چهارشنبه, ۱۷ بهمن, ۱۴۰۳ / 5 February, 2025
مجله ویستا
دانش آموزان انگیزه درس‌خواندن ندارند
مقصر كیست؟
در پاسخ این پرسش كه مقصر واقعی مردود شدن دانش آموزان كیست و چه عواملی مسبب افت تحصیلی آنان است، چند شاخا مهم، جای بحث و بررسی دارد:
۱. نداشتن امید به آینده: یكی از مشخصترین دلایل افت تحصیلی دانش‌آموزان، بلاتكلیفی و نداشتن امید به آینده است. زیرا اكثر دانش‌آموزان یك آینده خوب و روشن را مستلزم ادامه تحصیل نمی‌دانند. دانش‌آموزان با استعداد زیادی دیده شده‌اند كه در تمام مراحل آموزشی و آزمونها كاملا موفق و ممتاز بوده‌اند، با این حال، وقتی با آنان درباره آینده و شغل انتخابی صحبت شده، اظهار داشته‌اند كه بعد از اتمام تحصیلات دانشگاهی، برای برخورداری از یك زندگی مطلوب، باید به سراغ شغلی نان و آبدار بروند. برای بسیاری از دانش‌آموزان، فارغ‌التحصیل‌شدن، به معنای نقطه شروع سرگردانی و بلاتكلیفی است،نه جواز ورود به بازار كار و برخورداری از یك فرصت شغلی مناسب. دانش‌آموزان، وقتی كه می‌بینند قشر تحصیلكرده جامعه از وضع معیشتی سخت‌تری نسبت به افرادی با تحصیلات كمتر و گاه بی‌سواد،اما اهل كسب و كاسبی برخوردارند، انگیزه خود را برای تلاش و كسب موفقیت در زمینه تحصیل از دست داده و ترجیح می‌دهند بدون تلف‌كردن سال‌های عمرشان برای تحصیل و كسب مدرك،مستقیما وارد بازار كار شوند تا زودتر به درآمد برسند.
۲. محیط آموزشی خسته‌كننده: بسیاری از كارشناسان علوم آموزشی یكی از دلایل مهم افت تحصیلی دانش‌آموزان را كسالت‌بار بودن محیط‌های آموزشی، كلاس‌های خسته‌كننده و حجم زیاد كتاب‌هایی می‌دانند كه اكثر آنها بدون در نظر گرفتن اصول علمی برنامه‌ریزی درسی تهیه و تدوین شده و در بیشتر موارد، محتوا و طراحی آنها نیز، سنخیتی با سن و نیاز روحی دانش‌آموزان ندارد. از طرف دیگر،محیط‌های سرد، بی‌تحرك و خالی از شور ونشاط نمی‌تواند انگیزه و رغبت كافی برای حضور مشتاقانه دانش‌آموزان در محیط آموزشی ایجاد كند. وقتی یك دانش‌آموز از لحظه اول حضور در كلاس درس و محیط مدرسه، برای رهایی از آن ؤانیه‌شماری می‌كند، مسلما به آنچه نمی‌اندیشد، یادگیری و تفكر است.
كلاس‌های غیر استاندارد
وقتی كلاس‌های درس پرجمعیت و مغایر با اصول استاندارد جهانی است،معلم عملا مبدل به مبصر و ساكت‌كننده كلاس می‌شود و نقش اصلی خود را از دست می‌دهد. اكثر معلمان می گویند تعداد دانش آموزانشان آن‌قدر زیاد است كه حتی برای پرسش و پاسخ درسی زمان كافی در اختیار ندارند، چه رسد به برقراری ارتباط عاطفی با دانش‌آموزان كه یكی از عوامل مهم و اساسی ایجاد انگیزه و تلاش برای یادگیری در دانش‌آموز است. چه بسا دانش‌آموزی كه در ابتدای سال تحصیلی محصل موفقی به شمار می‌آید و یكباره، یعنی درست زمانی كه به نیاز عاطفی او پاسخ داده نمی‌شود و در واقع توجه كافی نمی‌بیند، دچار ایست یا افت تحصیلی می‌شود.
كتاب‌های درسی نامناسب
متاسفانه اكثر كتاب‌های درسی، بدون توجه به نیازهای دانش‌آموزان تالیف و گردآوری شده و این معضل بیشتر در مقطع راهنمایی احساس می‌شود. به ویژه از این نظر كه در این دوره، دانش آموز از نظر برقراری ارتباط با معلم‌ها هم بشدت دستخوش تغییر و تحول می‌شوند. دانش‌آموزی كه در دوره ابتدایی تمام طول هفته را با یك یا دو معلم گذرانده و ارتباط عاطفی مستحكمی با یك یا دو معلم خود ایجاد كرده است، با حضور در مقطع راهنمایی، بطور ناگهانی با تغییر محیط و تعدد معلمان مواجه می‌شود و هنوز موفق به تطبیق خود با محیط جدید نشده است كه یكباره با تعدادی كتاب با شكلی كاملا متفاوت با كتاب های درسی سال‌های گذشته روبرو می‌شود. كتاب‌هایی كه دیگر كمتر عكس های جذاب، جالب و كودكانه دارد و حتی رسم‌الخط آنها بطور ناگهانی تغییر كرده است. درواقع اكثر دانش‌آموزان با ورود به این مقطع دچار سردرگمی و حتی گاهی نگرانی شده و در نهایت دچار افت تحصیلی می‌شوند.
البته دانش‌آموزان مقطع متوسطه هم از بی‌ارتباطی بسیاری از كتاب‌های رشته انتخابی خود گله‌مند هستند آنها معتقدند بسیاری از آنها حتی پس از اخذ مدرك دیپلم، به درد كار یا زندگی روزمره‌شان نمی‌خورد و پاس‌كردن آنها، وقت‌تلف‌كردن بیهوده است و ...
آنچه طی سال‌های اخیر باعث چشمگیربودن افت تحصیلی دانش‌آموزان در مقطع متوسطه شده، تغییر سیستم آموزشی قدیم به نظام جدید یا همان ترمی واحدی بوده است كه حالا پس از گذشت چند سال از این تغییر سیستم و در واقع قربانی‌شدن یك نسل، از دور و نزدیك شنیده می شود كه مسوولان به فكر افتاده‌اند تا برای جلوگیری از فاجعه افت تحصیلی بی‌شمار، باز هم سیستم آموزشی را تغییر دهند. اینكه آیا بر روی این نظام نوین تا چه حد كار كارشناسی و تحقیق انجام شده، سوالی است كه با گذشت زمان به جواب آن خواهیم رسید.
اكثر دانش آموزانی كه در نظام جدید، یا همان ترمی‌واحدی تحصیل كرده‌اند، معتقدند نسبت به دانش آموزان نظام قدیم، هم كم‌سوادتر هستند وهم شانس كمتری برای ورود به دانشگاه دارند. زیرا دایم در طول تحصیل خود با كمبود وقت مواجه بوده‌اند و برای اینكه موفق بشوند كتاب درسی خود را در طول یك ترم به پایان برسانند، مجبور شده‌اند دروس را بطور سرسری،با عجله و بدون توجه به عمق مطالب خوانده و حفظ كنند تا بتوانند نوعی امتحان آن درس را از سر بگذرانند و خود را راحت كنند.بنابراین، بعد از پایان تحصیلات خود، وقتی به عقب برمی گردند و به آموخته‌هایشان مراجعه می‌كنند، می‌بینند متاسفانه آنچه آموخته‌اند بسیار ناچیز و سطحی است. روش تدریس نامناسب
روش تدریس نامناسب از جمله عوامل دیگری است كه درهر سه مقطع باعث افت تحصیلی چشمگیر دانش‌آموزان می‌شود. استفاد از روش سخنرانی برای همه دروس، نبودن یا استفاده نكردن از آزمایشگاه و وسایل كمك‌آموزشی و همین‌طور غیرفعال‌بودن دانش آموزان در هنگام تدریس همه از عواملی است كه دست به دست هم داده و دانش آموزان را به افت تحصیلی دچار می‌كند. طبق نظركارشناسان علوم تربیتی و روانشناسی، ذهن هر دانش‌آموز در هر زنگ،فقط در دقایق اولیه شروع كلاس آمادگی یادگیری مطالب را دارد و بعد از آن، تنها نگاه دانش آموز است كه بر حسب قانون كلاس حركات معلم را پیگیری می‌كند و دیگر عملا آموختنی در كار نیست این درحالی است كه معلم،بی‌توجه به این امر نه تنها در تمام ساعت آموزش به تدریس مطالب می‌پردازد، بلكه گاهی حتی برای به پایان بردن بحث خود،دقایقی از زنگ تفریح دانش‌آموزان را در اختیار می‌گیرد و با صرف بیهوده انرژی، تلاش می‌كند تا دانش‌آموزان هرچه بیشتر بیاموزند.به گفته دكتر عبدالرسول كریمی، دانش‌آموزی كه از نصف بیشتر درس ارایه شده عقب مانده است،در زمان ارزشیابی نمی‌تواند پاسخی مناسب برای سوالاتی كه مطرح می‌شود داشته باشد و از پس امتحانات بخوبی برآید.به گفته این روانشناس، شاید به نظر برسد كه معلم هم به دلیل اینكه مجبور است كتاب را در زمان معینی به پایان ببرد، حق دارد به این شكل رفتار كند و دانش‌آموزان را بمباران اطلاعاتی بكند. اما باید گفت كه معلم می‌تواند با استفاده از روش فعال و استفاده از وسایل كمك‌آموزشی و شركت دادن خود دانش‌آموزان در امر تدریس، این معضل را بخوبی رفع و حداقل مانع این بخش از افت تحصیلی دانش‌آموزان شود.
هراس از امتحان
به گفته یكی از كارشناسان مشاوره و راهنمایی‌أ در بسیاری از موارد دیده می‌شود كه دانش‌آموزان طی سال تحصیلی بخوبی از عهده دروس بر می‌آیند و دانش‌آموز موفقی محسوب می‌شوند. اما همین كه فصل امتحانات و ارزشیابی شروع می‌شود، شروع به عقب‌نشینی كرده و دچار افت تحصیلی می‌شوند.پروانه بنی‌یعقوب، با بیان این موضوع می‌افزاید: متاسفانه هراس از امتحان، هم از طریق خانواده و هم از طریق معلم به دانش‌آموز منتقل می‌شود.او می‌گوید: اكثر خانواده‌ها، جهت متقاعد كردن فرزندانشان به درس خواندن و انجام تكالیف درسی، دایم از تهدید امتحان و یادآوری آن به دانش‌آموز استفاده می‌كنند و بسیاری از معلمان هم از حربه امتحان برای كنترل و نظم بخشیدن به كلاس بهره می‌گیرند. لذا دانش‌آموزانی كه طی سال تحصیلی مدام برای تنبیه و تهدید اسم امتحان را شنیده‌اند، با شروع فصل امتحانات ناخواسته دچار هراس شده و با از دست دادن اعتماد به نفس خود، از یادآوری آنچه خوانده‌اند عاجز می‌مانند و در نتیجه دچار استرس و افت تحصیلی می‌شوند.به اعتقاد این كارشناس، باید از طرف خانواده، مدرسه و معلمان، این نكته به دانش آموزان تفهیم شود كه هدف از امتحان و آزمون ارزشیابی، تنها بالا بردن سطح دانش آنها است و امتحان برای آزردن یا انتقام گرفتن از آنان نیست.
یكی از عوامل مهمی كه در مقطع ابتدایی باعث افت تحصیلی دانش‌آموزان می‌شود، ملاك و معیار قرار دادن نمره ۲۰ است. چه بسا اضطراب دانش‌آموزان برای به دست آوردن نمره ۲۰ باعث شود تمام نكات آموخته شده را به دست فراموشی بسپارند. یا وقتی ببینند توانایی بهره گرفتن نمره ۲۰ را ندارند، بطور كلی از خود ناامید شده و دست از آموختن بردارند. به ویژه اگر بطور دایمی با دانش‌آموزانی مقایسه شوند كه نمره ۲۰ می‌گیرند.
همچنین جو حاكم بر جلسات امتحانی كه اغلب با ترس همراه است، و غیر استاندارد بودن تهیه و تنظیم سوالات از طرف طراحان امتحان و نیز ناآشنایی دانش‌آموزان با نوع و نحوه سوالات، خود دلایل دیگری بر افت تحصیلی آنان است.
دانش‌آموزی در این باره می‌گفت:
در فصل امتحانات درست در مقابل در ورودی سالن، تابلو بزرگی نصب شده بود مبنی بر اینكه «دانش آموزان عزیز! از امتحانات هراسی نداشته باشید» و كلمه هراس را با رنگ قرمز و بزرگتر از سایر كلمات نوشته بودند و من هر بار كه از در سالن وارد می‌شدم و نگاهم به آن تابلو می‌افتاد، بی‌اختیار دلم فرو می‌ریخت و دچار اضطراب و هراس می‌شدم.
حجم برنامه‌های تلویزیون
برای دانش‌آموزانی كه از محیط كسالت‌بار و بی نشاط مدرسه همچون زندانیان رها شده از بند، به خانه باز می‌گردند، وجود كانال‌های گوناگون تلویزیونی و حجم زیاد برنامه‌های سرگرم‌كننده، بسیار جالب و جذاب است. بطوری كه اغلب آنان، بیشترین وقت خود را به جای مطالعه و مرور مطالب درسی، به تماشای برنامه‌های تلویزیونی می‌گذرانند. عدم نظارت صحیح والدین بر استفاده از برنامه‌های تلویزیونی، یكی دیگر از عواملی است كه باعث افت تحصیلی شدید دانش‌آموزان می‌شود. بسیاری از والدین هم پابه‌پای فرزندانشان، تمام اوقات فراغت خود را به تماشای برنامه‌های تلویزیونی می‌گذرانند، بطوری كه فرهنگ مطالعه به نحو وحشتناكی از بین خانواده‌ها رخت بربسته است. همچنین در بسیاری از خانواده‌ها، علاوه بر معضل تلویزیون، كامپیوتر و بازی‌های رایانه‌یی هم جایگاه ویژه خود را دارد كه خود دلیل افت تحصیلی دانش‌آموزان به شمار می‌آید.
افت انگیزه در معلم
منصفانه است كه بگوییم مهمترین بخش افت تحصیلی دانش‌آموزان به معلمان مربوط است. در جامعه‌یی كه معلم‌ها دچار افت انگیزه برای آموزش، تلاش، تفكر و خلاقیت در ایجاد راهها و روش‌های تدریس نوین باشند، طبیعی است كه آمار افت تحصیلی دانش‌آموزان سال به سال رو به افزایش بگذارد.
معلمی كه برای تامین معاش خود مجبور باشد در چند نوبت كار كند و در واقع چند شغله باشد و نیمه دوم روز خود را به جای تحقیق و مطالعه مستمر و هدفمند، صرف تدریس خصوصی، مسافركشی، منشی‌گری، خیاطی و... بكند، مسلما هنگام حضور در كلاس، بیش از حد خسته، كسل و افسرده است و گاهی حتی بدون مطالعه كافی برای ارایه درسی كه به عهده دارد، در كلاس حاضر می‌شود.
در كشورهای پیشرفته، معلمی یكی از باارزش‌ترین ومهمترین كارهای اجتماعی محسوب می‌شود كه تنها افرادی خاص، با گذراندن دوره‌های مخصوص، موفق می شوند تصدی آن را به عهده بگیرند. اما متاسفانه در جامعه ما بسیاری از افرادی كه به معلمی روی آورده‌اند، خودشان می‌گویند كه از روی ناچاری قدم به این وادی گذاشته‌اند و انگیزه یی برای ارتقای سطح دانش خود ندارند. همچنین كلاس‌های آموزش ضمن خدمتی كه برای ارتقای سطح دانش معلمان می‌گذارند، در ساعات غیرموظف آنان است واغلب راغب به شركت در كلاس‌ها نیستند و از شركت در دوره‌ها اكراه دارند. در حالی كه اگر كمی از وضع معیشتی خود آسوده بوده و نیازمند چند شغله بودن نباشند، یا قسمتی از ساعات موظف آنها را به امر ارتقای سطح دانش‌شان اختصاص بدهند می‌توانند با شركت در دوره ها، با رغبت به تحقیق و ابداع شیوه‌های تازه تدریس بپردازند. در چنین شرایطی، وضعیت و سطح آموزش كشور بطور چشمگیری تغییر خواهد كرد. نكته قابل توجه دیگر در ارتباط با معلمان، كنترل وضعیت روحی و روانی آنها است. زیرا رفتار و اعمال معلم بطور مستقیم بر روی رفتار دانش‌آموز اؤر دارد و چه بسا یك برخورد عصبی و شتابزده معلمی، باعث دلزدگی دانش‌آم
وز از درس یا حتی ترك تحصیل او شود. بنابراین، شاید یكی از مهمترین كارهایی كه بتوان برای جلوگیری از افت تحصیلی دانش‌آموزان انجام داد، تست روحی و روانی معلمان بطور سالیانه است.
در هر حال افت تحصیلی دانش‌آموزان، معضلی است كه اگرچه در حال حاضر زیاد نمود اجتماعی ندارد اما با گذشت زمان و در آینده باعث ایجاد یك جامعه كم سواد و گریزان از علم و دانش می‌شود.
جا دارد مسوولان در این باره تامل كرده و به فكر آینده‌سازان این جامعه باشند. آدینده سازانی كه به واسطه علم و دانش می‌توانند جامعه را به بالندگی برسانند.
م. حسن‌بیگی
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست