قلم و رنگ و جسارت کمال الملک

در بیست و هفتم مرداد ماه ۶۶سال پیش، محمد غفاری ملقب به «كمال الملك» در نیشابور درگذشت.
ظهور كمال الملك در عرصه نگارگری، حلول اندیشه های نوینی را درفنون نقاشی سبب شد و فصل تازه ای را در بخش هنرهای تجسمی ایران گشود.
محمد غفاری فرزند میرزا بزرگ به سال ۱۲۲۴هجری شمسی در یكی از روستاهای كاشان متولد شد. وی همراه صنیع الملك (عمویش) كه از نقاشان زبردست بود به تهران آمد و در مدرسه دارالفنون به تحصیل پرداخت. كمال الملك نخست در دارالفنون در رشته زبان فرانسه و هنر نقاشی كه معلم آن «مزین الدوله نظری» بود، تحصیل كرد.
مزین الدوله نظری بامشاهده استعداد فوق العاده كمال الملك او را به فراگیری و تمرین فنون نقاشی ترغیب نمود.ناصرالدین شاه در رفت و آمدهایی كه به دارالفنون داشت كمال الملك را شناخت و با مشاهده استعداد و نبوغ فراوان او، وی را به دربار فراخواند و با در اختیار گذاشتن تسهیلات و امكانات، او را به خدمت گرفت. هنرمند جوان در نقاشخانه كاخ گلستان به كسب مهارت و هنرآوری بیشتر در زمینه نقاشی پرداخت. كمال الملك علاوه بر تحصیل و نگارگری، روزی چند ساعت شاه مغرور قاجار را نیز تعلیم می داد.
ناصرالدین شاه به منظور كسب آبروی بیشتر برای دربار و هرچه وابسته تر كردن این هنرمند به حوزه رنگ و نیرنگ دستگاه حكومتی و برای بهتر در اختیار داشتن این گونه عناصر و نیروها، لقب «نقاش باشی» و «كمال الملك» و سپس لقب سرتیپی و ریاست سواره نظام ایالت قزوین را نیز به او اهدا كرد. این دوره پربارترین دوران زندگی هنری كمال الملك به شمار آمد و در این دوره قریب به یكصد و هفتاد تابلو خلق كرد.
نخستین اثر او بعد از گرفتن لقب كمال الملك «تابلوی تالار آیینه» است كه از شاهكارهای او به شمار می رود.
از خلق تابلوی تالار آیینه دیری نگذشته بود كه با مشاهده وضع اسفناك داخلی و فزونی گرفتن هرج و مرج و فساد دربار و توطئه دشمنان داخلی و خارجی ایران، فرصت را مغتنم شمرده و به عنوان مطالعه و تكمیل هنر خود و رهایی از چنگال حكومت و درباریان عازم اروپا شد.
این سفر كه پنج سال به طول انجامید وی را با دنیای نوینی از هنر آشنا كرد و چشم اندازهای وسیعی در برابرش گشود.كمال الملك از آن پس در اروپا روزگار گذرانید، تا آن زمان كه بین او و مظفرالدین شاه كه برای دومین بار به اروپا سفر كرده بود، ملاقاتی دست داد. مظفرالدین شاه در این دیدار از او درخواست كرد به ایران باز گردد و كمال الملك به امید دگرگونی و تغییرات اساسی در میهن و به سودای بهره گیری از اندیشه، افكار و هنر پرورش یافته اش در راه اصلاحات اساسی به كشور بازگشت اما پس از بازگشت همچنان از دربار ناراضی بود.
در همان موقع و در زمان رییس الوزرایی سردار سپه، مدرسه صنایع مستظرفه به نام كمال الملك تاسیس و تابلوهای او در آنجا جمع آوری و حفظ شد. از ویژگیهای كمال الملك می توان سنت شكنی، ابداع و نوآوری در سبك و روش، به كارگیری عناصر تشكیل دهنده نقاشی، قدرت تصویر لحظات با تمام كیفیت و ابعاد در زمانی كه هنوز «پرسپكتیو» شناخته نشده بود و فزون بر همه اینها اتخاذ شیوه های نوین نگارگری در ثبت واقعیت ها و به دور داشتن قلم و رنگ از پوچی و وهم پردازی در زمانی كه كمتركسی جسارت و شهامت ثبت آن را داشته است، برشمرد. او در سال ۱۳۰۶هجری شمسی تقاضای بازنشستگی كرد و به حسین آباد در نیشابور رفت و در ملك شخصی خود اقامت گزید. او سرانجام در سال ۱۳۱۹هجری شمسی و در سن ۹۵سالگی درنیشابور بدرود حیات گفت و در مقبره شیخ عطار نیشابوری به خاك سپرده شد.

منبع : روزنامه ابرار