دارویی به نام ویتامین آفتاب

ویتامین‌ها، گروهی از مواد ارگانیک شیمیایی هستند که داخل بدن انسان سنتز نمی‌شوند، بنابراین به منظور جلوگیری از اختلالات متابولیسم، باید به مقدار کم همراه رژیم غذایی مصرف شوند. ویتامین D و متابولیت‌های آن، نقش کلینیکی مهمی در سوخت و ساز بدن انسان دارند، زیرا همواره دارای ارتباط نزدیکی با هموستاز کلسیم و متابولیسم استخوان بوده‌اند. عدم کفایت و کمبود این ویتامین که با اندازه‌گیری سطح ۲۵ هیدروکسی ویتامین D سرم مشخص می‌شود، به طور ویژه میان نوجوانان و بزرگسالان شایع است. از سویی، کمبود تحت بالینی ویتامین D می‌تواند باعث پیشرفت پوکی استخوان و به دنبال آن افزایش احتمال شکستگی‌های استخوان در میانسالان شود. هم‌چنین موجب کاهش عملکرد دستگاه ایمنی، دردهای استخوانی و به احتمالی سرطان کولون و بیماری‌های قلبی‌عروقی می‌گردد...
ویتامین D یا کلسی‌فرول، یک واژه ژنریک است که به گروهی از مواد محلول در چربی با ۴ باند کلسترولی گفته می‌شود. بنابراین اختلالاتی مانند بیماری سلیاک و کرون، نارسایی پانکراس، فیبروز سیستیک و بیماری کلستاز کبدی که سوءجذب چربی ایجاد می‌کنند، با کمبود ویتامین D بدن همراه هستند. سنتز ویتامین D و متابولیسم آن به ۱ و ۲۵ دی‌هیدروکسی ویتامین D، به طور نزدیکی با هوموستاز کلسیم مرتبط است که با سطوح هورمون پاراتیرویید، کلسیم سرم و سطوح فسفر تنظیم می‌شود. استروژن، هورمون رشد جفتی و پرولاکتین نیز می‌توانند در تنظیم ویتامین D نقش بازی کنند که همین امر، توجیه کننده افزایش تقاضای کلسیم در دوران بارداری می‌باشد.
● کمبودها و فزونی‌ها
کمبود یا مقاومت به ویتامین D بنا به علل مختلفی مانند:
۱) دسترسی نامناسب به ویتامین D ناشی از کمبود آن در رژیم غذایی روزانه، اختلالات سوءجذب چربی و یا فقدان فوتوایزومریزاسیون،
۲) هیدروکسیلاسیون ناکافی در کبد برای تولید ۲۵- هیدروکسی ویتامین D
۳) نارسایی تولید ۱ و ۲۵- دی‌هیدروکسی ویتامین D در کلیه
۴) حساسیت ناکافی ارگان‌های انتهایی به متابولیت‌های ویتامین (ماند آنجه در بیماری ریکتز اتفاق می‌افتد) رخ می‌دهد.
در مقابل، فزونی دریافت مکمل‌یار‌های ویتامین D می‌تواند باعث عوارضی شود که با علایمی هم‌چون هیپرکلسمی، هیپرکلسی‌اوری، گیجی، پلی‌اوری، پلی‌دیپسی، بی‌اشتهایی، تهوع، ضعف عضلانی و از دست رفتن مواد معدنی استخوان (که همراه درد است)، خود را نشان می‌دهد. این فزونی در مواردی مانند رژیم‌های پرچربی که دوزهای بالایی از مکمل‌ها نیز مصرف می‌شود یا در بیمارانی که به عللی هم‌چون سوءجذب، استئودیستروفی کلیوی، پوکی استخوان یا پسوریازیس، مکمل‌های ویتامین D مصرف می‌نمایند، دیده می‌شود. به عبارتی مصرف بیش از ۶۰ هزار واحد بین‌المللی در روز توسط بزرگسالان، باعث این ایجاد این وضعیت می‌گردد.
تخمین میزان نیاز واقعی به ویتامین D به عوامل چندی مانند چگونگی در معرض نور خورشید قرار گرفتن بستگی دارد، اما حداقل میزان توصیه شده توسط کمیته تحقیقات ملی، ۲۰۰ واحد بین‌المللی (۵ میکروگرم) در روز می‌باشد، هر چند مقادیر توصیه شده برای مادران باردار و شیرده با حداقل تماس با نور خورشید، ۴۰۰ واحد (۱۰ میکروگرم) در روز است. از سویی نیاز افراد مسن‌ برای کمتر کردن خطر شکستگی استخوان، حدود ۸۰۰ واحد بین‌المللی (۲۰ میکروگرم) در روز تخمین زده می‌شود.
گروه دیگری که نیاز وافری به این مکمل حیاتی دارند، نوزادان هستند، خصوصا آنها که صرفا با شیر مادر تغذیه می‌شوند، زیرا سطح این ویتامین در شیر انسان کم است. اکثر فرمول‌های غذایی مخصوص نوزادان، حداقل ۴۰۰ واحد در هر لیتر ویتامین D دارند، لذا اگر از مکمل‌‌یارهای ویتامین D مصرف نمی‌کنند، باید حداقل روزانه ۱۰۰۰ میلی‌لیتر از این فرمولاها استفاده نمایند. مقدار نیاز به ویتامینD، به وضعیت بیماری فرد نیز بستگی دارد. به طور نمونه، بیمارانی که برای مدت طولانی تحت درمان با استروییدها می‌باشند، نیاز به مقادیر بیشتری از مکمل‌یارهای ویتامین D و کلسیم پیدا می‌کنند.
● پیشگیری از بیماری‌ها
مدت زمانی است که دانشمندان به نقش کلیدی ویتامین D در جلوگیری از بیماری‌های مزمن پی برده‌اند، به طوری که کمبود آن و بیماری‌های همراه اغلب در مناطق فقیر جهان که رژیم غذایی ناکافی و نامناسب دارند، دیده می‌شود. شیوع کمبود ویتامین D که با سطوح بالای غلظت هورمون پاراتیرویید همراه است و با اصلاح کمبود آن، به حالت اولیه خود بازمی‌گردد، در افراد مسن به وفور دیده می‌شود که عوامل چندی مانند کاهش دریافت در رژیم غذایی روزانه، اختلال جذب و کمتر در معرض نور آفتاب قرار گرفتن، در این امر موثر است. در مطالعه‌ای که میان ۲۹۰ بیمار بستری در بخش عمومی یک بیمارستان انجام گردید، کمبود ویتامینD در ۵۷ درصد آنها دیده شد که ۲۲ درصد این افراد، فرم شدید کمبود را نشان می‌دادند. دریافت ناکافی ویتامین D، فصل زمستان و وضعیت معیشتی آنها، عوامل مستقل موجد کمبود ویتامینD می‌باشند. حتی در مطالعه‌ای که در یک گروه ۷۷ نفری از بیماران کمتر از ۶۵ سال و بدون داشتن عامل خطر شناخته شده انجام شده، شیوع کمبود ویتامین D، در حدود ۴۲ درصد گزارش شد.
▪ پوکی استخوان: دوزهای فیزیولوژیک ویتامین D، تحلیل استخوانی را کم می‌کنند که به دنبال آن، خطر شکستگی نیز کم می‌شود. شواهد مبتنی بر کارایی و دوزهای مورد نیاز ویتامین D جهت جلوگیری از بروز پوکی استخوان، به خوبی حاکی از افزایش نیاز به غلظت‌های مناسب کلسیم و ویتامین D در سنین بالا می‌باشد.
▪ به زمین افتادن: کارآزمایی‌های بالینی که روی مکمل‌یارهای ویتامین D انجام شده، کاهش زمین خوردن افراد مسن را نشان می‌دهد که شاید به دلیل افزایش قدرت عضله در آنها باشد.
▪ سرطان: در مطالعات مشاهده‌ای، سطوح نسبتا بالای ویتامین D با کاهش خطر ابتلا به سرطان گزارش شده؛ به طوری که در کارآزمایی انجام شده‌ای روی ۴۷ هزار و ۸۰۰ مرد، افزایشی معادل ۲۵ نانومول در لیتر در سطح ۲۵- هیدروکسی ویتامینD، با کاهش ۱۷ درصدی خطر کلی سرطان همراه بوده است. همچنین نشان داده شده که کلسیم به تنهایی یا همراه با ویتامینD، خطر سرطان را کم می‌کند، به طوری که این تقلیل خطر، بسیار واضح و معنی‌دار است و پس از یک سال درمان، اثرات آنها به خوبی مشخص می‌شود، بنابراین لزوم دریافت بیشتر این ویتامین توصیه می‌گردد، هر چند بهتر است مطالعات بیشتری در زمینه تعیین دقیق دوزاژ مصرفی آن صورت گیرد.
▪ بروز مرگ و میر: مطالعات مختلف، ارتباط میان سطوح پایین ویتامین D و افزایش خطر مورتالیتی را نشان داده‌اند. در یک متاآنالیز از کارآزمای‌های بالینی، مکمل‌یارهای ویتامین D با خطر نسبی معادل ۹۳/۰، مخاطره مورتالیتی به هر دلیل را کم کرده‌اند، زیرا احتمال شکستگی استخوان و به زمین افتادن را کاهش می‌دهد، از سویی چگالی استخوان را نیز به حد قابل قبولی می‌رساند.
▪ بیماری‌های خودایمنی: فهم رابطه بین سلول‌های T کمکی و ویتامین D در ارتباط با تمام بیماری‌های خودایمنی ضروری است. دراین دسته بیماری‌ها، سلول‌های T کمکی نوع یک به اشتباه علیه پروتئین‌های خودی هدف‌گیری می‌کنند. بنابراین ویتامین D به همراه مدیاتورها در سرکوب بیماری‌های خودایمنی عمل می‌کند. در هنگام کمبود ویتامین D این سرکوب می‌تواند متوقف شده و موجب افزایش بیماری‌های ناشی از سلول‌های T کمکی نوع یک مختل شود.
▪ اختلالات خلق: مطالعات متعددی نشان داده‌اند که بین کمبود ویتامین D و بسیاری از اختلالات خلقی، از جمله اختلال افسردگی، سندرم پیش از قاعدگی و بقیه اختلالات افسردگی همراهی نزدیکی وجود دارد.
● موارد استفاده
۱) پیشگیری از سرطان
۲) بیماری کرون
۳) دیابت ملیتوس نوع ۲
۴) اپی‌لپسی (در حین درمان با داروهای ضدتشنج)
۵) پیشگیری از زمین افتادن
۶) هیپوفسفاتمی فامیلیال
۷) سندرم فانکونی
۸) از دست دادن شنوایی
۹) هیپرپاراتیروئیدیسم
۱۰) پرفشاری خون
۱۱) هیپوکلسمی
۱۲) مولتیپل اسکلروزیس
۱۳) ضعف عضلانی
۱۴) سندرم میلودیسپلاستیک
۱۵) اوستئوژنزیس ایمپرفکتا
۱۶) اوستئومالاسی
۱۷) پوکی استخوان
۱۸) سرطان پروستات
۱۹) میوپاتی پروگزیمال
۲۰) پسوریازیس
۲۱) اوستئودیستروفی کلیوی
۲۲) آرتریت روماتویید
۲۳) ریکتز
۲۴) اسکلرودرما
۲۵) اختلالات خلقی ‌فصلی
۲۶) حفظ و نگهداری دندان‌ها
● ۴ پیشنهاد کاربردی
توصیه می‌شود افراد مسن و آنها که در معرض خطر کاهش ویتامین D سرم (به هر دلیلی) هستند، روزانه ۴۰۰ تا ۸۰۰ واحد بین‌المللی به صورت مکمل‌یارها دریافت دارند، مقدار دوزی که باعث علایم فزونی این ویتامین می‌شود، مشخص نیست، اما بعضی مطالعات به عدد مرزی ۲۰۰۰ واحد بین‌المللی اشاره دارند، متخصصان، بیماران را از تغییر دوز ثابت روزانه، ۸۰۰ واحد به درمان با دوز بالای متناوب (۱۰۰ هزار واحد، هر ۴ ماه) منع می‌کنند، هر چند که این رژیم درمانی هم ایمن و کارآمد است و برای بیمارانی که تحمل مصرف روزانه ویتامین D را ندارند، گزینه درمانی مناسبی محسوب می‌شود، هر چند بسیاری از مکمل‌یارها، حاوی انواع ویتامین‌ها از جمله ویتامین D هستند، اما بعضی برندها، تنها ویتامینD ۴۰۰ واحدی دارند که برای بیماران در معرض خطر بیشتر، روزانه ۲ عدد تجویز می‌گردد.

دکتر محسن پرورش

منبع : هفته نامه سپید