تخم‌مرغ، اصلی‌ترین خواستهٔ خانوار روستائی

به حداکثر رساندن راندمان تولید و تبدیل، به طریق علمی و بهره‌برداری بیشتر از منابع فیزیکی، سرمایه‌ای و نیروی انسانی و کاهش هزینه‌های تولید به بهره‌وری بیشتر اقتصادی بخش کشاورزی کمک می‌کند.
براساس پژوهش‌های انجام شده در مؤسسهٔ علوم دامی کشور، ۴۰ درصد غذای بخش کشاورزی از طریق طیور تهیه می‌شود و بار عمده‌ای از آن بر دوش ذخائر ژنتیکی است که به لحاظ قدمت حضور در جوامع بشری، عملاً جزء فرهنگ و مسائل جوامع روستائی هستند.
با این وجود، ذخائر ژنتیکی دچار چالش‌های بسیاری در جهان و از جمله در کشور ما هستند و نبود استراتژی کارا در مورد چگونگی استفادۀ مناسب از این ذخائر، امروز گریبانگیر کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه است، تغییر در مکانیزاسیون و نحوهٔ نگهداری از طیور و دام از دیگر چالش‌های موجود در این زمینه به شمار می‌رود که شرایط اجتماعی دامدارها و خانواده‌های روستائی را تغییر می‌دهد. در کشورهای در حال توسعه هیچ سپری برای حفاظت از ذخائر ژنتیکی وجود ندارد. رشد جمعیت و استفاده از ژن‌های خارجی باعث ایجاد ارتباط در شبکهٔ پیوسته جهانی شده و بیماری‌های طیور را از کشورهای دیگر به ایران انتقال می‌دهد و همین موضوع تصمیم‌گیران ما را به اشتباه می‌اندازد و به‌جای پیدا کردن راه‌حل به‌دنبال پاک کردن صورت‌مسئله هستند. امروز در وضعیتی هستیم که تعدادی از گونه‌های بومی در معرض خطر قرار دارند و تعدادی منقرض شده‌اند و پرداختن به مسئله حفاظت از گونه‌های باقیمانده را گوشزد می‌کند.
مرغ بومی به‌عنوان ذخیره ژنتیکی اولویت خاصی دارد. این ویژگی‌ها منجر به مورد توجه واقع شدن آن شده است.
هزینه‌بری کم، قدرت تطابق بالا با محیط، راحتی نگهداری که با حداقل امکانات و مدیریت، زیست می‌کنند و امکان حمل و نقل آسان باعث شده که منبع پروتئینی با کیفیت، برای خانوار روستائی و فقیر محسوب شود. باید مراقب باشیم که این ذخیره را شناسائی و حفظ کنیم. و هیچ حفاظت و نگهداری بدون تعریف و توجیه اقتصادی اتفاقی نمی‌افتد. ما از ۲۵ سال قبل به‌دنبال همین هدف بوده‌ایم. از سال ۱۳۳۱ تا ۱۳۵۹ جمعیت مرغ بومی در کشورمان از سی میلیون به یازده میلیون نفر رسیده، زیرا روستائیان به‌تدریج تمایل خود را برای نگهداری از آن از دست داده‌اند. ساختار اقتصادی باید برای روستائی تعریف شود تا نگرش معیشتی و اقتصادی به آن داشته باشند و با امید بیشتری به نگهداری از آن بپردازند.
خوشبختانه اخیراً با برنامه‌ریزی‌هائی جمعیت مرغ بومی در روستا به ۴۲ میلیون رسیده است که قصد داریم با اهمیت دادن به موضوع، این رقم را بالا ببریم.
امروز مباحث علمی دانشگاه‌ها بر بهره‌وری اقتصادی از بخش کشاوری استوار است تا راندمان اقتصادی امور، افزایش پیدا کند. بر اثر فعالیت‌های توسعه کشاورزی و استفاده از تکنولوژی شیمیائی مباحثی مثل ماندگاری و پایداری کشاورزی را به ترتیب در چند مرحله معیشتی، تولید، بهره‌وری، روند تأکید بر پایداری و کشاورزی دانش و محوری بیش از ۹۰ درصد بهره‌وری کشاورزی در بخش خصوصی است. کشاورزانی که بر مبنای خرد کار می‌کنند، دریافته‌اند که بحران‌های زیست‌محیطی و گرم‌تر شدن کرهٔ زمین، مباحث گلخانه‌ای و بالا‌آمدن سطح آب دریا، بیشترین تأثیر را در بخش کشاورزی می‌گذارد. تولیدکنندگان صنعتی با طرح‌های ارائه شده و تولید عرضه به بازار، سریع‌تر به نتیجه می‌رسند. ولی در بخش کشاورزی به‌دلیل وسعت آن و استفاده ۵۰ درصد مردم جهان از آن، بحران‌های بسیاری وجود دارد. مدیر مزرعه با بیشترین چالش روبه‌روست و باید مدیر آب، خاک، بذر و تولید خود باشد تا زیان نبیند.
به همین منظور راهبردهای ممکنه به منظور توسعهٔ اقتصادی عبارتند از توسعه از طریق ایجاد و بهره‌برداری از ظرفیت‌های جدید در منابع فیزیکی و سرمایه‌ای (گیا و دام و طیور)، کشاورزی متراکم، ارتقای بهره‌وری منابع از طریق بهره‌وری بیولوژیک و بهره‌وری اقتصادی، توسعهٔ ظرفیت‌ها و منابع انسانی HRD و توسعهٔ کشاورزی با روش ترکیبی و اقتضائی. [دکتر عمادی در پاره‌ای از سخنان خود اضافه کرد: کشاورزی یک صنعت است و زمانی می‌تواند مفید واقع شود که بحث سودآوری اقتصادی آن مورد توجه قرار گیرد. کشاورز امروز با تفکر تجاری به سراغ محصولی می‌رود که از زمین و دانه و موقعیت خود، بیشترین استفاده را ببرد. او گندم را پول نقد می‌بیند. چون اگر به بحث بهره‌وری اقتصادی فکر کند، برای او انگیزه ایجاد می‌شود تا به تولید بیشتر بیندیشد.
بسیاری از صاحب‌نظران معتقدند پیشرفت اقتصادی کشاورز در گرو توسعهٔ ظرفیت‌ها و منابع انسانی است. به حداکثر رساندن راندمان تولید و تبدیل، به طریق علمی و بهره‌برداری بیشتر از منابع فیزیکی، سرمایه‌ای و نیروی انسانی و کاهش هزینه‌های تولید به بهره‌وری بیشتر اقتصادی بخش کشاورزی کمک می‌کند. افزایش راندمان تولید از طریق افزایش واحد تولیدی، افزایش راندمان تولید از طریق افزایش محصول به‌ازاء واحد تولیدی، افزایش کمیت و کیفیت تولید محصول به‌ازاء واحد تولیدی، افزایش مطلوبیت بازار از طریق بیان برتری‌ها، ارتقاء کیفی کالا منطبق با نیاز فیزیولوژیک مصرف‌کننده، رعایت اصول زیست‌محیطی و ارگانیک در فرآیند تولید و بهبود مطلوبیت و ویژگی‌های ظاهری منجر به پیشرفت اقتصادی در زمینهٔ نگهداری از طیور می‌شود.
از بین ۴ هزار و ۲۰۰ خانوار روستائی، ۸۰ درصد امکان نگهداری از گله‌مرغ بومی را دارند و می‌توانند مرغ‌تخمی و مرغ‌گوشتی پرورش دهند. تخم‌مرغ اصلی‌ترین خواستهٔ خانوار روستائی است. عده‌ای مرغ‌گوشتی هم می‌خواهند. اما در دنیا به‌طور متوسط، محصولات ارگانیک بین ۲۰ تا ۱۴۰ درصد، قیمت بیشتری دارند. چون مشتری به‌دنبال مارک و بسته‌بندی ارگانیک کالا است. مرغ بومی، مزیت‌هائی دارد که باید شناسانده شود. روی مرغ و تخم‌مرغ باید مهر بخورد که هیچ مادهٔ غیرطبیعی به آن داده نشود. اشکال کار این‌جاست که شکل ظاهری بسیاری از محصولات روستائی ناپسند است. اگر کاه به تخم‌مرغ نچسبیده باشد، باور نمی‌کنند که این تخم‌مرغ بومی است. از مزایای طرح تحقیق و ترویج مرغ بومی می‌توان به حفظ ذخائر ژنتیکی، تأثیر مثبت و مستقیم آن بر خانوار فقیر و روستائی، استفاده از فرصت‌های موجود و امکانات محلی برای حفظ طیور، کثرت و روستائی، استفاده از فرصت‌های موجود و امکانات محلی برای حفظ طیور، کثرت واحد بهره‌بردار علی‌رغم محدودیت واحد تولید اشاره کرد و در این راه باید از دولتی کردن فرآیند تحقیق و ترویج و حمایت از فرآیند حفظ و توسعهٔ ژنتیکی اجتناب شود. کمک و حمایت دولت از ارتقاء کیفی مستمر صنعت به‌وجود آمده توسط تشکل‌های خصوصی و تبدیل نتایج تحقیق به بسته‌های تکنولوژیک ترویجی و تبدیل آن به صنعت خودگردان حرفه‌ای و بازرگانی نیز الزامات این طرح است.
منشأ این‌کار از شبه قارهٔ هندوستان بوده و از اواخر دههٔ ۵۰ و اوایل دههٔ ۶۰ با شکل‌گیری نگرش جدید رسیدگی به بهره‌برداران مرغ بومی، برنامه‌ای برای بهبود توسعهٔ تولیدات مرغ بومی و حفظ آن توسط جهادکشاورزی در کشور ما به‌عمل آمده است. تکثیر و ترویج مرغان بومی، توجه جهانی به آن، جمع‌آوری توده‌های خالص مرغ بومی از نقاط دور افتاده، تکثیر و توزیع جوجه و همزمان با آن، اجراء برنامه‌های اصلاح نژادی در کلیهٔ مراکز و تعیین تعدادی از مراکز جهت اصلاح نژاد از مهمترین اهداف این برنامه به شمار می‌آید. رویکرد اصلی در برنامه نیز افزایش راندمان اقتصادی و حفظ ذخائر ژنتیکی است.
تعیین صفات، سن بلوغ جنسی، وزن بلوغ جنسی، متوسط تعداد تخم‌مرغ، متوسط وزن هر تخم‌مرغ و تأمین جوجه‌های مادر مورد نیاز مراکز تکثیری از اولویت‌های طرح محسوب می‌شوند.
● آیا با وجود تمهیدات اندیشیده شده، موفق به صادرات مرغ و تخم‌مرغ بومی خواهیم شد؟
▪ نگهداری از مرغ بومی با توجه به این‌که از پس‌ماندهٔ غذای خانوار روستائی تغذیه می‌کند، مقرون به صرفه و جنبهٔ اقتصادی آن در خطوط گلوگاهی است. قصد داریم جوجه را با سوبسید دولتی به قیمت صدتومان به روستائیان بدهیم تا با نظارت مروجین ما تولید کنند. در زمینهٔ صادرات بسیار خوش‌بین هستیم. و در ده سال آینده به ۱۲۰ هزار نفر خواهد رسید. بخشی از مقدمه‌چینی کار در بازارچه‌های مرزی انجام شده، به ارمنستان، عراق، آذربایجان شوروی، افغانستان، ترکمنستان صادرات داشته‌ایم و در سال جاری صادرات ما به چهل‌وپنج هزار تن خواهد رسید. برای اقتصادی‌ شدن تولیدات قصد داریم صادرکننده را به نگهداری و تولید و صدور آن تشویق کنیم.
به‌نظر می‌رسد عدم آشنائی مسئولان در خصوص چگونگی ساماندهی و توسعهٔ بومی و عدم آگاهی از سوددهی اقتصادی نگهداری از آن، بیشترین مشکلات را ایجاد می‌کند.
با توجه به تحقیقات و پژوهش‌های جدی فائو و بررسی‌های انجام شده در وزارت جهادکشاورزی به‌نظر می‌رسد بخشی از این کمبودها و مشکلات شناسائی شده و باید در دستور کار قرار گیرد. که از جمله می‌توان به مشکلات بهداشتی در خصوص توزیع واکسن‌ها، فقدان تعاونی‌های تولید با محوریت زنان روستائی، فقدان آمار دقیق از تولید طیور بومی و فقدان تمهیدات مناسب برای تکثیر و ترویج مرغ بومی اشاره کرد.
● راهکارها
ایجاد بسترهای فنی و بهداشتی برای ارتقاء کیفیت محصول، ایجاد تشکل‌های صنفی بومی برای مسائل مبتلا به اقتصادی و بهداشتی، تهیهٔ طرح‌های الگوی متناسب با شرایط افراد و بهره‌برداران، اعطاء تسهیلات بانکی ویژه برای ترویج و گسترش مکان و تعداد مرغان بومی در هر خانوار، اطلاع‌رسانی سازما‌ن‌ها و نهادهای مربوط به حفظ و نگهداری گونه‌های مرغ بومی و حمایت از زنان روستائی که اصلی‌ترین عاملین پرورش‌دهنده مرغ بومی هستند. از مهمترین و اصلی‌ترین راهکارهای پیشنهادی در این زمینه محسوب می‌شوند امید است با عنایت مسئولان و دست‌اندرکاران، در سال‌های آتی کشور ما در جایگاه اولین صادرکننده مرغ و تخم‌مرغ قرار گیرد.

منبع : مجله بهکام