بسته پیشنهادی امنیت غذایی ـ بخش ۱

● مروری بر دیدگاه‌ها، مبانی نظری و تجربی با رویکرد اسلامی:
در این ارتباط ابتدا به ذکر آرمان‌ها و ارزش‌های ایرانی – اسلامی در امنیت غذایی و کشاورزی به صورت اجمال اشاره می‌شود و سپس با تفصیل بیشتری بحث می‌گردد تاکید اصول قانون اساسی در این ارتباط :
- اصل سوم ( تامین خودکفایی)
- اصل چهل و سوم (تامین نیاز اساسی و خوراک)
- اصل چهل‌ و چهارم ( بخش‌های دولتی، تعاونی و خصوصی)
- اصل چهل‌و پنجم ( انفال و ثروت عمومی و استفاده صحیح از آنها )
- اصل چهل‌و ششم (عدم تبعیض در بهره برداری از منابع طبیعی)
- اصل پنجاهم (حفظ محیط زیست وظیفه عمومی)
▪ خودکفایی در نگاه حضرت امام خمینی(ره):
- مملکت ما یک مملکت کشاورزی است (خرداد ۱۳۵۸)
- مسأله کشاورزی در کشور ما در راس امور است. (آذر ۱۳۶۱)
- ایران کشوری است که باید کشاورزی آن اساس همه کارها باشد. (آذر ۱۳۶۲)
- خودکفایی در کشاورزی مقدمه‌ای است برای استقلال و خودکفایی در زمینه‌های دیگر. (مهر ۱۳۶۷)
- همه منطقه باید غذای خودش را تامین کند. ( مهر ۱۳۶۷)
▪ امنیت غذایی در نگاه مقام معظم رهبری:
- ملت عزیز و سربلند در امر تغذیه و تهیه مواد غذایی اصلی خود نباید به بیرون مرزها هیچ احتیاجی داشته باشد. (فروردین ۱۳۸۱)
- چیزهایی که ما به آن اهمیت می‌دهیم خودکفایی در مواد اساسی کشاورزی است یعنی امنیت‌غذایی. (مرداد ۱۳۸۲)
- ما برای گندم و برنج و روغن و لبنیات و خوراک دام و بقیه محصولات اصلی کشورمان نباید نیازمند دیگران باشیم. (دی ۱۳۸۲)
- برای ما مایه شرمندگی است که با وجود این کشور غنی، محصولات گیاهی و حتی مواد غذایی لازم را از دیگران بگیریم. (اسفند ۱۳۷۷)
- یکی از بزرگترین جرایم و گناه رژی م محمدرضا پهلوی این بود که کشور را در نانش درگندمش به خارج وابسته کرد کسی این طور کشوری درست کند خیانتی مرتکب شده است که هیچ خیانتی با آن قابل مقایسه نیست.(اردیبهشت ۱۳۷۷)
- کشاورزان و روستائیان کار خود را که اصلی‌ترین پایه خودکفایی کشور است یعنی تهیه و تامین موادغذایی، قدر دانسته، افزایش محصول و بهبود کیفیت آن را هدف خود قرار دهند و وابستگی کشور به مواد غذایی وارداتی را به صفر برسانند. (تیر ۱۳۷۸)
- در سند چشم‌انداز بیست ساله، ویژگی کشور:
- برخوردار از «امنیت غذایی» برشمرده شد.
▪ ارکان اصلی در تامین امنیت غذا و تغذیه
● سیستم امنیت غذایی و زیرسیستم‌های آن
▪ در راستای تامین امنیت‌ غذایی :
- اتخاذ چه سیاست‌هایی موجب افزایش تولید بوده و در ارتقاء کیفیت موثر است؟
- چه سیاست‌هایی بر روی سیستم بازاریابی داخلی تاثیرگذار هستند؟
- چه سیاست‌هایی بر روی سیستم واردات و صادرات محصول داخلی تاثیرگذار هستند؟
- برای اصلاح الگوی مصرف چه سیاست‌هایی باید اتخاذ شود؟
- هر یک از بخش‌ها چه فعالیت، خدمات و یا نقشی را در امنیت غذایی می‌توانند به عهده گیرند؟
- نقش هر یک از بخش‌ها بر روی کمیت و کیفیت سلامت و قیمت محصول چگونه است؟
- چگونه بخش‌ها به تعهدات و وظایف مرتبط متعهد می شوند؟
- این تعهد مستلزم داشتن چه منابعی (مدیریت، منایع انسانی، اعتباری، فیزیکی و زیرساختی) می‌باشد؟
- چه تکنولوژی در هر یک از زیرسیستم‌های امنیت غذایی نیاز است؟
▪ مبانی نظری و تجربی:
غذا و تغذیه یکی از ابعاد اساسی زندگی، سلامت و همچنین رفاه جامعه است. از دیدگاه توسعه ملی، عدالت اجتماعی و رشد اقتصادی، تأمین غذای کافی، کمیت و کیفیت الگوی غذای مصرفی و سلامت تغذیه‌ای افراد جامعه، محور اصلی و تعیین‌کننده در بستر حرکت انسان محوری است و سوءتغذیه، نیروی بازدارنده موثر بر فرایند توسعه ملی محسوب می‌شود و از سویی امنیت غذایی ارتباط کاملاً مستقیم با عدالت محوری دارد.
راه‌ حل اصلی دست‌یابی به امنیت غذایی، اصلاح و بهبود وضعیت تغذیه و رهایی از گرسنگی و سوءتغذیه در سطح ملی، برنامه‌ریزی اصولی در زمینه غذا و تغذیه است. توجه به ابعاد گوناگون مسأله غذا و تغذیه و تعیین وضعیت دریافت غذا و ارزش تغذیه‌ای، الگوهای غذایی معمول و ارزیابی روند تغییرات، شناخت عوامل موثر در آسیب‌پذیری تغذیه‌ای افراد جامعه، اعمال سیاست‌های مناسب در بخش‌های مختلف و مرتبط با غذا و تقاضا و الگوی مصرف، نقطه شروع تدوین، تحلیل و ارزیابی سیاست‌های غذایی در سطح کلان است و این مسئله باید در چارچوب الگوی مناسبی تعریف شود.
بصیرت و درک صحیح از الگوی توسعه‌ای که متأثر از جهان‌بینی و ایدئولوژی باشد دارای اهمیت است، الگوی توسعه‌ای که در ذهن و مدنظر این برنامه است الگوی توسعه کارآمد است که از آن به عنوان الگویی اسلامی – ایرانی یاد می‌شود بنابراین اهداف و احکام و سازوکارهای اجرایی پایه نیز می‌بایست همسو با این الگو باشد. الگویی که جهان‌بینی آن اسلامی و هدف نهایی آن کرامت انسان‌ها است. در این الگو که برگرفته از تعالیم انسانی می‌باشد به تامین غذای طیب و طاهر و سالم تاکید بسیار شده است و لذا تولید در داخل را به لحاظ جمیع جهات مرجح می‌داند. ضمن این که خودکفایی مقوله‌ای است که در قانون اساسی به عنوان میثاق ملی و توصیه‌های حضرت امام خمینی (ره) به عنوان معمار و بنیانگذار این نظام و همچنین در رهنمودهای مقام معظم رهبری مؤکداً تأکید شده است، در سند چشم‌انداز بیست ساله نیز امنیت غذایی که ریشه در خودکفایی دارد به صراحت ذکر شده است بدین جهت بسته امنیت غذایی درصدد است تا در راستای قانون اساسی و سند چشم‌انداز و با رویکرد ایرانی – اسلامی به این آرمان‌ها جامه عمل بپوشاند. در مبانی نظری و تجربی نیز بررسی‌ها مبین این است که علمای توسعه آنگاه که به تحلیل پیرامون مبحث توسعه می‌پردازند در توجه به استراتژی‌های درو ن‌زا و ضرورت این امر، به استراتژی خودکفایی می‌رسند، کما این‌که در آثار متقدمین نیز این عبارت تحت عنوان«خودبسایی» توجه قرار گرفته است.
در این نگرش، اساس تأمین و پاسخگویی به نیاز، استفاده از پتانسیل‌ها و منابع داخلی برای تولید به جای واردات است و در واقع تقویت تولید ملی مبنا و ملاک می باشد، در عین حال در راستای استقلال اقتصادی و نفی وابستگی، خودکفایی اجتناب‌ناپذیر می‌گردد ضمن این که این مسیری است که کشورهای پیشرفته نیز در فرآیند صنعتی‌شدن به آن توجه کردند. کشورهای صنعتی هنوز هم در مفهوم و معنا و درعمل به دنبال خودکفایی، کاهش وابستگی در کالاهای استراتژی و حیاتی و تولید آن در کشورشان هستند و قلمروهایی را تعریف و تعیین می‌کنند که وابستگی در آنها به مفهوم تهدید برای خودشان تلقی می‌گردد و ساختار نظام تجاری آنان براساس حمایت از تولید خصوصاً محصولات کشاورزی در داخل شکل گرفته است.
بنابراین مسأله از ابعاد مختلف مورد توجه می‌باشد و امنیت غذایی حائز اهمیت شمرده شده است به طوری‌که امروزه امنیت در حوزه‌های مختلف همانند ظروف مرتبطه است و خودکفایی اساس امنیت غذایی و امنیت غذایی نیز به نوبه خود اساس امنیت در دیگر حوزه‌ها در جهان پرآشوب می‌باشد و در یک رویکرد، خودکفایی ابزاری در جهت تحقق حق مسلم ملت ایران است با همه این اوصاف خودکفایی به شدت متکی به الزامات و سیاست‌های پشتیبان است که در رأس آن حمایت‌گرایی قرار دارد و مهم‌ترین دلیل آن این است که برای تولید، محدودیت‌ها و موانع زیادی وجود دارد و عدم حمایت از آن و عدم فراهم آوردن الزامات مورد نیاز، مشکل‌ساز است. ضمن این‌که برای خودکفایی که مورد تاکید جهان‌بینی ایدئولوژی اسلامی – ایرانی می‌باشد نیاز به حداقل تمهیداتی است که نیازمند ژرف نگری‌ست. اگر امنیت غذایی براساس تولید داخل مورد توجه است و به جهان‌بینی و ضرورت آن توجه می‌شود این مهم در تمامی ابعاد براساس توان بالقوه‌ای شکل خواهد گرفت که در کشور وجود دارد و باید این امر را پاس داشت و امکانات و تمهیدات تحقق آن را فراهم نمود و عزم ملی را برای این مسئله ایجاد نمود. بنابراین ایجاد امنیت غذایی نیاز به هدف‌گذاری مناسب، تامین الزامات و تخصیص کافی و مطلوب منابع دارد. از طرف دیگر این نکته حائز اهمیت است که ابزارهای کلان تحقق این استراتژی می‌بایست مهیا گردد که مهم‌ترین آنها ساختار مناسب، توسعه زیرساخت‌ها و حمایت‌های تعرفه‌ای و ... می‌باشد.
برای تحقق امنیت غذایی و دستیابی به آن در مهم‌ترین بخش آن که تولید غذا به میزان کافی می‌باشد امکانات برای تبدیل شرایط بالقوه به بالفعل می‌بایست فراهم آید. همان‌طورکه کشاورزی به اعتقاد نظریه‌پردازانی چون ملر و جان استول در رشد و توسعه اقتصادی نیروی محرکه می‌باشد در امنیت غذایی نیز اساس و پایه است و می‌بایست مورد توجه جدی قرار گیرد. برای تبیین بهتر موضوع مقوله امنیت غذایی بیشتر تشریح می‌گردد.
▪ امنیت غذایی:
امنیت غذایی زمانی وجود دارد که همه مردم، در تمام زمان‌ها، دسترسی فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی به مواد غذایی کافی و سالم داشته باشند به‌ طوری‌که نیازهای غذایی و ترجیحات غذایی آنها برای یک زندگی سالم و فعال برآورد گردد.
در اجلاس جهانی غذا در سال ۱۹۹۶ و اجلاس جهانی محیط ‌زیست در سال ۱۹۹۲ همین مفهوم مدنظر بود و منظور اصلی امنیت غذایی، فراهم نمودن امکان افزایش قابل توجه تولید کشاورزی به صورت پایدار و پیشرفت اساسی در احقاق حق مردم برای دسترسی به غذای کافی و مکمل‌های غذایی مناسب، ذکر گردید.
بهبود امنیت غذایی در کشور نیازمند افزایش دسترسی به غذا از طریق افزایش تولید داخلی است و ویژگی این تولید با دوام بودن آن می‌باشد، بدین جهت تولید نیازمند حمایت همه جانبه به ویژه در زیرساخت‌ها و ساختارها است به نحوی که عوامل ناامنی را هدف قرار دهد. در واقع عامل ناامنی غذا، بیانگر کنش متقابل و پیچیده موضوعات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فنی است که توجه به این موضوعات در بسته امنیت غذایی حائز اهمیت است.
ناامنی غذایی زمانی وجود دارد که افراد در نتیجه عدم دسترسی فیزیکی به غذا، عدم دسترسی اجتماعی و اقتصادی به غذای کافی و یا استفاده نامناسب از غذا دچار سوء تغذیه شده باشند. مبتلایان به ناامنی غذایی، افرادی هستند که دریافت غذایی آنها پایین‌تر از حداقل کالری مورد نیاز باشد و علائم فیزیکی ناشی از کمبود انرژی و مواد مغذی به دلیل رژیم غذایی ناکافی و نامتعادل در این افراد نمایان است و یا این افراد از عدم توانایی جسمی برای استفاده موثر از غذا به دلیل عفونت‌ها و بیماری‌ها رنج می‌برند.
از طرفی ناامنی غذا و فقر به یکدیگر وابسته هستند، فقر علت اصلی ناامنی غذا و گرسنگی علت مهم فقر می‌باشد ناامنی غذا و سوءتغذیه، توانایی افراد برای توسعه مهارت‌ها را تضعیف نموده و بهره‌وری آنها را کاهش می‌دهد، در مواردی که گرسنگی به درآمد خانوار مربوط می‌گردد بهبود امنیت غذایی با افزایش قدرت خرید خانواده، ضروری است. ناامنی غذایی و فقر به طور عمده متوجه دهک‌های پایین می باشد که شامل روستائیان و کشاورزان می‌باشند از این منظر نیز بهبود تولیدات کشاورزی برای کاهش فقر و افزایش امنیت غذایی، به دلیل این‌که به جامعه هدف اصابت می‌کند یک امر اساسی و ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
بنابراین در طیف امنیت غذایی مردم طبق وضعیت کنونی‌شان طبقه‌بندی می‌شوند. در هر زمان فرد می‌تواند: ‌
- امن غذایی (دریافت کافی غذای سالم، خطر کم ناامنی غذایی)
- آسیب‌پذیر (دریافت کافی غذا، خطر بالای ناامنی غذایی)
- ناامن غذایی (دریافت ناکافی غذا، خطر بالای وخیم تر شدن ناامنی غذایی ) باشد و هدف غایی این بسته قرار دادن افراد در طیف امن غذایی است.

منبع : خبرگزاری ایسنا