انحراف عرفانی

● پرسش:
چرا و به چه دلایلی در جهان اسلام عرفان و تصوف به انحراف کشیده شد به گونه ای که حتی امروز نیز با جریان های عرفانی و صوفیانه کاذب، منحرف و متعددی مواجه هستیم که با آموزه های عرفان ناب اسلامی تفاوتهای بنیادین دارد؟
▪ پاسخ:
پاسخ جامع و مانع به این پرسش نیاز به یک پژوهش گسترده و عمیق، تخصصی و بنیادین دارد، تا ریشه های معرفتی، تاریخی و رفتاری چنین انحراف، تحریف، عوام زدگی، بدعت و التقاط در حوزه معنویت گرایی و سلوکی را به تفصیل مورد بررسی و تحقیق قرار داده، و به طور صریح و شفاف ریشه ها و زمینه های انحراف را برای آگاه سازی عموم مردم تبیین نماییم. اما اگر بخواهیم پاسخی اجمالی و محوری به این سؤال داده باشیم ضروری است به اهم عوامل و زمینه هایی که نقش حیاتی و کلیدی در این رابطه داشته اند اشاره کنیم:
۱) عدم تصفیه، تبیین و عرضه بعد معنوی و باطنی اسلام یا عدم معرفی عرفان حقیقی اسلام.
۲) تعامل گسترده و بدون پشتوانه فرهنگی و تئوریک با ادیان و جریان های معنوی و عرفانی در شرق و غرب جغرافیای طبیعی، سیاسی و فرهنگی قرون اولیه.
۳) نقش حاکمان اموی و به ویژه عباسی در تبلیغ، حمایت وگسترش جریان های عرفانی که با حکومت و خلافت آنها درگیری و اصطکاک نداشته، بلکه از نظر فرهنگی زمینه ساز و توجیه کننده اعمال حکومتی آنان باشد.
۴) مهجوریت «امامت و ولایت» و سنت و سیره معصومین(ع) در جریان انحراف عمیقی که در صدر اسلام درباره مسأله قرآن و عترت پیش آمد و دامن زدن این اختلافات به وسیله اخلاف آنها.
۵) تحولات سیاسی- اجتماعی در درون جامعه اسلامی به ویژه حمله مغولان.
۶) گرایش حاکمان به تجمل گرایی و اشرافیت و وجود تبعیض طبقاتی و ظلم و جورها که بازخوردی چون گرایش عده ای به انزوا و روحیه زهدورزی و سلوکی را در پی داشته و شاید عده ای از باب «مبارزه منفی» با حاکمیت و اعتراض به وضع موجود به چنین روش هایی دست زده اند و....
۷) اختلاف نظرهای کلامی- فلسفی و فقهی-سلوکی بین رهبران فرهنگی- فکری جامعه، عدم تنقیح محل نزاع، تکفیر، تبعید و حتی کشتن برخی دانشمندان، دخالت خلفا و سوءاستفاده از نزاع عالمان دینی که همگی نقشی نسبتاً برجسته در انزواگزینی و در خود فرورفتن و درون گرایی در جامعه پدید آورد و...
۸) عدم تبیین محل اختلاف های حوزه عرفان نظری و عملی به صورت کارآمد در متن جامعه و وجود اختلاف نظرهای علمی و حتی فقهی درباره برخی مسایل سلوکی و گرایش عده ای به هم و گریز از یکدیگر با پوشش عرفان و سیر و سلوک.
۹) ملامت و دلزدگی از بی مبالاتی ها و تناقض های گفتار با رفتار در میان رهبران روحانی و معنوی جامعه و...
۱۰- تهاجم فرهنگی خزنده و تئوریک دشمن به عرفان اصیل و ناب اسلامی و کمک به ترویج عرفان های مسئولیت ستیز و تعهدگریز که با اهداف استعمارگرانه آنان در ستیز نباشد.
۱۱) عدم مدیریت هوشمند، جامع نگر، واقعیت شناس و دردمند در حوزه فرهنگ، هنر، نشر، کتب، مجلات و عدم مدیریت در حوزه های پژوهش تا نیاز شناسانه، مخاطب محورانه، مسأله فهمانه و شبهه شناسانه به حل گره های کور فکری- علمی و پژوهشی جامعه بویژه نسل جوان اقدام کنند و حتی فعالانه با جریان های انحرافی در حوزه عرفان و تصوف برخورد کنند و....
البته گرایش به عرفان های آیینی کاذب و سکولاریستی و لیبرالیستی که از دنیای متجدد و غرب وارد فرهنگ و تمدن جامعه اسلامی شده است، با عرفان های بدعت، تجمل، عافیت، قدرت، شهوت و... سازگار است نه با عرفان معنویت گرا و خدامحور که منجر به کسب کمالات روحی و معنوی برای انسان سالک می گردد.

منبع : روزنامه کیهان