خیر و برکت ماه مبارک‌

ماه رمضان، ماه نزول برکات الهی و ماه میهمانی خداست، هنگامه‌ای که به فرموده امام سجاد (ع)، ماه بزرگ خدا: “شهر الله الاکبر” و عید دوستان و بندگان خاص خداست: “عید اولیائه”. در لسان روایات از ماه رمضان با عنوان ماه “خیر و برکت” یاد شده است. امام رضا (ع) از پدران گرامی‌شان، از امیرالمومنین علی (ع) نقل فرموده‌اند که روزی رسول خدا (ص) در آستانه ماه رمضان، خطبه‌ای ایراد کرده و فرمودند: “ایها الناس قد اقبل الیکم شهر الله بالبرکه و الرحمه و المغفره؛ ای مردم، ماه خدا همراه با برکت، رحمت و مغفرت به شما روی کرده است”(۱.) همچنین از آن حضرت روایت شده است: “آتاکم شهر رمضان، شهر خیر و برکه؛ ماه رمضان، ماه نیکی و برکت، شما را فرا رسید”(۲) و در جای دیگر فرمودند: “قد جاءکم شهر رمضان، شهر مبارک شهر فرض الله علیکم صیامه؛ ماه رمضان شما را فرا رسید، ماهی مبارک، ماهی که خداوند روزه آن را بر شما واجب ساخته است”(۳.)
“برکت” در لغت به معنای تداوم، رشد و گسترش “خیر” است(۴.) در روایتی که از پیامبر اکرم (ص) نقل شده، واژه “مبارک” به “نفاع: بسیار سودمند”(۵) تفسیر شده است. علامه طباطبایی پس از نقل کلام راغب اصفهانی درباره برکت، می‌فرماید: “از آنجایی که خیرات الهی از مقام ربوبیتش به‌طور نامحسوس صادر می‌شود، و مقدار و عدد آن هم قابل شمردن نیست، لذا به هر چیزی که دارای زیادت غیر محسوسی است، می‌گویند: این چیز مبارک و دارای برکت است. بنابراین، برکت به معنای خیری است که در چیزی مستقر گشته و لازمه آن شده باشد؛ مانند برکت در نسل، که به معنای فراوانی نسل و فرزندان یا بقای نام به سبب آنان است؛ و برکت در غذا، که به معنای آن است که گروه بسیاری با آن سیر شوند؛ و برکت در وقت، که به معنای گنجایش داشتن برای انجام کاری است که آن مقدار وقت معمولا گنجایش انجام چنان کاری را ندارد. از آنجا که غرض از دین تنها و تنها سعادت معنوی و یا سعادت حسی منتهی به سعادت معنوی است، لذا مقصود از برکت در لسان دین آن چیزی است که در آن خیر معنوی و یا مادی منتهی به معنوی باشد”(۶.) در تفسیر نمونه نیز آمده است: “برکت در اصل به معنای ثبات و استقرار چیزی است و به هر نعمت و موهبتی که پایدار بماند، اطلاق می‌گردد”(۷.) بنابراین، فرق میان “خیر” و “برکت” را می‌توان چنین بیان نمود: “خیر” به معنای کار نیک و سودمند است؛ اما “برکت، به معنای تداوم و توسعه و پایداری خیر است. به عبارت دیگر، هر جا برکت باشد، خیر هم هست، اما عکس آن صادق نیست”(۸.)
با توجه به ادعیه و روایات معصومین(ع) می‌توان به برخی از مصادیق برکت ماه رمضان، به شرح زیر اشاره نمود:
۱)افزایش حسنات و محو سیئات:
یکی از برکات ماه رمضان آن است که خداوند متعال، بر حسنات و اعمال نیک انسان در این ماه می‌افزاید و گناهان او را محو و مورد مغفرت و بخشش قرار می‌دهد. پیامبر اعظم (ص) فرمودند: “ان شهر رمضان شهر عظیم یضاعف الله فیه الحسنات و یمحو فیه السیئات و یرفع فیه الدرجات من تصدق فی هذا الشهر بصدقه غفر الله له؛ ماه رمضان ماه بزرگی است، خداوند در آن حسنات را می‌افزاید و گناهان را پاک می‌کند و درجات را بالا می‌برد، هر که در این ماه، یک صدقه بدهد خداوند او را می‌آمرزد”(۹.) امام سجاد(ع) در دعای آغاز ماه رمضان با توجه به برکات فراوان این ماه، از خداوند چنین مسئلت می‌دارد: “اللهم صل علی محمد و آله و امحق ذنوبنا مع امحاق هلاله، و اسلخ عنا تبعاتنا مع انسلاخ ایامه حتی ینقضی عنا و قد صفیتنا فیه من الخطیئات و اخلصتنا فیه من السیئات؛ خدایا، بر محمد و آل او درود فرست، و آن‌گاه که ماه رمضان را به سر می‌آوری، گناهان ما را به سر آور، و وقتی روزهای این ماه را سپری می‌کنی جامه پیامدهای گناهان را از تن ما به در آور، تا در حالی این ماه از ما بگذرد که ما را از خطاها پاک، و از زشتی‌ها خالص نموده باشی”. حضرت در دعای وداع ماه مبارک رمضان نیز این ماه را چنین توصیف نموده است: “السلام علیک ما کان امحاک للذنوب و استرک لانواع العیوب؛ درود بر تو ای ماه رمضان که محو کننده گناهان بودی و پوشنده اقسام عیبها و زشتیها”. مطابق فرمایش حضرت آیت الله اشتهاردی(ره:) “محو سیئات را دو جور می‌توان معنا کرد: اول اینکه انسان روزه‌دار به طور طبیعی کمتر گناه می‌کند، کمتر دروغ می‌گوید، کمتر به نامحرم نگاه می‌کند... معنای دوم این‌گونه است که ان الحسنات یذهبن‌السیئات روزه به عنوان یک کار حسنه باعث از بین رفتن و پاک شدن گناهان می‌شود”.‌
۲‌)قبولی اعمال:
از دیگر برکات ماه رمضان آن است که اعمال انسان در این ماه مورد قبول درگاه رحمت الهی قرار می‌گیرد؛ چنانکه رسول خدا (ص) فرمودند: “و اعمالکم فیه مقبول”. قبولی عمل مقدمه است برای اینکه خداوند خود انسان را قبول فرماید. در قرآن کریم هر دو تعبیر آمده است. گاهی فرموده: خداوند عمل عده‌ای را قبول می‌کند. و گاهی نیز فرموده: خداوند عده‌ای را قبول می‌کند، نه اینکه فقط عمل آنان قبول شود. چون گروهی عمل صالح دارند و گروهی، خود صالح هستند. آنان که جزء “الذین آمنوا و عملوا الصالحات” هستند، یعنی کارهای خوب دارند، ولی هنوز به آن مقام نرسیده‌اند که ذات و گوهرشان خوب بشود احیانا ممکن است در معرض خطر باشند. اما دسته دوم جزء صالحین هستند، مثل ابراهیم خلیل (ع) که قرآن در شان او می‌فرماید: “و انه فی الآخره لمن الصالحین”(نحل/۱۲۲.) صالح یعنی کسی که گوهر ذاتش شایسته شده است. تعبیر قرآن درباره حضرت مریم این است: “فتقبلها ربها بقبول حسن و انبتها نباتا حسنا”(آل‌عمران/۳۷) خداوند کریم مریم را قبول کرد، نه اینکه فقط عبادتها و نماز و روزه‌اش را قبول کند، چون نماز و روزه دیگران را هم قبول می‌کند، بلکه گوهر ذات افراد کریم را خدا قبول می‌کند و قبولی عمل، طلیعه‌ای است برای اینکه انسان به جایی برسد تا ذاتش مقبول باشد(۱۰.)‌
۳‌)عبادت شمرده شدن مباحات:
برخی از اعمال که در غیر ماه مبارک رمضان از اعمال مباح محسوب می‌شوند مانند تنفس و خواب، به برکت ماه رمضان، دارای اجر و مایه تقرب انسان، و در زمره عبادات شمرده شده‌اند. پیامبر اکرم(ص) در خطبه شعبانیه فرمودند: “انفاسکم فیه تسبیح و نومکم فیه عباده؛ نفسهای شما در این ماه تسبیح است، و خوابتان در این ماه عبادت است”.
۴)اسارت شیاطین:
مطابق روایتی که از رسول خدا (ص) نقل شده است شیاطین در این ماه در غل و زنجیرند و تسلطی بر انسان ندارند: “تفتح فیه ابواب الجنان و تغل فیه الشیاطین؛ در این ماه درهای بهشت گشوده می‌شوند و شیاطین در غل و زنجیرند”(۱۱.) در بیان دیگری نیز فرمودند: “و الشیاطین مغلوله فاسئلوا ربکم ان لا یسلطها علیکم؛ شیاطین در این ماه در زنجیرند، پس از خدا مسئلت نمایید تا شیطان را بر شما مسلط نکند”(خطبه شعبانیه.) امام سجاد(ع) در دعای وداع ماه مبارک رمضان، در خطاب به این ماه می‌فرماید: “السلام علیک من ناصر اعان علی الشیطان؛ درود بر تو ای یاری دهنده‌ای که ما را بر مغلوب ساختن شیطان و تسلط بر او یاری کردی”. ‌

پی‌نوشتها:
-۱ اربعین شیخ بهایی، ص۱۷۹.
-۲ کنز العمال، ج۸.، ص۴۶۷.
-۳ تهذیب الاحکام، ج۴.، ص۱۵۲.
-۴ لسان العرب، ج۱۰.، ص۷۷۶‌.
۵‌- رسول الله فی قول عیسی(ع) فی الآیه: “و جعلنی مبارکا این ما کنت”، قال: جعلنی نفاعا این اتهجت‌
۶‌- ترجمه المیزان، ج۷.، ص۳۹۰.
-۷ تفسیر نمونه، ج۶.، ص۳۲۶‌.
۸‌- محمدی ری‌شهری، خیر و برکت در قرآن و حدیث، ص.۲۶‌
۹‌- امالی شیخ صدوق، ص ۱۰۸‌.
۱۰‌- جوادی آملی، حکمت عبادات، ص۱۵۰‌.
۱۱‌- تهذیب الاحکام، ج۴.، ص۱۵۲‌.

منبع : روزنامه رسالت