سایبر دیپلماسی: رسانه‌ها؛ نهادهای خصوصی دیپلماتیک

موازنه جدید، محصول فضایی مملو از پیشامدها و موقعیت‌های نوین حاصل از گسترش روزافزون رسانه‌ها در عرصه سیاست خارجی و روابط بین الملل است. در فضای نوین رسانه‌ای، شاید بیشترین تعامل دیپلماتیک را دیپلمات‌های مجهز به تکنولوژی‌های نوین ارتباطات و اطلاعات با مخاطبان جهانی داشته باشند. چرا که در غیر این صورت رسانه‌ها پیش از آن‌ها گستره دیپلماسی و سیاست خارجی را به تحریریه کانال‌های رادیویی- تلویزیونی، روزنامه‌ها، سایت‌ها و سایر رسانه‌ها می‌کشانند .
کمتر دولتی را می‌توان یافت که بتواند با سرعت شگفت انگیز رسانه‌های جهانی، به ویژه رسانه‌های تصویری در سیاست خارجی، حرکت کند. رسانه‌ها بازیگران غیر دولتی سیاستگذاری خارجی امروز کشورها هستند که فعالیت آن‌ها را نه می‌توان کنترل نمود و نه می‌توان نادیده گرفت. آن‌ها در گفتمان سنتی سیاست خارجی، تغییر و تحولات بیشماری ایجاد نموده‌اند و دولت‌ها را به تحول در تصمیم‌گیری و اجرا سیاست خارجی وادار کرده‌اند. درست به این دلیل که گفتمان‌سازی، تصویرسازی و اقناع دیگران، در تعاملات دیپلماتیک و سیاست خارجی جایگاهی نوین یافته‌اند، نقش رسانه‌ها در پردازش و اقناع دیگران بسیار کلیدی‌تر از گذشته شده است.
گستره نفوذ و تاثیرگذاری رسانه‌ها به عنوان بازیگران قدرتمند غیر دولتی در عرصه دیپلماسی و سیاست خارجی، بر دولت‌های ملی فشار وارد می‌آورد و آن‌ها را وادار می‌سازد تا با شتاب و خیلی فوری، به تجدید نظر و ایجاد تحول در ساختارهای مدل دیپلماسی و سیاست خارجی خود بپردازند و دیپلماسی نوینی را به عنوان کانون مرکزی تلاش‌های دیپلماتیک خود؛ ایجاد، رشد و توسعه دهند:
▪ سایبر دیپلماسی
▪ دیپلماسی سایبر؛ دیپلماسی افکار عمومی
دیپلماسی واژه‌ای بحث‌برانگیز است و افزوده شدن کارکردها و کاربردهای رسانه‌ها در سیاست خارجی و روابط بین‌المللی، بر دشواری‌های درک این واژه می‌افزاید.
تکنولوژی‌های نوین ارتباطات و رشد سریع و کاربردی آن‌ها، به پدید آمدن مفهومی نوین به نام «دیپلماسی رسانه‌ای» انجامیده است. در دیپلماسی نوین «افکار عمومی» جایگاهی مهم دارد، کشمکش‌ها از طریق جریان دیجیتالی اطلاعات دنبال می‌شود و در این جریان، رویارویی اصلی میان ملت‌های کوچک و ساختارهای جهانی است.
به بیان کلی، امروزه دیپلماسی هنر و مهارت پیشبرد و ارتقای منافع ملی از طریق مبادلات پایدار اطلاعات و ایجاد ارتباطات پایدار بین ملت‌ها و افراد است. در این فضا، تعامل و اطلاعات به عنوان دو عامل اصلی دیپلماسی، با بهره‌گیری از رسانه‌ها می‌توانند ارتقای جدی پیدا کنند.
از سوی دیگر، برخلاف گذشته که شبکه رسمی ارتباطات بین‌المللی هر دولت را شمار سفارت‌خانه‌ها و دیپلمات‌های آن دولت تشکیل می‌داد، امروز هر پیام که از مرزهای ملی به سطوح بین‌المللی ارسال می‌شود، حکم یک سفیر پرقدرت نامرئی را دارد. این سفیر که همه راه‌های صعب‌العبور را در ثانیه‌ها می‌پیماید، موریانه‌وار علائق و منافع رقیب را تخریب می‌کند و این امر به معنای افزایش قدرت دولت فرستنده پیام است . امروز این سفیر کوچک آمده است تا مفاهیم بزرگ و در عین حال گنگ روابط بین‌الملل را روشن سازد. داشتن اطلاعات و شبکه ارتباطی، مقولات آگاهی و اراده سیاسی را روشن‌تر می‌سازد. ارزیابی توان، وزن و اراده نظام‌ها همواره مقولات پیچیده برای دیپلمات‌ها به شمار می‌رفته است، اما حالا ارتباطات دارد این توان و اراده را بسیار آسان اندازه می‌گیرد. به‌نظر می‌رسد ما وارد مرحله‌ای شده‌ایم که دوره انطباق وضعیت فرا ملی ارتباطات بر روابط بین‌المللی است. مرحله ظهور دیپلماسی نوین.
هارولد نیکلسون، دیپلمات وزارت خارجه بریتانیا، با مهارت، مقایسه‌ای تطبیقی از دیپلماسی قدیم و نوین ارائه می‌کند که می‌تواند بیانگر تغییرات امروزی دیپلماسی باشد. طبق نظرات نیکلسون، مشخصات دیپلماسی قدیم عبارت بود از پنهان‌کاری، غیردموکراتیک، روابط دوجانبه، عمل‌گرا و وضعیتی که توسط عده کمی از دولت‌های بزرگ اجرا و هدایت می‌شد. اما دیپلماسی نوین درست عکس آن با مشخصاتی چون: آشکار بودن؛ دموکراتیک، چندجانبه، اصول‌گرا و با مشارکت دولت‌های بسیاری (اعم از دول کوچک) انجام می‌گیرد. دیپلماسی نوین اشاره به مردم دارد نه دولت‌ها؛ تاکتیک‌های دیپلماسی نوین احترام بیشتر به مردم است تا دولت‌ها.
● رسانه‌های نوین؛ نهادهای خصوصی دیپلماتیک
بپذیریم که رسانه‌ها، نحوه هدایت سیاست خارجی را تغییر داده‌اند و اکنون قدرت جهانی یک کشور در توان و استعداد دیپلماسی رسانه‌ای آن در ایجاد هویت ملی و ارائه تصویر مکمل بین‌المللی آن نهفته است. دیپلماسی دیگر، پدیده اتاق‌های دربسته نیست، پدیده‌ای آشکار است پدیده‌ای رسانه‌ای که هر چه پویاتر باشد، سیاست خارجی را پویاتر خواهد ساخت و این‌که زندگی در جهان امروز، بدون درک عمیق از نقش مهم وسایل مدرن ارتباطی ناممکن خواهد بود.
رسانه‌ها در همکاری‌های فراملی و غیر حکومتی، نقش‌های مهمی را عهده‌دار و به اجرا می‌گذارند. بسیاری از رسانه‌های جهانی قدرت نرم خود را دارا خواهند بود تا از طریق آن شهروندان را برای ایجاد ائتلاف‌هایی که محدودیت‌های ملی را شامل نمی‌شود، جذب کنند.
هم‌اکنون با توجه به رشد ابزارهای مدرن ارتباطی، مأموریت وزارت خارجه و وزارت‏ دفاع عمدتا بر دوش لشکر رسانه‏ها قرار داده شده است. راس پرو، کاندیدای ریاست جمهوری آمریکا در سال ۱۹۹۲ می‌گوید: «سفارتخانه‌ها یادگار ایام کشتی‌های بادبانی هستند. در آن زمان که از ارتباطات جهانی خبری نبود، سفیر هرکشور به نمایندگی از کشور خود سخن می‌گفت. ولی اکنون، با توجه به ارتباطات آنی در تمام نقاط جهان، سفیر نقشی عمدتا اجتماعی بر عهده دارد. در واقع سران و وزیران کشورها به طور علنی یا محرمانه، به طور مستقیم با همتای خویش مذاکره می‌کنند. مذاکرات آنان عمدتا از طریق دیدارها و ملاقات‌های رسمی و غیر رسمی و نیز از طریق ارتباطات گروهی و بین فردی انجام می‌گیرد.» به این ترتیب نقش سیاست‏های آشکار مهم‏تر از سیاست‏های پنهان شده است. به‏ سخن دیگر، دیپلماسی امروز صرفاً در اتاق‏های دربسته شکل نمی‏گیرد، بخش بزرگ‏تری از آن هم پشت پنجره و در سطح آشکار عمومی نقش می‏بندد، در برابر چشم دیگران و به‏ کمک تکنولوژی‏های نوین ارتباطی و رسانه‌ها.
در واقع این موضوع خود مهم‌ترین چالش دستگاه‌های دیپلماسی و سیاست خارجی کشورها در جامعه شبکه‌ای امروز است که گسترش اطلاعات از طریق فناوری‌های نوین ارتباطات و رسانه‌های نوین، روابط بین دولت‌ها در عرصه منطقه‌‌ای، بین‌المللی و جهانی را که پیشتر توسط دیپلمات‌ها انجام می‌گرفت را به روابطی چند جانبه تبدیل کرده است که در آن بیشترین تلاش دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی به برقراری روابط با ملت‌ها آن هم از طریق رسانه‌ها و در فضای مجازی حاصل از به کارگیری آن‌ها است. به طوری که کارکنان رسانه‌ها و بازیگران غیردولتی بانفوذ به افشاگری می‌پردازند و با انگیزه جلب افکار عمومی به دخالت در مسایل می‌پردازند. این روندها موجب شده است که گفتگو و مذاکره با مقامات برای سفیران بسیار دشوار شود. زیرا آنان باید با بازیگران زیاد و در عین حال گوناگونی درگیر شوند و اطلاعات گوناگونی کسب نمایند، آن هم در شرایطی که شاهد تبدیل بازیگران فراوان به بازیگرانی محدودتر اما هشیارتر، مانند سازمان‌های غیردولتی از جمله خود رسانه‌ها هستیم که با برخورداری از توانایی اتخاذ روش‌های سازمان‌یافته و جمعی، نظم دیپلمات‌ها را در تمام جهان دستخوش تحول کرده‌اند.
این‌ است که با زاویه دید گذشته نمی‌توان به دنیای دیپلماتیک امروز نگریست. به دنیایی که دیپلماسی آن با یک کلیک، ظرف چندثانیه با سرعت وارد اتاق ما می‌شود. شاید فردا همه به تصویرهای دیپلماتیک رسانه‌های جهان بسنده کنند. مگر در حال حاضر دیپلمات‌ها جهان را از ویترین رسانه‌های جهانی تماشا نمی‌کنند؟ دکتر رها خرازی‌آذر استاد دانشگاه و رئیس انستیتو مطالعات استراتژیک و بین‌المللی رسانه‌ها

منبع : فرهنگ‌سرای‌رسانه