شهروندی جوانان

بیش از ۲۰ میلیون نفر از جمعیت كشورمان را نوجوانان و جوانان تشكیل می‌دهند; _به عبارت دیگر ۲۰ میلیون نفر از جمعیت ایران به دلیل شرایط سنی و دورهء انتقالی خود، بحران‌هایی را تجربه خواهند كرد كه بسته به شرایط اجتماعی و فردی می‌توانند با موفقیت از آن عبور كرده و زندگی سالمی داشته باشند یا بدون حل بحران، پا به آینده‌ای نامعلوم بگذارند،بنابراین، این‌كه جوانان بتوانند زندگی خوبی داشته باشند یا نه، بستگی دارد به درك مشكلات و انتظاراتشان توسط دیگران. (ستوده، جامعه‌شناسی مسایل اجتماعی ایران: ۱۲۷) كه این «دیگران» می‌توانند اعضای خانواده یا جامعه باشد. یعنی شرایط اجتماعی كه نوجوانان در آن‌به سر می‌برند نیز در چگونگی زندگی آیندهء آن‌ها تاثیرگذار خواهد بود. این شرایط جنبه‌های مختلفی را دربر می‌گیرد. از فراهم بودن امكانات برای رشد جسمی و فیزیكی آغاز می‌شود و تا رشد فكری، روحی، عاطفی و فرهنگی ادامه پیدا می‌كند. در هر حال مسالهء مهم چگونگی احقاق حقوق جوانان در جامعه توسط متولیان امور است كه در این فرصت به آن می‌پردازیم.
عمده‌ترین مسالهء جامعه‌های دارای جمعیت جوان، مسایل فرهنگی است كه به عنوان زیربنا و بسترساز سایر مشكلات نیز عمل می‌كند. بسیاری از جوانان تحت تاثیر فرهنگ بیگانه و فرهنگ‌سازی رسانه‌های گروهی، هرچه را كه متعلق به گذشته باشد نامطلوب و شایستهء طرد می‌دانند. در نتیجه می‌توان گفت جوانی دوره‌ای است كه در آن ویژگی‌های زیر دیده می‌شود:
▪ شورش و عصیان بر ضد هر چیزی كه از نظر جوانان سنت است.
▪ عدم پایبندی به هنجارها و ارزش‌های روابط جنسی.
▪ غرق شدن در سرافرازی‌های لحظه‌ای و لذت جنسی آنی و گسستن از همهء تاریخ بشری.
▪ عصیان نسبت به هنجارهای اخلاقی جامعه.
▪ معناجویی و ظهور آن در شیوه‌های جدید زندگی.
▪ داشتن آرزوهای طولانی كه اگر برآورده نشود، شكست‌های روانی را در پی دارد.
▪ عمومیت ‌سواد و افزایش آگاهی آن‌ها كه موجب پیگیری حقشان می‌شود. (ستوده، جامعه‌شناسی مسایل اجتماعی ایران: ۸۲۲۸۳)
حال در نظر بگیرید كه اگر در این شرایط، خانواده و جامعه نتوانند نیازهای جوانان را از راه‌های منطقی برآورده كنند، چه مشكلاتی پیش خواهد آمد؟‌نیاز به ادامهء تحصیل، مسكن، اشتغال، ازدواج و بسیاری از موارد دیگر از نیازهایی است كه در جوانی مطرح می‌شود نه در دوره‌های دیگر و برآورده شدن آن‌ها نیز نیاز به شرایطی دارد كه در جامعه‌های جدید به تنهایی نمی‌توان از عهدهء آن برآمد، بنابراین این وظیفهء دولت است كه شرایط بر طرف‌شدن نیازهای طبیعی این قشر را فراهم كند. این در حالی است كه در حال حاضر ما با مشكل بیكاری، گرانی مسكن، بالا رفتن سن ازدواج و مسالهء كنكور مواجهیم. آن‌ها كه در حول و حوش سال‌های انقلاب، به دنیا آمده‌اند، در روزهایی به سنین دانشگاه رسیدند كه از هر ۱۰، ۱۵ نفر، یك نفر می‌توانست وارد دانشگاه شود. بعد از فارغ‌التحصیلی، این نسل با شركت در انواع آزمون‌های استخدامی بار دیگر برای داشتن یك زندگی معمولی به حذف رقیبان و پیشی گرفتن از هم‌مسلكان خود اندیشید. یا برای به دست آوردن، شغلی هر چند نامناسب با رشتهء تحصیلی خود، آوارهء شهرهای مختلف كشور شد. حال آن‌ها كه توانستند بر این مشكلات غلبه كنند و گرفتار اعتیاد و مشكلات دیگر نشوند برای تشكیل زندگی خانوادگی و غلبه بر تنهایی خود با مشكل مواجهند.
مهاجرت باعث افزایش تعداد مردان جوان در شهرهای بزرگ شده و تعادل نسبت مردان و زنان را بر هم زده است (پیشین: ۱۲۵) در نتیجه در صورت غلبه بر مشكلات مسكن، بیكاری و... نیز جوانان نمی‌توانند به راحتی ازدواج كنند. این در حالی است كه اگر جمعیت جوان دارای كیفیت مطلوب باشد و با آموزش‌ها و تربیت مناسب همراه شود، مهم‌ترین سازوكار یك توسعهء‌همه‌جانبه را در اختیار ملت‌ها و دولت‌‌ها قرار می‌دهد، بنابراین، این سوال مطرح می‌شود كه چرا شهروندی جوانان مورد توجه قرار نمی‌گیرد؟
مسالهء جوانان در ایران به رشد سریع شهرنشینی دههء ۱۳۴۰ و اجرای طرح اصلاحات ارضی و پیامدهای آن و مهاجرت جوانان از روستاها به شهرها بازمی‌گردد. مهاجرت جوانان موجب دگرگونی‌های تازه‌ای در سبك پوشش، تحصیل، روابط اجتماعی، عادت‌های غذایی، الگوی گذران اوقات فراغت و ... شد و مسایل اجتماعی متعددی را برای كشور ما به ارمغان آورد. در تهران این شهرنشینی سریع با غربگرایی همراه بود كه در آن جامعه یا بخشی از آن، فرهنگی را كه در غرب به دنبال رنسانس، اصلاحات و انقلاب صنعتی به وجود آمده است،_ به طور كامل یا جزیی اقتباس می‌كنند. در این شرایط بسیاری از جامعه‌شناسان، از پیدایی گروه‌های بزهكار، افزایش بی‌بندوباری اخلاقی، كژرفتاری‌های اجتماعی و جرایم جنسی خشونت‌آمیز، ندالیسم (خرابكاری) و ... خبر دادند.
(ستوده، ‌پیشین: ۱۲۵۵۱۲۶) به طوری كه امروزه در سطح شهر، شاهد وقوع آن پیش‌بینی‌ها هستیم.
با قرار گرفتن جامعه در مسیر توسعه، ورود و گسترش صنعت در سطح شهر، دامنهء نیازمندی‌ها رشد پیدا می‌كند،به طوری كه فرصت‌ها و مسایلی كه در گذشته، تصورش هم برای والدین نسل ما ممكن نبود،‌امروزه به صورت یك ضرورت خود را نشان می‌دهد. در نتیجه، محرومیت‌های ناشی از برآورده نشدن خواست‌ها و نیازهای رو به گسترش نیز توسعه می‌یابد. همین محرومیت‌ها، می‌تواند منجر به توسعهء فساد، عصیان، تبهكاری، سرگردانی‌درونی و ... در میان جوانان شود.
در زمان حاضر، جوانان در معرض انواع كانال‌های ارتباطی و شبكه‌های جهانی قرار دارند و در نتیجه به راحتی از انواع امكانات فرصت‌ها و سبك‌های زندگی كشورهای دیگر با خبر می‌شوند یا جوانانی كه در شهرهای مرزی و كم‌تر توسعه یافته كشور ساكن هستند، ‌از طریق سینما یا حتی راه‌های كوتاه و در دسترس زمینی و هوایی می‌توانند از امكانات موجود در پایتخت و شهرهای بزرگ دیگر آگاه شوند،بنابراین به راحتی زندگی خود را با جوانان دیگر مقایسه می‌كنند و وقتی از این اوضاع احساس خوبی نداشته باشند و فرصتی برای پیشرفت نیز فراهم نباشد، در معرض انواع آسیب‌ها قرار می‌گیرند. آن‌ها كه اعتماد به نفس كم‌تری دارند و در خودقدرتی برای تغییر وضع موجود نمی‌بینند در پی فراموش كردن موقعیت خود، به دام اعتیاد دچار می‌شوند اما عده‌ای دیگر، برای رسیدن به جایگاه مطلوب خود، دست به هر كاری می‌زنند، حتی اگر مجبور شوند منافع دیگران را هم زیرپا می‌گذارند.
حال با دو دسته از جوانان خرابكار و معتاد چگونه می‌توان آیندهء خوبی را برای كشور رقم زد، بحث دیگری است.
البته ممكن است به نظر برسد این نگرش، نگرشی بدبینانه است و اوضاع جوانان به وخامت اوضاع شرح داده شده نیست. در هر حال، چه این نگرش بدبینانه باشد یا خوش‌بینانه، شرایط فوق، واقعیتی است كه در حال حاضر جامعهء جوان با آن روبه‌روست. از طرف دیگر، به مدد همین وسایل الكترونیكی جدید، جوان می‌تواند از حقوق ومطالبات خود نیز آگاه باشد_ به طوری كه به نظر می‌رسد همین آگاهی منجر به بی‌اعتمادی، عدم پایبندی به تعهدات شهروندی و حتی خرابكاری نیز بشود.
دورهء نوجوانی و جوانی به علت در بر داشتن پدیدهء بلوغ، شرایطی را فراهم می‌كند كه در آن، جوان نیاز به توجه و رسیدگی دارد. در این موقعیت اگر خانواده نتواند بستر مناسبی را فراهم كند، جامعه چه امكاناتی را در اختیار او خواهد گذاشت؟ اگر مدارس یا دانشگاه‌ها نتوانند مشكلات جوانان را شناسایی و حل كنند دیگر چه كسی باقی می‌ماند تا هنگام بروز مشكلات به او پناه ببرد. در این مواقع جوانان یا بدون حل مشكل گرفتار مسایل مختلف می‌شوند یا به همسالان خود متوسل می‌شوند كه در این حالت هم، از آن‌جا كه همسالان نیز تجربهء چندانی ندارند، به نظر نمی‌رسد مسالهء آن‌ها بتواند به طور منطقی حل و فصل شود.
در هر حال جوانان از آن‌جا كه سرمایه‌های انسانی و یكی از ابزارهای قدرت در جوامع مدرن هستند، احقاق حقوق شهروندی‌شان بیش از قشرهای دیگر اهمیت پیدا می‌كند. جوانان از طرفی با تغییرات جسمی و روحی كه نیازهای جدیدی را برای آن‌ها به وجود می‌آورد، مواجهند و از طرف دیگر در جامعه‌ای زندگی می‌كنند كه بایدها و نبایدها ناشی از آداب و رسوم و سنن گذشته بر آن‌ها حاكم است. در نتیجه عدم ایجاد محیط مناسب برای تامین نیازها از طریق هنجارهای پذیرفته شده توسط جامعه می‌تواند زمینه‌های سقوط این سرمایهء عظیم انسانی را فراهم كند،بنابراین دولتمردان گذشته از رفع مشكلات بیكاری، مسكن و ازدواج جوانان باید فاصلهء زندگی آرمانی و واقعی را كاهش دهند; از طریق رسانه‌های گروهی، مدارس، ‌دانشگاه‌ها و جلسات مشاوره با خانواده‌ها، تغییرات و نیازهای دورهء جوانی را تبیین كرده و راهكارهای درست برخورد با این تغییرات را آموزش دهند.
از طرفی سركوب‌های سیاسی، جنسی، اوقات فراغت و جلوگیری از ابراز تمایل‌های مختلف و ... نیز می‌تواند موجب خرابكاری‌هایی مانند آن‌چه بعد از مسابقات فوتبال دیده می‌شود، شود،بنابراین به نظر می‌رسد در مسابقات ورزشی مخصوصا فوتبال، اگر مثل كشورهای پیشرفته، یك برنامه موجی برخاستن ایجاد شود یا پس از پایان مسابقه یك برنامهء اركستر و ... در میدان مسابقه صورت گیرد، یا در جشن‌های ملی - مذهبی، اجازهء شادی‌های گروهی داده شود، تعدادی از این هیجانات جوانی كاسته می‌شود. (پیشین: ۱۳۹۹۱۴۰)

مریم رحیمی سجاسی
منبع:
- ستوده، هدایت‌الله، جامعه‌شناسی مسایل اجتماعی ایران، تهران: ندای آریانا، ۱۳۸۴.

منبع : روزنامه سرمایه