگی می‌تواند ناشی از نبود امکان دخالت فعال والدین در زندگی بچه‌های‌شان به‌جزء در چارچوب خانه باشد. والدین با مشارکت در بازی بچه‌ها امکانات تازه‌ای برای همدلی و مصاحبت با فرزندان خود پیدا می‌کنند و بر رشد جمسی و روانی آنها تأثیر می‌گذارند.“اگر چه کارکرد اصلی همه شهربازی‌ها ایجاد فضائی مناسب باری بازی و تفریح تمام اعضاء خانواده است، اما اندازه و شعاع عمل آنها متغیر است. از آن دسته شهربازی که در مقیاس منطقه عمل می‌کنند تا شهربازی بین‌المللی مانند سرزمین دیزنی یا پارک اروپا (Europa Park) که پذیرای گردشگرانی از تمام جهان هستند را در بر می‌گیرد. به همین دلیل ضابطه یا استانداردی معین برای برنامه‌‌ریزی و طراحی شهرهای بازی وجود ندارد.
اصول طراحی و مدیریت فضاهای بازی
معماران، طراحان منظر و کارشناسان آموزشی باید در فرآیند طراحی زمین‌های بازی با یکدیگر همکاری کنند.معمار وسوسه می‌شود که در طراحی زمین بازی، فقط جنبه‌های هنری طراح را در نظر بگیرد و زمین بازی را چنان طراحی کند که در نگاه بزرگسالان، چشم‌نواز باشد. چون در چنین طراحی‌ای، به جنبه آموزشی و فعال بازی‌ها توجه نشده و ممکن است برای استفاده‌کنندگان از فضا، کسالت‌آور و نامتناسب به‌نظر آید.زمین بازی نباید مملو از سرگرمی‌های غیرفعال مانند آب، سرسره و چرخ‌وفلک باشد؛ بلکه باید به نوعی طراحی و برنامه‌ریز شود که بازی‌های فعال، خودانگیختگی و آفرینندگی را تشویق کند. قطعات مجزا و مواد نیمه‌ساخته برای بازی، از وسایل مکانیکی زمین بازی ارزشمندتر هستند یک درخت برای بالا رفتن، یا یک گودال شنی برای بازی، ارزشمندتر از یک چرخ‌وفلک یا تاب است. البته این نکته به مفهوم نفی کامل سرگرمی‌های غیرفعال نیست؛ بلکه هدف، ایجاد تناسب بین این سرگرمی‌ها و سرگرمی‌های فعال است.
طراحی و تجهیز زمین‌های بازی باید براساس و منطبق با نیازهای گروه‌های سنی خاص باشد. نوع و شیوه بازی کودک خردسالی که کمتر از هفت سال دارد با بازی کودکی که به مدرسه می‌رود؛ متفاوت است، چنانکه نوع و شیوه بازی دختران نیز معمولاً متفاوت با بازی پسران هم‌سن و سال آنها است.در طراحی زمین بازی باید به کارکردها و حرکت بازی‌های گوناگون توجه بسیار شود. همان‌طور که ما در اتاق‌نشیمن منزلمان، اسباب و اثاثیه را برحسب کارکرد آنها مرتب می‌کنیم، طراح زمین بازی نیز باید با در نظر گرفتن کل فضای موجود، فضای بازی مناسبی ایجاد کند که با توزیع مناسب تجهیزات گوناگون برحسب کارکرد و نوع استفاده از آنها، قسمت‌های گوناگون زمین بازی با یکدیگر ترکیب شوند. مثلاً فضائی که خاص بازی با توپ است، نباید جنب گودال‌های شنی و محل بازی‌های بچه‌های کوچک باشد؛ زیرا ممکن است برخورد توپ به بچه‌های کوچک آسیب برساند؛ مگر آنکه محل بازی بچه‌های کوچک‌تر که بازی‌های خیالی خود را به تنهائی انجام می‌دهند، به‌وسیله موانع طبیعی از محل بازی بچه‌های بزرگ‌تر که بازی‌های پرتحرک‌تری دارند جدا شود.زمین بازی نباید فقط به بازی‌هائی اختصاص یابد که افراد متعددی در آن حضور می‌یابند. گاهی بچه می‌خواهد در دنیای خیال خود غرق شود ولی حضور افراد دیگر نمی‌گذارد. دخترانی را در نظر بگیرید که هنگام بازی با عروسک‌ها، خود را به‌جای افراد بزرگ‌تر می‌گذارند. حجره‌های بازی، بوته‌ها و گیاهان می‌توانند یک اتاق بازی صمیمی در هوای آزاد ایجاد کنند.برای ساختمان، تجهیزات و وسایل نگهداری زمین بازی، باید همکاری والدین و افراد محل را جلب کرد. والدین باید بدانند زمین بازی عنصری است که نگهداری از آن به‌عهده آنها نیز هست. این محل، نباید توفقگاه جدیدی برای جدا کردن کودک از خانواده محسوب شود. بلکه برعکس باید طوری باشد که تمام خانواده از طریق بازی‌ها، دور هم جمع شوند.برای مدیریت صحیح زمین‌های بازی باید عوامل محیطی را نیز در نظر گرفت. با توجه به اینکه کودکان، شب‌ها نیز دست از بازی برنمی‌دارند، باید نور کافی در زمین‌های بازی وجود داشته باشد. اگر این نور، مصنوعی و رنگارنگ باشد، موجب جذاب‌تر شدن محیط می‌شود.برای جلوگیری از زنگ‌زدائی و ترک‌خوردگی وسایل بازی، وسایل فلزی را باید هر سال یک‌بار قبل از فرا رسیدن فصل برف و باران منطقه‌ای، رنگ‌آمیزی و زنگ‌زدائی کرد.
احمد سعیدنیا (مهندس شهرسازی و استاد دانشگاه تهران)

منبع : روزنامه اعتماد