تلویزیون بی بی سی فارسی،فرصت ها و تهدیدها

در روزهایی که هوای آلوده شهر تهران، حسرت بارش برف و باران زمستان را در دل می‌پروراند؛ تلویزیون فارسی زبان بی‌بی‌سی، داغ دل بینندگانش را اینگونه تازه کرد: «برف بی‌سابقه در لندن باعث تعطیلی مدارس و ادارات شده و دانش‌آموزان و کارمندان خندان و خوشحال برف‌بازی می‌کنند» اما گوینده خبر رسانه ملی که گویی زکام گرفته است و میانه خوبی با برف ندارد، می‌گوید: «برف سنگین لندن را فلج کرده و خسارات زیادی به مردم وارد کرده است».
تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی ساعت ۵ بعدازظهر چهارشنبه بیست و پنجم دی ماه، پخش برنامه‌هایش را برای میلیون‌ها فارسی زبان سراسر دنیا آغاز کرد. این در حالی است که چند ماه قبل، وزارت ارشاد اسلامی در اطلاعیه‌ای، نفس راه‌اندازی فرستنده تلویزیونی فارسی بی‌بی‌سی را «دخالت در امور داخلی ایران» خواند و معاونت امور مطبوعاتی و رسانه‌ای وزیر ارشاد نیز، اقدامات مسوولان بی‌بی‌سی در دعوت به همکاری اصحاب رسانه در ایران را اقدام به برقراری ارتباطات مشکوک و غیر موجه و جذب برخی افراد «معلوم الحال» توصیف کرده بود.
در جهان رسانه‌ها، همانطور که از قبل هم پیش‌بینی می‌شد، تولد تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی با نگاه حرفه‌ای به برنامه‌سازی و رعایت استانداردهای بین‌‌المللی پخش تلویزیونی، زنگ خطر را برای سایر شبکه‌های فارسی زبان به صدا درآورد. طبق ادعای مدیران بی‌بی‌سی، گرچه این شبکه دیر به جمع تلویزیون‌های فارسی زبان پیوست، اما طولی نخواهد کشید که به رسانه اول ۱۷۰ میلیون فارسی زبان سراسر دنیاتبدیل شود.
متخصصان رسانه بر این باور هستند که موفقیت یک رسانه در شناخت صحیح نیاز مخاطبان و تولید محتوا بر اساس آن شکل می‌گیرد. دکتر حمید ضیایی پرور، دبیر سرویس دانش و سلامت روزنامه همشهری در این باره می‌گوید: استراتژی شبکه بی‌بی‌سی فارسی در تعریف هوشمندانه از مخاطب شکل گرفته است، آنها در تعریف مخاطبان خود، لایه‌های فراموش شده مخاطبان ایرانی و کسانی که در نگاه تلویزیون دولتی ایران فراموش شده‌اند را در نظر گرفته‌اند. از طرفی مخاطبانی که به دلایل اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی رغبتی به تلویزیون‌های لس‌آنجلسی و تلویزیون‌ صدای امریکا ندارند هم در گستره مخاطبان بی‌بی‌سی قرار می گیرند ولذا خانواده‌ها از دیدن برنامه‌های بی‌بی‌سی به همراه فرزندان خود احساس خطر نمی‌کنند. اما آیا پوشش گسترده انواع مخاطبان و جذب مخاطبان سایر تلویزیون‌های فارسی زبان ؛ تعطیلی این شبکه‌ها را در پی خواهد داشت؟ وی معتقد است، از آنجا که تلویزیون‌های لس‌آنجلسی از بودجه غیر مردمی تامین می‌شوند، لذا احتمالا خواهند ماند و ریزش مخاطب تاثیری در بقای آنها نخواهد گذاشت، چه آنکه این نوع شبکه‌ها نه از لحاظ مالی و نه از لحاظ کار حرفه‌ای رسانه‌ای قابل قیاس با شبکه پرقدرت و با سابقه‌‌ای مثل بی‌بی‌سی نیستند و نخواهند بود.
روانشناسی خبر مبتنی بر احساس و هیجان است، دکتر غلامرضا آذری، مدرس ارتباطات با اشاره به این نکته می‌افزاید: بی‌بی‌سی فارسی ساختاری تعاملی دارد که هدف آن جذب مخاطب در لحظه است و این هدف در هماهنگی و نگاه حرفه‌ای متخصصان، کارگزاران و محتوای رسانه قابل تعریف است.
وی معتقد است اگر از نگاه تخصصی و آکادمیک متخصصان در کنار افراد حرفه‌ای برای تولید محتوا و برنامه‌‌سازی استفاده کنیم، ساخت برنامه‌هایی در حد و اندازه استانداردهای بین‌المللی توسط رسانه ملی دور از دسترس نیست. اما حمید ضیایی پرور سیاستگذاری کلی رسانه ملی را متفاوت می‌داند و ادامه می‌دهد: ما تلویزیون خصوصی نداریم که بتواند با بی‌بی‌سی فارسی رقابت کندو در رسانه ملی هم این تغییر نگرش در به روز رسانی تکنیکال از نظر غالب و محتوا دیده نمی‌شود.
در بعد دیپلماتیک، مفهوم دیپلماسی عمومی، برقراری روابط حسنه دولت‌ها با ملت‌ها به جای روابط بین دولت‌ها و در راستای فتح قلوب و اذهان عمومی مردم کشورهای هدف، از طریق سیاست‌های فرهنگی و اجتماعی است. از همین رو وزارت خارجه بریتانیا یکی از محورهای اساسی دیپلماسی عمومی انگلستان را بنگاه سخن پراکنی بی‌بی‌سی معرفی کرده است. بی‌بی‌سی تولید محتوای فارسی را برای اولین بار در دی ماه ۱۳۱۹ با پخش یک ساعت برنامه رادیویی در هفته شروع کرد، ۶۰ سال بعد سایت فارسی بی‌بی‌سی در سال ۱۳۷۹ راه‌اندازی شد و به فاصله هشت سال تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی هم به میدان آمد تا مخاطبان فارسی زبان برنامه‌های تلویزیونی از تولیدات آن بی‌نصیب نمانند و آنچه که در بی‌بی‌سی انگلیسی و عربی نظاره‌گرش بودند اکنون به زبان خودشان بشنوند و ببینند. باید نشست و دید که آیا تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی نیز، همانند وب سایت فارسی بی‌بی‌سی فیلتر خواهد شد و از پخش آن جلوگیری به عمل خواهد آمد، با توجه به اینکه غلامحسین محسنی اژه‌ای، وزیر اطلاعات ایران، پیش از راه‌اندازی این شبکه، اعلام کرده بود: «پخش فارسی شبکه تلویزیونی بی‌بی‌سی را مناسب برای امنیت کشور نمی‌دانیم و اقدامات لازم را در خصوص آن انجام خواهیم داد.»
ضیایی پرور در این باره می‌گوید: حق هر حکومتی است که راجع به مسایلی که به امنیت ملی مربوط است اعمال نظر کند مثل اینترنت که امریکایی‌ها در آن بر علیه ما محدودیت‌هایی ایجاد کرده‌اند. اما به عنوان یک کارشناس رسانه معتقدم تا کی می‌توان با این روش ادامه داد؟ با سایر شبکه‌های فارسی زبانی که در آینده می‌آیند، چه کار باید کرد؟
دکتر پرویز علوی که صاحب تالیفاتی در حوزه علوم سیاسی و علوم ارتباطات است، معتقد به دسته‌بندی رسانه‌ها بر اساس نوع نگرش آنها نسبت به جمهوری اسلامی است و می‌گوید: واقعیت رسانه‌ای هر رسانه باید در نظر گرفته شود. رسانه واقعیت را بر اساس دید و رویکرد خودش تعریف می‌کند و به مخاطبانش ارائه می‌دهد. رسانه‌ای مانند بی‌بی‌سی، سعی در بی‌طرف نشان دادن خود دارد و باید آن را با توجه به سابقه تاریخی و نقش پر رنگ آن در دوران‌های مختلف از جمله نقش آن در انقلاب اسلامی بررسی کرد، در حالی که تلویزیون VOA به طور کاملا آشکار، نوعی براندازی نرم را مدیریت می‌کند.
در این بین تحلیل دکتر صادق زیبا کلام، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران، از تولد تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی شنیدنی است: «اتفاقا بی‌بی‌سی خیلی سریع‌تر از آنچه که تصورش می‌رود، موفق خواهد شد. چون در برابرش نه CNN هست، نه الجزیره و نه NBC. در مقابلش صدای امریکایی است که بسیاری از ایرانیان نه برای کسب خبر یا بالا رفتن معلومات سیاسی‌شان به پای آن می‌نشینند بلکه بیشتر به منظور خالی شدن و خالی کردن عقده دل‌هایشان از تلویزیون ایران است که چشمان خود را بر صفحه آن زوم می‌کنند.»
به هر حال اکنون بیش از یک ماه است که تلویزیون فارسی زبان بی‌بی‌سی کارش را ادامه می‌دهد و از دیدگاه حرفه‌ای می‌توان گفت برای اولین بار به تماشاگر ایرانی امکان دیدن برنامه‌هایی را داده است که میلیون‌ها نفر از ساکنان زمین قبلا تجربه آن را داشته‌اند. رعایت اصول حرفه‌ای برنامه‌سازی و تولید محتوای رسانه‌ای مبتنی بر خواسته‌های مخاطبان همراه با اصول تکنیکی مانند اجرای بی‌نقص مجری‌ها، حرکت دوربین و نورپردازی و دکور؛ اگر هیچ سودی نداشته باشد، حداقل بیننده ایرانی را با اصول ایده‌آل برنامه‌سازی آشنا می‌کند و سطح توقع او را بالا خواهد برد.شاید رویکرد تلویزیون بی‌بی‌سی در تولید برنامه مخاطب پسند بر تولیدکنندگان داخلی هم اثر کند. باید منتظر ماند و دید.

احسان پوری