گام‌های ترکیه و یونان برای حل اختلافات

سفر ۳ روزه نخست وزیر یونان به ترکیه از سوی بسیاری از محافل سیاسی به‌عنوان سفری تاریخی برای حل اختلافات این دو کشور محسوب می‌شود.
رجب طیب اردوغان و کاستاس کارامانلیس نخست وزیران ترکیه و یونان در دیدار خود در آنکارا برای حل مشکلات میان دو کشور ابراز تمایل کردند و خاطر نشان ساختند که برای حل این مشکلات تاریخی، تلاش خواهند کرد. آنها در کنفرانس خبری مشترک اعلام کردند قلمرو آبی دو کشور در دریای اژه، مسئله قبرس، پاتریکخانه فنر استانبول و بازگشایی مدرسه آموزش روحانیون ارتدوکس در جزیره هیبلی استانبول، موضوع گفت‌وگوهایشان بوده است.
کارامانلیس گفت: هدف ما در مورد قبرس، وحدت دو بخش ترک و یونانی‌نشین جزیره بر اساس یک راه حل عادلانه، پایدار و در چارچوب اصول اتحادیه اروپا و تصمیمات شورای امنیت سازمان ملل است. وی همچنین گفت: اختلافات دو کشور در مسائل دریای اژه باید بر اساس قوانین بین‌المللی حل و فصل شود و یونان در این مورد خواهان حل مسئله در دادگاه بین‌المللی لاهه است.
نخست وزیر یونان همچنین خواهان شناسایی جهانشمولی پاتریکخانه فنر استانبول و باز گشایی مدرسه علوم دینی روحانیون ارتدوکس در جزیره هیبلی استانبول شد.
اردوغان نیز در این کنفرانس خبری بر گفت‌وگو برای حل اختلافات تأکید و اعلام کرد که پیشنهاد نخست وزیر یونان برای بازگشایی مدرسه علوم دینی روحانیون ارتدوکس در جزیره هیبلی استانبول بررسی خواهد شد.
دیدار نخست وزیر یونان از ترکیه اگر چه در پاسخ به سفر تاریخی اردوغان به آتن در سال ۲۰۰۴ صورت می‌گیرد اما از آنجا که این دیدار، اولین دیدار یک نخست وزیر یونان از ترکیه بعد از ۴۹ سال است، اهمیت فراوانی دارد.
ترکیه و یونان تاریخی آکنده از جنگ و درگیری با یکدیگر در پنج شش سده اخیر داشته‌اند . ترک‌ها با درست کردن مجسمه اسب تروا خاطره پیروزی‌های خود با یونانی‌ها را زنده نگهداشته و در کتب تاریخی به این مسائل به صورت گسترده می‌پردازند.
مناسبات ترکیه و یونان در چندین دهه گذشته نیز بر سر اختلافات دو کشور در قلمرو آبی در دریای اژه و مسئله قبرس همواره متشنج بوده است. به‌عنوان نمونه مجلس ترکیه در پی بروز بحران بر سر حاکمیت جزیره سنگی کارداک در دریای اژه که به‌طور ناگهانی دو کشور را در آستانه یک درگیری جدی قرار داد، در هشتم ژوئن ۱۹۹۵ میلادی با صدور بیانیه‌ای، افزایش طول آب‌های ساحلی یونان در دریای اژه از ۶ به ۱۲ مایل را عملی خصمانه و سبب جنگ ارزیابی کرد.
با وجود این‌که دو کشور عضو ناتو هستند اما روابط آنها نه تنها بر سر مسئله قبرس و دریای اژه بلکه به خاطر حمایت یونان از مسئله کشتار ۱۹۱۵ ارامنه، حمایت آتن از جهانشمولی پاتریخانه فنر روم، تلاش یونان برای مسیحی کردن استانبول و نیز مسئله ادعای ترکیه مبنی برحمایت یونان از پ.ک.ک، متشنج بوده است، به‌طوری که عمده تمرکز نظامی ترکیه به سمت یونان بوده است.
با وجود این، مناسبات ترکیه و یونان از سال ۱۹۹۹ و پس از حمایت آتن از نامزدی عضویت ترکیه دراتحادیه اروپا در اجلاس هلسینکی و دیپلماسی موسوم به دیپلماسی زلزله (کمک یونان به زلزله زدگان ترکیه در سال ۹۸)گسترش یافت.
پس از روی کار آمدن حزب عدالت وتوسعه در ترکیه نیز روند عادی‌سازی‌ مناسبات ترکیه و یونان شدت گرفت. در واقع طی سال‌های اخیر چندین موضوع باعث شده است که با وجود ادامه اختلافات ترکیه و یونان از شدت تنش در مناسبات دو کشور کاسته شود.
از جمله اینکه درخصوص مسئله قبرس اگر چه تفاوت دیدگاه‌های آتن و آنکارا ادامه دارد اما تحولاتی نظیر برگزاری همه پرسی اتحاد در جزیره و رأی مثبت ۷۵ درصد ترک‌های جزیره به آن با وجود مخالفت یونانی‌ها، عضویت یکجانبه بخش یونانی نشین قبرس در اتحادیه اروپا، کنار رفتن مهره‌های انعطاف ناپذیر نظیر رئوف نکتاش از ریاست‌جمهوری بخش ترک نشین قبرس و آمادگی ترکیه برای بازگشایی مشروط یک بندر و فرودگاه به روی بخش یونانی نشین قبرس همگی باعث شده است که از شدت اختلافات در این خصوص کاسته شود و بر این اساس نیز، نخست وزیر یونان در ترکیه بر این نکته تأکید کرد که هدف، اتحاد دو بخش قبرس و استفاده همه ساکنان از مزایای اتحاد و عضویت در اتحادیه اروپاست.
نکته دیگر اینکه حزب عدالت وتوسعه به رفع اختلافات با همسایگان و نیز تجدیدنظر درمناسبات با بعضی از کشورهای مهم منطقه توجه خاصی دارد. در این راستا می‌توان به گام‌های برداشته شده برای حل اختلافات دیرینه سوریه و ترکیه و نیز تلاش ترکیه برای همکاری با روسیه به جای رقابت‌های مخرب جنگ سردی با این کشور اشاره کرد.
دراین میان ترکیه به عادی‌سازی‌ مناسبات با یونان نیز توجه ویژه‌ای دارد. اگر چه مذاکرات عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا از اکتبر سال ۲۰۰۵ شروع شده است اما با تغییرات سیاسی در آلمان و فرانسه بر جبهه مخالفان عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا افزوده شده است، به‌طوری که سارکوزی رئیس‌جمهوری فرانسه ترکیه را کشوری آسیایی عنوان کرده است.
در چنین شرایطی ترکیه امیدوار است که با عادی‌سازی‌ مناسبات با یونان، از سنگین شدن کفه مخالفان عضویت ترکیه در این اتحادیه جلوگیری کند. به ویژه اینکه یونان در اقدامی مثبت در سال ۲۰۰۵ از وتوی شروع مذاکرات عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا خودداری کرد.
در این میان، ایجاد تهدیدات امنیتی جدید در منطقه به‌ویژه پس از اشغال عراق، تغییر نسبی جهت غلیان‌های ملی گرایی ترکیه از مسئله قبرس و اژه به مسئله کردهای کرکوک و ترکمن‌های شمال عراق و همچنین گسترش مناسبات اقتصادی دو کشور نیز به روند همگرایی آتن و آنکارا کمک کرده است. ضمن اینکه مسئله ادعای حمایت یونان از پ.ک.ک در حال حاضر مطرح نیست و یونان نیز مخالفتی جدی با حمله ترکیه به شمال عراق نکرده است. چنین فضایی زمینه همگرایی دو کشور را فراهم ساخته است به‌طوری که حتی ۲ سال پیش، برخورد دو فروند جنگنده دو کشور در فراز دریای اژه نیز نتوانست موجب احیای تنش در مناسبات دو کشور بشود.
باید گفت سفر نخست وزیر یونان به ترکیه نقطه عطفی در مناسبات دو کشور محسوب می‌شود و زمینه را برای بهره گیری هرچه بیشتردو کشور از ظرفیت‌های خود فراهم می‌سازد. از جمله این ظرفیت‌ها انتقال گاز ایران به اروپا در چارچوب طرح ناباکو از طریق ترکیه ویونان است که مورد حمایت ۵ کشور اروپایی از جمله اتریش است، به ویژه اینکه ۳ سال پیش مراسم کلنگ زنی خط لوله گاز طبیعی ترکیه و یونان در شهر مرزی ایپسالا با حضور نخست وزیران دو کشور انجام شد.
ضمن اینکه گسترش مناسبات ترکیه ویونان گامی در جهت تقویت ثبات در منطقه و نیز افزایش کارآیی نهادهای منطقه‌ای نظیر سازمان همکاری اقتصادی دریای سیاه است. با وجود این، تضمین تعمیق همگرایی مناسبات دوکشور منوط به حل اختلافات اساسی میان آتن _ آنکارا از راه گفت‌وگو است چرا که درصورت شکست این روند و از بین رفتن فضای موجود، مناسبات دو کشور به دوران سرد گذشته بازخواهد گشت.
ناظران سیاسی معتقدند با سفر سال ۲۰۰۴ اردوغان به یونان و سفر اخیر کارامانلیس به ترکیه و تحولات دوجانبه و منطقه‌ای سال‌های اخیر، فضای سیاسی بی‌سابقه‌ای برای حل اختلافات آتن و آنکارا ایجاد شده است.

منبع : روزنامه همشهری