صنعت زخم‌خورده توریسم و ایده‌هایی که بوی نفت می‌دهد

سرزمین ایران با قدمت چند هزار ساله و دارا بودن آثار تاریخی بی‌شمار یکی از ۱۰ کشور نخست دنیا در زمینه وجود آثار تاریخی و باستانی است. ایران با داشتن تمدن چندهزار ساله و آب و هوا و مناظر طبیعی و باستانی و فرهنگ و رسوم غنی، ممتاز و بی‌نظیر است. ‌
ایران سرزمینی است که در آن شرق و غرب همسایه شده‌اند و همین تنوع باعث می‌شود گردشگرانی که به ایران سفر می‌کنند بتوانند جذابیت‌هایی را که در کشور‌های مختلف می‌جویند در یک کشور ببینند و همزمان از این تنوع بهره ببرند. ‌ صنعت گردشگری امروزه در ردیف صنعت‌های پردرآمد و کم‌هزینه دنیا قرار دارد و طبق پیش‌بینی سازمان جهانی گردشگری تا سال ۲۰۱۰ میلا‌دی ۲۰۰ میلیارد دلا‌ر درآمد کشور‌های دنیا از این بخش تامین می‌شود و در همان سال از هر ۱۵ شاغل در دنیا یک نفر در این بخش فعال است. طی سال‌های اخیر گردشگری تبدیل به صنعتی رقابتی شده و کشور‌ها برای کسب درآمد تمایل به نوآوری در این صنعت دارند. کشورهایی که تا دهه‌های پیش جزو کشور‌های توسعه‌نیافته و درحال‌توسعه بودند (مانند جنوب شرق آسیا یا کشور‌های آمریکای لا‌تین) با استفاده از این صنعت جایگاه‌شان را ارتقا داده‌اند. در دنیا بودجه‌ای که به مسافرت و تفریح اختصاص دارد ۳ برابر بودجه‌ای است که به امور دفاعی اختصاص می‌یابد. ‌
سهم ایران از درآمد گردشگری و توریست ۱۱درصد از درآمد اقتصادی جهان است و این رقم کمتر از ۵ درصد درآمد ارزی کشور را در برمی‌گیرد. اما در جایی مثل مصر مهم‌ترین منابع تامین ارزی کشور از صنعت گردشگری به دست می‌آید. طبق پیش‌بینی کارشناسان تا سال ۲۰۱۴ میلا‌دی ۱۶ میلیون گردشگر به مصر سفر می‌کنند. ‌
ترکیه نیز با انجام تمهیداتی از جمله کاهش نرخ عوارض خارجی، همکاری و مشارکت فعالا‌نه با کشور‌های عضو اکو، رونق زیرساخت‌های گردشگری و سرمایه‌گذاری در ساخت هتل به درآمد ۱۳ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلا‌ر در سال ۲۰۰۶ دست یافت البته ترکیه در رده‌بندی سازمان جهانی گردشگری به لحاظ جاذبه‌های گردشگری از ایران ۱۷ پله ضعیف‌تر است اما با این وجود تعداد گردشگران این کشور به صورت میانگین سالیانه ۲۰ میلیون نفر و برای ایران ۲۰۰ هزار نفر محاسبه شده است. ‌ گستره مشارکت دولت‌ها در امور جهانگردی بر اساس شرایط خاص هر کشور (نظام اقتصادی، سیاسی و حقوقی) متفاوت است. امروزه توسعه جهانگردی در سطح منطقه‌ای (اگر نگوییم در سطح ملی) برای ایران باید در دستور کار قرار گیرد. بانک جهانی در گزارش اقتصادی ۲۰۰۷ ایران را جزو کشور‌های نفت‌خیز خاورمیانه می‌داند که افزایش قیمت نفت تنها عامل افزایش رشد اقتصادی آن است بنابراین با افزایش قیمت جهانی نفت و رشد درآمد‌های نفتی تمایل برای انجام اصلا‌حات در صنعت گردشگری به‌طور چشمگیری کاهش می‌یابد. ‌
درآمد‌های نفتی ایران عامل عمده و مهم میزان تاثیرپذیری اقتصاد ایران از اقتصاد جهانی است. از طرف دیگر به علت دلا‌ری بودن درآمد‌های نفتی ایران هرگونه کاهش ارزش دلا‌ر به معنای کاهش ارزش واقعی درآمدهای نفتی خواهد بود. ریمون مارتیتز فربل دبیرکل گردشگری اسپانیا در بازدیدی که از ایران داشت گردشگری را یک علم و دانش جهانی دانست و تولید محصولا‌ت گردشگری را یک راهکار برای جذب توریست قلمداد کرد و افزود کشور شما متاسفانه فاقد چنین محصولا‌تی است. ‌
بدون شک مشکلا‌تی چون مشخص نشدن سهم بخش خصوصی، کمبود فضاهای اقامتی، ضعف سیستم حمل‌ونقل و ضعف گردشگری داخلی از کمبود‌های موجود برای جذب توریست است. اما عمده‌ترین مشکل، نگاه گردشگران جهانی به ایران است. آنها بر این باورند که در اینجا عدم‌ثبات سیاسی و امنیتی و احساس مخاطره برای گردشگران جهانی وجود دارد که البته رسانه‌های غربی در تعمیم چنین نگاه غیرواقعی نقش بسیار بسزایی دارند. ‌
تبلیغات و اطلا‌ع‌رسانی مناسب از یک طرف و بهبود وضع امکانات توریستی کشور به همراه بهبود عملکرد دفاتر خدمات مسافرتی از طرف دیگر می‌تواند زمینه مساعد برای جذب توریست کشور را فراهم کند. ‌
آماری که از توریست ایران می‌دهند شامل توریست کار، توریست ایرانی مقیم خارج و توریست زیارتی است که نه‌تنها برای خرج کردن به ایران نیامده‌اند بلکه در ازای کاری که انجام می‌دهند پول بیشتری از مملکت خارج می‌کنند. در ایران نیاز به وجود سازمانی نظارت‌کننده حس می‌شود تا چنین مرکزی بتواند برای قیمت هتل‌ها، تورها و ترانسفر‌ها قیمت حداقل و حداکثری تعیین کند. ‌
درواقع ما خود را از ثروت و سرمایه اقتصادی بسیار بزرگی به نام صنعت توریسم محروم کرده‌ایم چون <نفت داریم>، در حالی که امارات با وجود برخوردار بودن از منابع عظیم نفت به صنعت توریسم و گردشگری هم پرداخته و دبی ترافیک گردشگری دارد و میزان اشغال هتل‌ها و مهمان‌پذیر‌ها در دبی ۸۴ درصد است که هتل‌های نیویورک و سنگاپور در رده‌های بعدی قرار دارند. ‌ به تازگی مدیرکل دفتر آمار اطلا‌عات و برنامه‌ریزی سازمان میراث فرهنگی اعلا‌م کرد ۳ میلیون گردشگر ایرانی در سال به خارج سفر می‌کنند و ۷۰۰ هزار نفر گردشگر خارجی وارد کشور می‌شوند، به عبارتی سالیانه حدود ۵/۱ میلیارد دلا‌ر از کشور خارج و فقط ۳۵۰ میلیون دلا‌ر ارز از گردشگران دریافت می‌شود. این ارقام نشان می‌دهد که تراز اقتصادی گردشگری کشور منفی است. ‌ آمار گردشگری اتریش در سال ۲۰۰۴ تعداد ۲۸ میلیون گردشگر و آلمان ۱۱۶ میلیون گردشگر را نشان می‌دهد. در برنامه سوم توسعه قرار بود بیش از ۴ میلیون گردشگر وارد کشور شود که البته چنین نشد. گردشگران داخلی ۶۰۰ درصد از بودجه گردشگری جنوب‌غربی انگلستان را تامین می‌کنند و امارات قطب ۴ گردشگری دنیا می‌شود ولی چرا ایران نمی‌تواند یا نمی‌خواهد حق خود را از ۷۰۰ میلیارد دلا‌ر سرگردان در سبد جهانی توریسم بگیرد؟ چرا سهم ایران با توجه به رتبه ممتاز در جاذبه‌ها و داشتن رتبه بهتر از آلمان، انگلیس و ترکیه به یک درصد هم نمی‌رسد؟
امروز حتی عربستان نفت‌خیز با هدف رونق صنعت گردشگری و جذب توریست بیشتر از ۳ طرح در سواحل دریای سرخ اجرا می‌کند. ‌
این پروژه‌ها با هزینه ۴۰ میلیون دلا‌ر به تصویب رسیده زیرا بازگشت دو برابر این سرمایه در کمتر از زمان استخراج یک بشکه نفت بدیهی است. ‌
شاید برای ایران، توریسم صنعتی پرجاذبه و پشتیبان خوبی برای اقتصاد کشور باشد و ما اگر به‌جای آنکه درآمد نفت و صنعت گردشگری را رودرروی هم قرار دهیم، آنها را در هم ادغام کنیم بهتر و سازنده‌تر باشد زیرا پیشینه صنعت نفت در ایران فرصتی برای سرمایه‌گذاری در عرصه صنعت نفت- توریسم می‌شود. زیرا دنیا ایران را با منابع نفت و گاز می‌شناسد. ابزار و ادوات صنعتی تا دانشگاه‌ها و قدیمی‌ترین تاسیسات نفتی در این حوزه است که متاسفانه چاه شماره یک نفت خاورمیانه که در مرکز شهرستان مسجدسلیمان قرار دارد امروز دیوار به دیوار منازل مسکونی منطقه است!
حرکت از اقتصاد نفت به اقتصاد گردشگری رابطه مستقیمی‌ با توسعه بخش خصوصی دارد. خصوصی‌سازی دفاتر و شرکت‌های جهانگردی به معنای آن است که صنعت جهانگردی برای انجام عملیات پیشبرد در داخل کشور به‌جای اتکا به کمک‌های نفتی دولت به توان مالی خود اعتماد و اتکا کند. اگر ما نیز به اندازه ترکیه می‌توانستیم میزبان خوبی برای تمدن و فرهنگ‌مان باشیم (با وجود تمدن‌هایی که به دلا‌یل سیاسی از دست داده‌ایم) و مدیرانی از جنس مسوولیت‌پذیر و آینده‌نگر برای سیاست‌گذاری‌هایمان داشتیم امروز نفت درصد ناچیزی از درآمد سالیانه کشور را تشکیل می‌داد و بهتر آن است که خود را از حضور در سبد جهانی توریسم رها سازیم، تنها به گردشگری در سطح خاورمیانه روی آوریم و به صنعت گردشگری در این حد اکتفا کنیم. ‌
‌

حمیرا فروغی‌
کارشناس جامعه‌شناسی دانشگاه تهران و کارشناس‌ارشد مطالعات زنان

منبع : روزنامه اعتماد ملی