رآکتور آب‌ سنگین اراک و بازرسان آژانس

بر اساس اظهارات بازرسان هسته‌ای سازمان ملل، تهران به بازرسان آژانس اجازه داده است تا از واحد آب‌سنگین اراك بازدید كنند. این بازدید در قالب توافقی است كه در بیست‌وپنجم تیرماه سال جاری بین تهران و آژانس برای حل مسائل هسته‌ای باقیمانده صورت گرفته است. آژانس معتقد است كه چنانچه ایران بر وعده‌های خود مبنی بر همكاری با آژانس پایبند بماند، تعدادی از پرسش‌های مهم مربوط به فعالیت‌های هسته‌ای ایران روشن خواهد شد.
رآكتور‌های تحقیقاتی یكی از ابزارهای بسیار مهم و بلا‌منازع برای دستیابی به فنون هسته‌ای است. تحقیقاتی بودن این رآكتورها اجازه می‌دهد تا انجام انواع آزمایش‌ها در آن به آسانی صورت گیرد.
یك رآكتور تحقیقاتی ۴۰ مگاواتی، همچون رآكتور آب‌سنگین اراك، به مراتب بیش از یك نیروگاه ۱۰۰۰ مگاواتی مثل نیروگاه بوشهر از نظر كاربری‌های متنوعی كه دارد، مفید است. توضیح و تفصیل موارد استفاده یك رآكتور تحقیقاتی هدف این نوشتار نیست. گفتنی است كه در حال حاضر ۳۰۰ رآكتور تحقیقات هسته‌ای در ۶۰ كشور عضو آژانس، از جمله در ایران در حال كار كردن است.
عمر ۴۰ ساله رآكتور تحقیقاتی امیرآباد تهران و وجود آن در یك منطقه مسكونی با شعاع ایمنی ۵۰۰ متری، محدودیت‌هایی را از نظر ساخت‌وساز در آن منطقه ایجاد كرده و نیاز به یك رآكتور تحقیقاتی جدید را توجیه‌پذیر می‌كند. بازرسان آژانس با اهمیت و نقش رآكتورهای تحقیقاتی در تولید رادیوایزوتوپ، كاربرد در پزشكی هسته‌ای و صنایع، آموزش نیروی انسانی و استفاده برای طراحی نیروگاه‌های هسته‌ای، بیش از سیاستمداران آشنا هستند. آنها به خوبی می‌دانند هر كشوری كه بخواهد بدون وابستگی به رشد و گسترش فنون هسته‌ای بپردازد باید از مسیر تحقیقات هسته‌ای عبور كند.
اقدام ایران برای ساخت رآكتور تحقیقاتی، در ادامه تلا‌ش‌های ناموفق برای انتقال این تكنولوژی از خارج صورت گرفته است. با اینكه صدور قطعنامه‌های شورای امنیت برای محدود كردن فعالیت‌های هسته‌ای ایران پدیده جدیدی است، اما محدودیت‌ها و محاصره‌های اقتصادی در جمهوری اسلا‌می، عمری دراز دارد. در این رابطه محدودیت‌ها در فنون هسته‌ای، به‌ویژه در انتقال تكنولوژی ساخت ابزار تحقیقاتی مهمی همچون رآكتور هسته‌ای بیش از سایر فنون بوده است. قصه پر فراز و نشیب تكمیل نیروگاه نیمه‌تمام بوشهر، یكی از نشانه‌های چنین محدودیت‌های اعلا‌م نشده‌ای است. از این رو اقدام به طراحی و ساخت رآكتور تحقیقاتی، بدون هر گونه مشاركتی از سوی كشورهای خارج، اقدامی بسیار بااهمیت است. مهم‌ترین امتیاز رآكتور هسته‌ای اراك، عدم وابستگی آن به اورانیوم غنی‌شده می‌باشد. به بیان دیگر این رآكتور، فارغ از مسائل و مشكلا‌ت غنی‌سازی اورانیوم می‌تواند به كار خود ادامه دهد. یكی از تنگناهای مهم این نوع رآكتور، دسترسی به آب‌سنگین است. واحد تولید آب‌سنگین در مجاورت این رآكتور، بیش از دو سال است كه به تولید محصول مشغول بوده و آب‌سنگین مورد نیاز رآكتور را تا هنگام راه‌اندازی تامین خواهد كرد. طراحی، ساخت و بهره‌برداری از واحد تولید آب‌سنگین، تماما توسط متخصصین ایرانی صورت گرفته است. قابل یادآوری است كه واحدهای تولید آب‌سنگین، به دلیل عدم استفاده از مواد هسته‌ای، نیازی به مجوز آژانس برای ساخت ندارد.
یكی از وظایف و شعارهای اصلی آژانس، تامین ایمنی در انسان، تاسیسات و محیط زیست است. رعایت ضوابط و مقررات ایمنی آژانس در ساخت رآكتورهای هسته‌ای، صدور مجوز استفاده از آن را ممكن می‌سازد. این وظیفه مهم از طریق دریافت و بررسی <گزارش تحلیل ایمنی> رآكتور از كشور سازنده و بازرسی‌های منظم توسط آژانس صورت می‌گیرد. از این دیدگاه بازدید كارشناسان آژانس از رآكتور هسته‌ای نوع آب‌سنگین اراك را می‌باید به فال نیك گرفت و از آن استقبال نمود. لذا انتظار می‌رود كه بازرسی كارشناسان آژانس از تاسیسات اراك بدون هر گونه پیامد تنش‌زایی انجام گیرد. به این ترتیب نظارت آژانس بر چرخه سوخت هسته‌ای این رآكتور، می‌تواند تبلیغات رسانه‌ای كشورهای غربی را خنثی كند. توصیه‌های آژانس و شورای امنیت برای تجدیدنظر در ساخت رآكتور تحقیقاتی آب‌سنگین اراك، با توجه به هزینه‌های انجام‌شده در این پروژه توصیه‌هایی دیرهنگام بوده و قطعا وابستگی به سوخت هسته‌ای را به دنبال خواهد داشت.
مشكلا‌ت تامین سوخت نیروگاه بوشهر، تجربه ذی‌قیمتی است كه مسوولا‌ن كشور را از ورود به چالشی جدید پرهیز خواهد داد. در عین حال، بی‌اعتمادی حاكم بر روابط آژانس و كشورمان هم می‌تواند بسیار مخرب و زیان‌آور باشد. از هم‌اكنون به پشتوانه صدور قطعنامه‌های شورای امنیت، در ورود و استفاده چندین ساله رادیوداروها موانعی ایجاد شده و بیمارستان‌ها و بیماران بسیاری از استفاده از برخی از رادیوداروها محروم مانده‌اند. امید می‌رود كه بازرسی از تاسیسات اراك قدمی به جلو بوده و بتواند به جلب اعتماد متقابل كمك كند.

محمدصادق ربانی‌

منبع : روزنامه اعتماد ملی