شباهت پزشک با پمپ بنزین!

شاید این دیالوگ بارها برای شما همکاران پزشک نیز اتفاق افتاده باشد. برای تامین سلامت افراد جامعه نقش اطلاع‌رسانی اطلاعات بهداشتی- پزشکی و دارویی چیست؟ آیا خط قرمز‌هایی دارد یا خیر؟....
می‌پرسم «حال شما چطوره؟»
- خیلی بده. هر روز سردرد دارم.
- داروهایتان را می‌خورید؟
- نه.... اون دارو‌ها که مال صرع بود، نه میگرن. این را توی بروشورش نوشته بود.
- پس شما عجب دل و جراتی دارید؟
- چرا؟
- یک بار دیگر هم به دکتری مراجعه کردید که فرق میگرن و صرع را نمی‌داند و سوادش حتی به‌اندازه بروشور داروها نیست.می‌پرسم «تشنجات بچه چطوره؟»
- خیلی بد. هرروز تشنج می‌کنه.
- داروها را می‌خوره؟
- اون داروها را که نه؛ با اون همه عوارضی که تو بروشور داروها نوشته بود.
□□□
در برخی کشورها و در مواردی، طبیبی که تشخیص می‌دهد از طبیبی که دارو می‌دهد جداست. در چنین مواردی درمانگر با در نظر گرفتن شرایط بیمار درمان را شروع می‌کند و بیمار را از نظر بروز عوارض تحت نظر می‌گیرد. شاید مطالبی را نیز برای مطالعه در اختیار بیمار قرار دهد.
در بسیاری از کشورها طبیب معالج همان کسی است که بیماری را تشخیص داده است؛ یعنی یک نفر هست که آخرین تصمیم را می‌گیرد و مسوولیت کلیه عواقب این مداوا بر عهده اوست. در هر حال در هیچ کشوری خود بیمار مجاز نیست که بر اساس نوشته‌ای درباره مصرف دارو، تصمیم به ادامه یا قطع دارو بگیرد.
● فرهنگ بروشورخوانی
شرکت‌های دارویی موظف‌اند درباره کلیه داروهایی که می‌سازند، بروشور کاملی تهیه کنند تا در موارد لزوم، پزشک یا داروساز به آن مراجعه ‌کنند. اگرچه‌ این بروشور قابل دسترسی است، ولی اغلب در کشورهای اروپایی از ابتدا در دسترس عموم قرار نمی‌گیرد و اگر هم قرار بگیرد، چندان برای بیماران قابل استفاده نیست. از همه‌ اینها مهم‌تر اینکه فرهنگ خاصی در این زمینه وجود دارد که مانع از نابسامانی‌هایی که بر شمردم می‌شود.
● بروشور برای بیماران
اما در کشور ما به‌نظر می‌رسد در این‌باره نیز از ابتدا اندیشه و تعمق خاصی صورت نگرفته است. از یک سو ظاهرا طبیب مسوول تشخیص و درمان و عوارض درمانی است و از سوی دیگر در جعبه تمامی‌داروها بروشورهایی به زبان فارسی و با ترجمه‌ای نه چندان مطلوب، آثار و عوارض داروها را توضیح می‌دهد؛ آن هم با این لحن که اگر این یا آن بیماری را دارید مراقب باشید یا در مصرف این یا آن دارو احتیاط کنید. معلوم نیست چه کسی باید احتیاط کند؟ طبیب، بیمار یا برای مثال داروساز؟
● پزشک، دستگاه تحویل دارو
تهیه بروشور برای پزشکان بسیار منطقی است، اما در بسیاری از موارد، مخاطب این بروشور‌ها خود بیماران هستند. گویی پزشکان دستگاه یا وسیله‌ای هستند که مسوول تصمیم‌ها و تجویزهای خود نیست. چیزی مانند پمپ بنزین که هیچ مسوولیتی در مورد چگونگی استفاده از بنزینی که می‌دهد، ندارد! طبیب هم نام دارویی را بر کاغذ جاری می‌سازد و دیگر مسوول عواقب آن نیست. این شمایید که باید درباره خوردن یا نخوردن و عوارض آن تصمیم بگیرید.
● خطر مخاطب قراردادن بیمار
مخاطب قرار دادن بیماران و هشدار درباره عوارض داروها به نوعی می‌تواند به معنای کاستن از مسوولیت پزشکان تعبیر شود؛ کاری که به خودی خود خالی از خطر نیست. چنین برداشتی بار سنگینی بر عهده بیماران و همراهان آنان می‌گذارد تا خود با اطلاعات مختصری که از بروشور‌ها به دست آورده‌اند، تصمیماتی بگیرند که ممکن است موجب خطراتی شود.
● اطلاعات تا کجا؟
البته مقصود این نیست که بیماران باید چشم و گوش بسته بدون اینکه اطلاعات خاصی داشته باشند، قرص‌هایی را در یک پاکت بی‌نام دریافت و فقط طبق دستور مصرف کنند. به طور مسلم دادن اطلاعاتی خاص به بیماران در پیشگیری و درمان بسیار مفید خواهد بود، اما نکته ‌اینجاست که چه اطلاعاتی، تاچه حد، به چه بیمارانی و در چه شرایطی؟
اطلاعاتی که در اختیار بیماران قرار می‌گیرد، مانند هر نوع اطلاعات دیگر باید با در نظر گرفتن نتایج مفید عملی آن باشد وگرنه صرف «اطلاع رسانی» نه تنها هیچ مشکلی را حل نمی‌کند، بلکه ممکن است مشکلات زیادی بیافریند. تشخیص سطح مفید و سطح مضر اطلاعات در حقیقت نکته ظریفی است که فقط با توجه و دقت فراهم می‌آید. در این زمینه باید نظر جمعی از متخصصان در یک فرهنگ خاص جمع‌آوری شود. در آن شرایط تصمیم گرفته شود که چه اطلاعاتی را می‌توان یا باید در اختیار همه (با وجود پزشک معالج) قرار داد. چه اطلاعاتی را باید در مورد یک داروی خاص به گروه ویژه‌ای از بیماران داد.
بروشور داروها در کشور ما نمونه دیگری از تقدم کاربرد بر اندیشه است؛ برداشتی است التقاطی از کاربرد‌هایی که هرکدام در زمینه خود منطقی هستند، اما این التقاط خاص، اگرچه بازهم ظاهری منطقی دارد (اطلاع‌رسانی و هشدار درباره عوارض داروها)، اما در عمل ممکن است نتایجی معکوس به بار آورد.

دکتر بابک زمانی - عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران

منبع : هفته نامه سپید