درد ما را چیست درمان، الغیاث!

همه ما در زندگی خود بارها با بیماری‌های گوناگون دست و پنجه نرم کرده‌ایم. احتمالا آنچه در تمام انواع بیماری‌ها مشترک است، تجربه حس ناخوشایندی به نام «درد» است؛ سردرد، دندان‌درد، پادرد و انواع دیگر درد که ممکن است گذرا یا دوره‌ای یا حتی در برخی از بیماری‌ها مزمن باشد. درد به تنهایی بیماری نیست بلکه نشان از وجود یک اختلال و بیماری در بدن است و در هر کجای بدن ما که باشد باعث بروز اختلال در کار، خواب، احساس شادابی و نشاط و سلامت کلی بدن می‌شود. درد ما را گاهی خسته و عصبی می‌کند و با وجود آن حوصله انجام صحبت یا روابط اجتماعی با دیگران را از دست می‌دهیم. گاهی این‌قدر درد ما را کلافه می‌کند که دیگر قادر به تحمل آن نیستیم و به سراغ مسکن‌ها می‌رویم، غافل از اینکه باید ریشه بعضی از این دردها را پیدا کنیم...
احساس درد تجربه‌ای جهانی است و تمام مردم روی زمین از این نظر یکسان هستند. به دلیل اهمیت این موضوع، دانشمندان علوم‌پزشکی در دهه اخیر توجه خاصی به شناسایی ماهیت و چگونگی بروز درد داشته‌اند. در نتیجه این تحقیقات مشخص شده که میزان احساس درد و چگونگی پاسخ به آن تا حد زیادی به وضعیت جسمی، روحی و فرهنگی افراد بستگی دارد. مواجهه قبلی اشخاص با درد نیز در چگونگی احساس آن موثر است.
اگرچه درد در بسیاری از موارد نشانه بیماری محسوب می‌شود اما چنانچه این حالت ادامه یابد تبدیل به وضعیتی مزمن می‌شود. در این حال دیگر درد نه به عنوان علامت بیماری بلکه خود یک «بیماری» محسوب می‌شود که نیازمند توجه خاصی است.
● تعریف درد
درد یک احساس ناخوشایند و تجربه بدی است که ممکن است همراه با صدمات واقعی یا بالقوه بافتی باشد. بروز درد در اثر تبادلات شیمیایی و تغییراتی ناشی می‌شود که نتیجه واکنش سه بخش عمده در بدن است. این نواحی شامل اعصاب محیطی، نخاع و مغز است که هر یک نقش مهمی در پیدایش درد دارند.
درد در بسیاری از موارد نشانه بیماری محسوب می‌شود اما اگر این حالت ادامه پیدا کند و مزمن شود به وضعیتی مزمن تبدیل می‌شود و در این حالت دیگر به عنوان علامت بیماری نیست بلکه یک بیماری محسوب می‌شود و نیاز به توجهات بیشتر دارد.
● دلیل درد
همه بافت‌های بدن با گیرنده‌های خاص عصبی پوشیده شده‌اند. این اعصاب طوری طراحی شده‌اند که می‌توانند درد را منعکس کنند. مثلا وقتی دست‌مان می‌سوزد یا دچار آسیب‌های مکانیکی می‌شود، لای در ماشین می‌ماند یا در اثر برخورد با مواد شیمیایی ملتهب می‌شود، وقتی این گیرنده‌ها تحریکات دردناک را حس می‌کنند، از طریق اعصاب پیام‌هایی را به طناب نخاعی ما می‌فرستند. پیام درد از طریق نورون‌های عصبی در نخاع به مغز یعنی بخشی از آنکه مربوط به درد است و به نام تالاموس خوانده می‌شود منتقل می‌شود و ما درد را درک می‌کنیم؛ و اما نواحی موثر در پیدایش درد:
▪ اعصاب محیطی: شامل شبکه‌ای از رشته‌های عصبی است که در سراسر بدن گسترده شده‌اند. تماس با پایانه‌های این رشته‌های عصبی حس درد را به همراه خواهد داشت. در اندام‌هایی مثل پوست، مفاصل، عضلات و سایر اندام‌های بدن میلیون‌ها عدد از این پایانه‌ها که به نام گیرنده‌های درد نامیده می‌شود، دیده می‌شود. این گیرنده‌ها در نواحی‌ای که بیشتر مستعد آسیب هستند مثل انگشتان دست و پاها تجمع بیشتری دارند. به همین دلیل هنگامی که یک براده فلز یا تراشه چوب وارد پوست دست می‌شود، درد بسیار شدیدی را به همراه خواهد داشت. جالب است بدانید در ۵/۲ سانتی‌متر مربع از پوست بیش از ۱۳۰۰ گیرنده درد وجود دارد. این گیرنده‌ها انواع متفاوتی داشته که هر یک تغییرات خاصی را احساس می‌کنند. آنها همچنین التهاب موجود در بافت‌ها و عفونت‌ها را کشف و شناسایی کرده و در این حالت پیام‌هایی را به شکل تکانه‌های الکتریکی به نخاع و مغز می‌فرستند.
▪ نخاع: هنگامی که پیام‌های درد به این ناحیه رسیدند، با سلول‌های عصبی ویژه‌ای که به عنوان فیلتر عمل می‌کنند، مواجه خواهند شد. درخصوص دردهای شدید مثل حالتی که دست ما به یک ظرف داغ می‌چسبد، پیام‌ها به سرعت به طرف مغز ارسال خواهند شد و در موارد دیگر که زیاد حاد و فوری نیستند سرعت ارسال پیام‌ها کمتر است.
▪ مغز: مرکز تجزیه و تحلیل پیام‌های درد در مغز قرار دارد. این عضو با ارسال پیام به سایر قسمت‌های بدن فرآیند بهبود عضو آسیب‌دیده را تسریع می‌کند. مثلا هنگامی که انگشت شما زخم می‌شود، مغز با ارسال علایم خاص به سیستم اعصاب موجب ورود خون بیشتر به محل آسیب‌دیده می‌شود.
● انواع درد
متخصصان در بررسی درد آن را به دو نوع حاد و مزمن تقسیم می‌کنند که هر یک ویژگی‌های به خصوصی دارند.
▪ درد حاد: درد حاد معمولا با بیماری و زخم همراه است. درد حاد می‌تواند یک لحظه ادامه داشته باشد مثل نیش حشره و یا هفته‌ها به طول بیانجامد مثل سوختگی. هنگامی که شخصی به درد حاد مبتلا می‌شود، دقیقا می‌داند که چه محلی آسیب‌دیده است.
▪ درد مزمن: چنانچه درد بیش از چند ماه ادامه یابد، به عنوان درد مزمن شناخته می‌شود. درد مزمن می‌تواند دایمی و یا متناوب باشد (مثل دردهای میگرنی.) برخلاف دردهای حاد در حالت مزمن ممکن است علت درد نامعلوم باشد. در بررسی آسیب اولیه تمام شواهد بر بهبودی محل آسیب‌دیده دلالت دارد اما درد همچنان باقی است و گاهی حتی شدیدتر می‌شود.
سال‌ها قبل، اشخاصی که از دردی که هیچ‌گونه علایم ظاهری نداشت شکایت می‌کردند، به عنوان دروغگو تلقی شده و یا ادعای آنها برای جلب توجه و محبت اطرافیان تصور می‌شد اما اکنون پزشکان واقعیت وجود چنین دردهای مزمنی را تایید می‌کنند. در بعضی موارد آسیب به اعصاب در اثر ابتلا به بیمای‌های گوناگون به دردهای شدید منجر می‌شود. مثال واضح این مورد بیماری دیابت است که در اثر افزایش بیش از حد قندخون رشته‌های عصبی کوچک در دست و پاهای فرد بیمار آسیب‌دیده و به ایجاد دردهای شدید در انگشتان و پنجه پا منجر می‌شود.
▪ درد عضوی که وجود ندارد: افرادی که دست و یا پای خود را از دست داده‌اند گاهی اوقات در دست یا پای قطع شده احساس درد شدیدی دارند. مثلا شخصی که پایش قطع شده است در پنجه پای خود احساس درد می‌کند. این مشکل پیچیده که درمان آن نیز بسیار دشوار است، در اثر تحریک مسیرهای انتقال درد از محل عضو قطع شده به طرف مغز اتفاق می‌افتد و یک مشکل پیچیده احساسی و روانی است.
▪ درد راجعه: شاید تا حالا در مورد درد راجعه چیزهایی شنیده باشید. این به معنی آن است که درد از یک ارگان یا بخش دیگری از بدن می‌آید اما در بخش دیگری از بدن احساس می‌شود. مثال شایع این دردها، دردهای قلبی است که ممکن است در شانه چپ یا بازوی چپ احساس شود. دردهای راجعه زمانی رخ می‌دهند که مسیرهای عصبی یک ارتباطی در طناب نخاعی با هم برقرار می‌کنند. ساختمان‌های عمقی نظیر قلب توسط اعصاب مختلفی که از پوست می‌آیند، تامین می‌شوند. در طناب نخاعی، هم اعصاب عمقی و هم اعصاب جلدی به عنوان یک عصب واحد با هم تلاقی پیدا می‌کنند. این به معنی آن است که اگر قلب یک پیام دردناک به مغز بفرستد از طریق یک عصب نخاعی مغز نمی‌تواند تغییر کند که درد از قلب می‌آید یا از ناحیه پوست چون خیلی از دردها از طریق پوست ارسال می‌شوند و به ندرت ممکن است درد از اعصاب عمقی احساس شود، مغز پیام دردناک را طوری تفسیر می‌کند که از پوست می‌آید بنابراین دردهای اعضای عمقی در پوست ناحیه‌‌‌های دیگر احساس می‌شود.
● تحمل درد
وضعیت احساسی و روانی افراد و تجربیات گذشته آنها در مواجهه با درد در چگونگی تحمل آن بسیار موثر است. به عنوان مثال کودکی که هرگز به دندانپزشک مراجعه نکرده است در برخورد با وسایل دندانپزشکی درد بسیار زیادتری را احساس می‌کند. در حالی که افرادی که قبلا با این وسایل مواجه بوده‌اند درد کمتری را حس می‌کنند. وضعیت فرهنگی مردم نیز در تحمل درد موثر است. چنانچه شما در فرهنگی بزرگ شده‌اید که تحمل مصایب و سوختن و ساختن را به شما آموخته است، بهتر می‌توانید درد را تحمل کنید. در حالی که بعضی اشخاص با کوچک‌ترین ناملایمات بیشترین شکایت و ناراحتی را ابراز می‌کنند.

سهیلا عابدین‌پور

منبع : روزنامه سلامت