وقتی آب دهان ته می کشد...

● خشكی دهان از تشخیص تا درمان
مادر بزرگم،‌ هراز چند گاهی، وقتی كه دیگر طاقتش تمام می‌شد، مرا به كناری می‌كشید و می‌گفت: <زبان و لثه‌هایم خیلی می‌‌سوزد. یك نگاهی به آنها بینداز ببین زخم شده.> و من مثل همیشه دهان مادر‌بزرگ را معاینه می‌كردم تا شاید این‌بار زخمی یا جراحتی را ببینم. اما همه چیز مثل همیشه سالم و بی‌عیب بود و من كه هر روز به یاری دندانپزشكی مدرن امروزی، درد چندین نفر را خاموش می‌كردم، درمانده می‌شدم و مجبور بودم به مادر بزرگ بگویم:<چیزی نیست مادر، خشكی دهانت به خاطر داروهایی است كه می‌خوری. برای اینكه، سوزشت كمتر شود...> و همان توصیه‌های همیشگی را تكرار می‌كردم.
خشكی و سوزش دهان از عارضه‌هایی است كه بیشتر اوقات افراد میان سال و مسن را درگیر می‌كند و برای بسیاری از افراد، مشكلی طاقت‌فرسا و آزار دهنده است. افرادی كه دچار خشكی دهان هستند، مزه غذاها را به خوبی احساس نمی‌كنند و در جویدن، بلع غذا و صحبت كردن مشكل دارند.
● رودخانه‌ای بنام بزاق
بزاق مایعی است كه به‌صورت معمول از غددی بنام غدد بزاقی در دهان ترشح می‌شود. بزاق به مرطوب شدن دهان و حركت آسان زبان در دهان كمك می‌كند. از طرفی باعث مرطوب شدن سطح زبان و فعالیت بهتر پرزهای چشایی و حس بهتر مزه غذا‌ها می‌شود. از وظایف دیگر بزاق شستشوی طبیعی دهان است. در واقع با وجود بزاق مقدار زیادی از خرده‌های غذایی و میكروب‌ها از سطح دندان‌ها شسته شده و دهان و دندان‌ها تمیز می‌شود. بزاق با داشتن فاكتور‌های ضد‌باكتری به ضد‌عفونی كردن دهان هم كمك می‌كند. اگر به دلیلی، مقدار بزاق دهان كاهش یابد و بزاق كافی در محیط دهان وجود نداشته باشد، عارضه‌ای به‌وجود می‌آید كه به آن <خشكی دهان> می‌گویند.
● نشانه‌ها
كسانی كه دچار خشكی دهان هستند معمولا این علامت‌ها را تجربه می‌كنند:
▪ وجود حالت خشكی و چسبندگی در دهان
▪ اختلال در جویدن،‌ بلعیدن،‌ صحبت كردن و حس مزه غذاها
▪ سوزش دهان
‌▪ خشكی گلو
▪ لب های ترك خورده
▪ خشكی و زبری زبان
▪ عفونت‌های مكرر دهانی مثل قارچ‌ها
علاوه بر این مشكلات، كه اغلب گرفتاران خشكی دهان با آن درگیر هستند، پیشرفت سریع پوسیدگی‌ دندانی از دیگر عوارض خشكی دهان است. هنگامی كه دهان خشك و میزان بزاق كم می‌شود، شستشوی طبیعی دندان‌ها به مقدار زیادی كاهش می‌یابد و دندان‌ها به شدت برای پوسیدگی مستعد می‌شوند. از طرف دیگر افراد مبتلا به خشكی دهان به علت وجود اشكال در بلع یا جویدن غذاها،‌ ممكن است از مصرف گروه خاصی از خوراكی‌ها دست بكشند كه این امر، امكان ایجاد اختلالات تغذیه‌ای و كمبود انواع ویتامین‌ها را در آنها بالا می‌برد. سالمندانی كه خشكی دهان دارند،‌ به سختی می‌توانند از دندان مصنوعی خود استفاده كنند.
● چرا این رودخانه‌‌ می‌خشكد؟
خشكی دهان در میان افراد سالمند عارضه شایعی است، اما یكی از عوارض معمول سالمندی محسوب نمی‌شود. بنابراین اگر فكر می‌كنید دهان خشكی دارید،‌ به پزشك مراجعه كنید تا او شما را معاینه كرده و در این رابطه شما را راهنمایی ‌كند.
یكی از علت‌های زیر ممكن است خشكی دهان را برای افراد مختلف به‌ویژه سالمندان ایجاد كند:
▪ مصرف گروه خاصی از داروها: بیش از ۴۰۰ نوع دارو وجود دارد كه خشكی دهان از عوارض جانبی آنهاست. این داروها با كم كردن فعالیت غدد بزاقی،‌ خشكی دهان را ایجاد می‌كنند. داروهای ضد‌‌فشار خون و نیز ضد‌افسردگی‌ها در این گروه هستند.
▪ بیماری‌ها: بعضی از بیمار‌ی ها نیز فعالیت غدد بزاقی را تحت تاثیر قرار می‌دهند. بیماری شوكرن، ایدز، دیابت و پاركینسون از گروه‌ بیماری‌هایی هستند كه می‌توانند خشكی دهان را ایجاد كنند.
▪ رادیوتراپی: یكی از درمان‌هایی كه برای گروهی از بیماری‌ها از جمله سرطان انجام می‌شود، رادیوتراپی است. رادیوتراپی می‌تواند با تحت تاثیر قرار دادن غدد بزاقی، میزان بزاق دهان را كاهش دهد.
▪ از دست رفتن آب بدن: از حالت‌های دیگری كه ممكن است شخص را دچار خشكی دهان كند، مشكلاتی است كه در آن به هر دلیلی، شخص آب بدن خود را از دست می‌دهد. بیماری‌هایی نظیر تب، عرق كردن بیش از حد، استفراغ، اسهال و از دست رفتن آب بدن به خاطر سوختگی‌ از این گروه هستند.
● درمان یا مدارا
از آنجا كه خشكی دهان معمولا به دنبال بیماری‌ها یا عوامل دیگری ایجاد می‌شود، برای درمان آن باید عامل ایجاد كننده، حذف شود. اما قبل از همه چیز باید مطمئن شوید كه آیا واقعا به خشكی دهان مبتلا شده‌اید یا نه. زیرا گاهی اوقات افراد به اشتباه گمان می‌كنند كه دچار خشكی دهان هستند. بنابراین لازم است كه در این باره از پزشك خود راهنمایی و مشورت بخواهید.
برای حل مشكلات ناشی از خشكی دهان به سه نكته توجه كنید:
۱) در صورت امكان علت را از بین ببرید.
۲) از پوسیدگی‌های دندانی خود جلوگیری كنید.
۳) سعی كنید به طریقی، میزان بزاق را افزایش دهید.
برای بر‌طرف كردن علت خشكی دهان، از پزشك كمك بگیرید. بعنوان مثال پزشك می‌تواند به شما توصیه كند در صورت امكان، داروهایی را كه مصرف می‌كنید،‌ با نوع كم عارضه‌تر آن جایگزین كند. با داشتن عاد‌ت‌های صحیح بهداشت دهان و دندان نیز می‌توانید از پوسیدگی‌های دندانی خود جلوگیری كنید.
روزی ۲ بار مسواك طولانی مدت و روزی یك بار نخ دندان را فراموش نكنید. دست آخر اینكه برای افزایش بزاق خود راه‌های زیر را امتحان كنید. این راه حل‌ها به شما كمك می‌كنند كه اگر نمی‌توانید خشكی دهان خود را برطرف كنید،‌ حداقل بتوانید با آن كنار آمده و پیامد‌های ناخوشایند آن را كاهش دهید:
▪ آب زیادی بنوشید. همیشه با خود یك بطری آب كوچك داشته باشید تا هر گاه دهان‌تان خشك شد، با جرعه‌ای آب آن‌را مرطوب كنید. در طول شب هم در كنار رختخواب، یك بطری آب قرار دهید.
▪ از خواركی‌‌هایی كه بزاق را تحریك می‌كنند، استفاده كنید. شاید مكیدن خواركی‌های ترش مثل آلوچه و لواشك، كمك كننده باشند. از آب‌نبا‌ت‌های بدون قند هم می‌توانید استفاده كنید.
▪ اگر جویدن آدامس به تحریك بزاق شما كمك می‌كند، نوع بدون قند آن‌را انتخاب كنید. زیرا قند موجود در آدامس‌های معمولی ممكن است شما را به پوسیدگی‌های شدید دندانی دچار كند.
▪ ‌فرآورده‌هایی به‌نام <بزاق مصنوعی> در داروخانه‌ها وجود دارند. می‌توانید از این فرآورده‌ها استفاده كرده و اثر آنها را امتحان كنید.
▪ از خوردن خوراكی‌های شور، خوراكی‌های خشك (مثل بیسكوییت‌ها و ناخن های خشك) و مواد غذایی بسیار شیرین خودداری كنید.
از مصرف الكل و كافئین (چای و قهوه زیاد) پرهیز كنید. این مواد به علت افزایش ادرار باعث می‌شوند بدن شما آب بیشتری از دست بدهد و دهان شما بیش از پیش خشك شود.‌

‌دكتر فرین میزانیان

منبع : روزنامه سلامت