متادون چیست؟

متادون از خانواده مواد شبه افیونی است و بیشتر در درمان وابستگی به سایر شبه‌افیونی‌ها نظیر هروئین، کدئین و مورفین کاربرد دارد
متادون یک شبه افیونی (اپیوئید) مصنوعی است، یعنی از مواد شیمیایی در آزمایشگاه به دست می آید. سایر شبه افیونی‌ها یا طبیعی هستند مانند مرفین و کدئین که فرآورده‌های طبیعی بوته خشخاش هستند و یا شبه‌افیونیهای نیمه‌مصنوعی هستند مانند هروئین، که مرفینی است که به طریقه شیمیایی پردازش شده است. (دی استیل مورفین)
متادون در طی جنگ دوم جهانی در آلمان ساخته شد و اولین بار برای تسکین درد به کار رفت. درمان با دوز نگهدارنده متادون که از بروز علائم ترک تریاک جلوگیری کرده و تقاضای آن را کاهش داده و یا از بین می‌برد، برای اولین بار در سال‌های ۱۹۶۰ برای درمان اعتیاد به این ماده متداول شد.
استفاده از دوز نگهدارنده متادون به تنهایی منجر به معالجه فرد معتاد نمی شود، بلکه به عنوان جزئی از فرآیند درمان معتادان به مواد افیونی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این افراد از حمایت های طبی و اجتماعی لازم برای تثبیت و بهبود زندگی بهره مند و تشویق می شوند مادامی که این دارو در مورد آنها موثر است، به درمان ادامه دهند.
بیشتر کسانی که متادون برای‌شان تجویز می‌شود، برای وابستگی به مواد افیونی ها تحت درمان قرار گرفتهاند.
این افراد شامل کسانی هستند که به داروهای غیرقانونی مانند تریاک و هروئین و داروهای تجویز شده توسط پزشک نظیر کدئین وابستگی پیدا کرده‌اند.
افراد معتاد به مواد شبه افیونی های کوتاه اثر مانند هروئین باید متادون را به طور منظم دریافت کنند تا از بروز علائم ترک جلوگیری شود.
همچنین متادون برای کسانی که به طور مرتب از مواد شبه افیونی به طو رتزریقی استفاده می‌کنند و آلوده به ویروس ایدز HIV یا هپاتیت C هستند، تجویز می‌شود تا به ادامه روند ترک در این افراد کمک کند و خطر انتشار عفونت را از طریق استفاده از سوزن مشترک کاهش دهد.
متادون گاه در تسکین درد افراد مبتلا به درد شدید مزمن یا درد همراه با بیماری های علاج ناپذیری که منجر به مرگ می شوند، به کار می رود.
● متادون چه احساسی در فرد ایجاد می‌کند؟
برخی از افرادی که درمان با متادون را شروع می‌کنند، سرخوشی و آرامشی را احساس می‌کنند که در میان تمامی داروهای شبه افیونی مشترک است.
با ادامه درمان و رسیدن به یک دوز ثابت، تحمل به این اثرات ایجاد می‌شود. کسانی که در حال درمان با متادون هستند، غالباً احساس خویش را از استعمال متادون، "طبیعی" عنوان می‌کنند.
درمان با متادون بر تفکر آنها تاثیری ندارد، می توانند کار کنند، به مدرسه بروند و یا از خانواده مراقبت کنند. متادون همچنین از تاثیر نشئه آور هروئین و سایر شبه افیونیها ممانعت می‌کند و بدین ترتیب اثر این داروها را کاهش می‌دهد.
درمان با متادون، عوارض جانبی هم ممکن است به همراه داشته باشد از جمله تعریق، یبوست و افزایش وزن.
● اثرات متادون برای چه مدت باقی می‌ماند؟
متادون ماده‌ای طولانی‌اثر است .شخصی که به مواد شبه افیونی وابستگی دارد با یک دوز متادون در شبانه‌روز از علائم ترک مصون می‌ماند. در مقابل کسی که به هروئین برای پرهیز معتاد است، برای جلوگیری از بروز علائم ترک در خود باید سه تا چهار بار در روز این ماده را مصرف کند.
درمان روزانه با متادون می تواند تا بی نهایت ادامه یابد اما اگر فردی که متادون دریافت می کند و پزشک با وی برای پایان درمان به توافق برسد، از دوز متادون به تدریج در طول هفته ها یا ماه های متعدد کاسته می شود و فرآیند ترک تسهیل می‌شود.
در صورت قطع ناگهانی متادون علائمی چون دل پیچه، اسهال و دردهای عضلانی و استخوانی بروز خواهند کرد.
این علائم در طول یک تا سه روز پس از آخرین دوز شروع شده، در طول سه تا پنج روز به اوج خود رسیده و سپس به تدریج از بین می روند، گر چه سایر علائم مانند اختلال خواب و تمایل به مصرف دارو می تواند برای ماه ها ادامه یابد.
● آیا متادون خطرناک است؟
زمانی که متادون طبق تجویز پزشک دریافت می شود، بسیار بی خطر بوده و آسیبی به اعضای داخلی و یا قدرت تفکر وارد نمی کند، حتی اگر برای سال ها به طور روزانه مصرف شود.
از سوی دیگر متادون یک داروی قوی است و می‌تواند برای کسانی که آن را به طور منظم دریافت نمی کنند فوق العاده خطرناک باشد، چرا که این افراد نسبت به اثرات آن تحمل پیدا نکرده اند.این دارو حتی دوزهای بسیار پائین نیز می‌تواند برای کودکان کشنده باشند.
از این رو تجویز متادون با دقت پایش و کنترل می شود.
یک مزیت مهم متادون این است که این ماده مصرف هروئین را کاهش می‌دهد. خطرات مصرف هروئین شامل مرگ بر اثر دریافت دوز بی رویه، ابتلا به عفونت HIV و هپاتیت C از راه کاربرد سوزن مشترک است. درمان متادون کمک می کند که فرد از فجایع ناشی از استعمال هروئین مصون بماند.
● آیا متادون اعتیادآور است؟
تعاریف جدید از "اعتیاد"، عوامل متعددی را در ارزیابی مصرف دارو توسط فرد مدنظر قرار می دهند. این عوامل شامل "تحمل" یا نیاز به افزایش مداوم دوز دارو برای رسیدن به اثر یکسان؛ "وابستگی جسمی" یا بروز علائم ترک با قطع مصرف و "استعمال همراه با اضطرار" به رغم نتایج منفی حاصل از ادامه مصرف دارو هستند.
برخی می گویند که متادون به همان اندازه هروئین اعتیادآور است. کسانی که متادون مصرف می کنند، مسلماً نسبت به برخی اثرات آن تحمل پیدا کرده و در صورتی که دارو را به شکل منظم دریافت نکنند، دچار علائم ترک می شوند.
اما اگر چگونگی و علت مصرف دارو را مورد توجه قرار دهیم، متادون در تعریف کامل "ماده اعتیادآور" نمی گنجد. اول از همه این که تجویز متادون برای بیماران به عنوان یک درمان طبی در نظر گرفته می شود و تنها برای کسانی تجویز می شود که خود هم اکنون وابسته به داروهای شبه‌افیونی مانند هروئین هستند
برای این افراد، متادون یک جایگزین مطمئن برای روش های خطرناکی چون استفاده از هروئین به شمار می رود. متادون ایشان را از اضطرار برای مصرف ماده مخدر رها کرده و بدان ها امکان بهبود زندگی شان را می بخشد.
متادون گاه به عنوان داروی خیابانی مورد استفاده قرار می گیرد، اما استعمال آن بیشتر به منظور پیشگیری از علائم ترک هروئین است. اثرات متادون کندتر از آن ظاهر می شوند و بیشتر از آن می پایند که بتوان از آن به عنوان ماده ای مناسب برای سوء مصرف یاد کرد.
● اثرات طولانی مدت متادون
درمان با دوز نگهدارنده متادون یک درمان طولانی مدت است. درمان از یک تا دو الی بیست سال و یا بیشتر به طول می‌انجامد. این درمان طولانی مدت به لحاظ پزشکی بی خطر و موثرترین درمان موجود برای وابستگی به مواد شبه‌افیونی است.

دکتر زهرا عباسپور
Center for Addiction and Mental Health, University of Toronto
www.camh.net

منبع : روزنامه همشهری