اخوانیاتِ عاشقانه و حکیمانه

۱) نوشتار و کتابت برای آدمی موهبتی بوده است که زندگی انسانی را وارد شکل نوینی از تمدن کرده است. پیدایش خط و نوشتار فرصتی برای انسان فراهم نموده که به یاری آن توانست حیطه معنوی تمدن را از نسلی به نسل دیگری انتقال دهد. تمدن تاریخی آدمی در نظرگاه تاریخ‌نگاران از آن هنگام شکل می‌گیرد که خط و نوشتار زمینه‌ی بروز پیدا کرد. بی‌گمان یکی از کهن‌ترین اشکال مکاتبه، نامه‌نگاری بوده است. نامه ورقه‌ای است که نویسنده در آن مطلبی را خطاب به کسی می‌نویسد. نامه به طور معمول از کوتاه‌ترین اشکال مکاتبه بوده است. معمولاً نامه‌ها از سوی فرد یا گروهی برای شخصی یا گروهی دیگر نوشته می‌شد که در آن به شرح وقایع روزانه یا انتقال مفاهیم و معانی خاص که در نزد طرفین شناخته شده است، پرداخته می‌شد. نامه‌ها در گذشته‌ی باستان از جانب طبقه‌ی حکیمان و حکما برای سایرین به نگارش در می‌آمد و امروزه با همه‌گیر شدن فن نوشتار، عمومی‌تر شده است. امروزه بسیاری از مردم از این شیوه برای انتقال احساسات و شرح وقایع روزانه بهره می‌گیرند. ریشه‌شناسی واژه "نامه" به مفاهیمی چون کتاب، فصلی از کتاب، دستور شاهانه، شیوه اجرایی، جزای اعمال و ... نیز اشاره می‌کند. منشآت اصطلاحی ادبی است که از ریشه انشاء می‌آید و در گذشته‌ی ادبی ایرانیان به آن دسته از مکتوبات دستگاههای فرمانروانی ایرانیان گفته می‌شد که از جانب حکما برای دستور دادن به زیر مجموعه‌ها و یا حکمای دیگر نوشته می‌شد و به دو دسته‌ی رسمی و غیر‌رسمی نوشته می‌شد. منشآت نیز گونه‌ای از نامه‌نگاری در ایران بود که نمونه‌های بسیاری را در تاریخ ادبیات ما بر جای گذاشته است. مکاتیب را در گذشته به دو دسته‌ی "سلطانیات" و "اخوانیات" نیز تقسیم‌بندی کرده‌اند. گونه‌ی نخست را به مکاتیب شاهان و گونه‌ی دوم را به نامه‌های عموم مردم که برای ابراز دوستی و انتقال عواطف و شرح ماوقع نگاشته می‌شد، گفته می‌آمد. نامه‌نگاری رسمی دارای اصول و ضوابط خاصی بوده است اما گونه‌ی "اخوانیات" از این قواعد مستثی بوده است. این تقسیم‌بندی در سنت مغرب زمین نیز وجود داشته است، به طوریکه بلاغت‌نویسان لاتینی برای نامه‌نگاری دو وجه تمایز خاصی را در نظر می‌گرفتند؛ و نامه‌ها را به دو دسته‌ی خصوصی ( personalis ) و نامه‌های با موضوع خاص ( negotialis ) تقسیم می‌کردند. فن نامه‌نگاری از توان و ظرفیتی برخوردار است که در تاریخ ادبیات داستانی گونه‌ای خاص از رمان نویسی را با عنوان "رمان مکاتبه‌ای" ( epistolary novel ) توانسته است که شکل ببخشد. این گونه‌ی داستانی در ادبیات غرب به‌خصوص در قرن ۱۸ میلادی ـ به ویژه در انگلستان و فرانسه ـ شواهد بسیاری دارد که از آن جمله می‌توان به دو رمان "پاملا و کلاریسا" اثر سمیوئل ریچاردسن که یکی از بنیانگذاران این سبک است، "هلوئیز جدید" اثر ژان ژاک روسو، "غم‌های ورتر جوان" اثر گوته و حتی در رمان‌های فارسی به "از آن سوی دیوار" اثر محمود اعتمادزاده [م.ا.به‌آذین]، اشاره کرد. این گونه‌ی رمان‌نویسی در آلمان با عنوان "رمانچه" ( Briefroman ) شناخته می‌شود. این گونه‌ی آلمانی را نباید با رمان کوتاه و یا داستان کوتاه اشتباه گرفت، زیرا به دو شیوه نوشته می‌شد؛ یکی نامه‌های یک نویسنده به صورت یک‌جانبه و دیگری نامه‌های که به صورت دوجانبه ، البته با محوریت یک شخصیت اصلی نوشته می‌شد. فراگیر شدن سواد خواندن و نوشتن این امکان را برای بسیاری فراهم نموده است که از این کوتاه‌ترین و صمیمی‌ترین شکل نویسندگی جهت ارتباط و بیان اندیشه‌ها، عواطف و احساسات خود بهره بگیرند. نامه‌ها در تاریخ به عنوان بخشی از اسناد مورد توجه بسیاری از محققین قرار گرفته است. برخی از نامه‌ها بنا به خصلت خصوصی بودنشان توانستند از شرّ سانسور در امان بمانند.
۲) کتاب "نامه‌های بارانی" مجموعه‌ای از به یاد ماندنی‌ترین نامه‌های ادبی و تاریخی از شخصیت‌های مشهور ایران و جهان است. این کتاب شامل، نامه‌هایی از ناپلئون، پیتر آبلار، ولتر، گوته، بالزاک، کافکا، ونسان ون‌گوگ، راینر ماریا ریلکه، ویکتور هوگو، داستایوفسکی، جواهر لعل نهرو، گابریل گارسیا مارکز و... نیز از ایران، نامه هایی از فروغ فرخزاد، جلال آل‌احمد، سهراب سپهری، سیمین دانشور، صمد بهرنگی و... می‌باشد. همچنین در این کتاب برای نخستین بار، به دنبال نامه‌ی خاطره‌انگیز چارلی چاپلین برای دخترش، پاسخ جرالدین چاپلین هم آمده است. این مجموعه از نامه‌ها، غالباً خصوصی (اخوانیات) و برخی دیگر رسمی (سلطانیات) می‌باشند. نامه یک سرخ‌پوست به رئیس جمهور وقت آمریکا یک نامه‌ی سلطانی است؛ در توضیح این نامه آمده است: در سال ۱۸۵۴فرانکلین پیرس Franklin-Pierce، رییس‌ جمهور وقت آمریکا، نامه‌ای برای رییس قبیله‌ی «سیاتل» ارسال نمود و خواستار خرید زمین‌های سرخ‌پوستان شد. او به آن‌ها وعده داد که منطقه‌ای را در اختیار آنان قرار خواهد داد تا در آن جا به آسودگی زندگی کنند. سرخ پوستی اندیشمند که در آن زمان رئیس قبیله‌ی سیاتل بود و می دانست که در برابر این درخواست چاره‌ای ندارد، در قالب سخنانی به یاد ماندنی، نکاتی را یاد آور شد که بسیار شگرف و تکان دهنده بود. در این نامه آمده است: «چگونه می‌توان آسمان را خرید یا فروخت، یا گرمای زمین را؟ این برای ما عجیب است. وقتی ما مالک طراوت هوا و زلالی آب نیستیم، چگونه می‌توانیم آن‌ها را به شما بفروشیم؟... این آسان نخواهد بود چرا که این سرزمین برای ما مقدس است. این آب رخشنده که بر نهرها می‌گذرد و این رودخانه‌ها تنها آب نیستند، خون نیاکان ما هستند که جاری‌اند... هوا برای مرد سرخ ارزشمند است، چرا که تمامی موجودات، چه حیوان، چه درخت و چه انسان از همان هوا تنفس می‌کنند. پنداری که برای مرد سپید، هوایی که او تنفس می‌کند، محسوس نیست...» بسیاری از نامه‌های این مجموعه، نامه‌هایی عاشقانه می‌باشند که از جانب اصحاب فرهنگ و ادب خطاب به همسران و معشوقه‌های خود نگاشته‌اند؛ نامه‌های که پس از گذشت سالیان درازی هنوز خواندنی و قابل توجه هستند. این نامه‌ها برای ما وجهه‌ای از شخصیت‌های بزرگ تاریخ را عیان می‌سازد که شاید در روزگار خودشان بر دیگران پوشیده بوده است.
۳) کتاب "نامه‌های بارانی" در ظاهری شکیل وارد بازار نشر شده است اما وجه‌ی عامه‌پسند بودنش مانع از جلب توجه آن توسط خوانندگان حرفه‌ای‌تر می‌شود. این کتاب حاوی تعداد کثیری از نامه‌های مشاهیر ادب و فرهنگ می‌باشد اما در هر فصلی که مرتبط با نویسنده‌ای می‌باشد به طور لازم و کافی به نامه‌های مربوطه نپرداخته است؛ اکثر فصل‌ها حاوی یک صفحه نامه‌ای از نویسنده‌ای می‌باشند که آن هم به طور کامل چاپ نگردیده است. گردآورنده به شکلی سرسری و شتابزده تنها بخشی از نامه‌ها را جمع‌آوری کرده است که از وجه‌ای عاشقانه‌تر برخوردار بوده‌اند؛ گویی که از نام بزرگانی بهره جسته شده است تا کتابی برای عامه تدوین شود. بسیاری از نویسندگانی که نامه‌هایشان در این مجموعه آمده است در زبان فارسی آثار بسیاری دارند و حتی نامه‌های بسیاری از آنها به چاپ رسیده است اما هیچ ردپایی از آن‌ها را در این مجموعه جز چند خطی نمی‌یابیم، از آن جمله می‌توان به نامه‌های آبلار، داستایفسکی، چخوف، کافکا، صادق هدایت، فروغ فرخزاد، سپهری، نادر ابراهیمی اشاره کرد. این مجموعه می‌توانست شاهد چاپ نامه‌های بسیاری دیگر از بزرگانی چون قدیس آگوستینوس، افلاطون و ... باشد.
ـ نامه‌های بارانی
ـ به کوشش: مهدی کاکولی
ـ ناشر: شادیاخ
ـ حروف نگاری و صفحه آرایی: کلبه‌کتاب‌کلیدر
ـ طرح جلد: مجید کاکولی
ـ چاپ: سخنور
ـ نوبت و سال چاپ: اول، آبان۱۳۸۷
ـ شمارگان: ۳۰۰۰ نسخه
ـ شابک: ۹- ۸-۹۰۹۲۰- ۹۶۴- ۹۷۸
ـ قیمت: ۲۵۰۰ تومان

مجید نصرابادی
www.klidar.ir