نامه پاریسی

قوام ‏السلطنه که با اکثریتی اندک نسبت به مؤتمن‏ الملک ــ ۵۳ رای در برابر ۵۱ رای ــ از سوی مجلس چهاردهم به نخست‏ وزیری برگزیده شده بود، همواره به منظور تثبیت موفقیت خود برای سالهای بعد درصدد بود اکثریت نمایندگان دوره پانزدهم را در اختیار داشته باشد. بدین لحاظ و با توجه به رو به پایان بودن دورهٔ چهاردهم مجلس، حزب دموکرات ایران را پایه‏ گذاری کرد. با تشکیل این حزب که با عضویت گروهی از سیاست‏بازان حرفه‏ای و روزنامه‏ نگاران مشهور بنا شده بود تعداد زیادی از افراد که گاه طرز تفکر متضادی با یکدیگر داشتند گرد هم آمدند. تنها نقطه اشتراکی که برای آنان می‏توان درنظر گرفت کسب قدرت و جلوس بر کرسی نمایندگی مجلس و یا شرکت در کابینه قوام بود. با شروع انتخابات دورهٔ پانزدهم و اعمال نفوذ شدید قوام و حزب دموکرات، طرفداران و کاندیداهای این حزب اکثریت این مجلس را کسب کردند. این جمع ناهمگون که به مراد دل خود رسیده بودند پس از مدتی نشانه ‏های تفرقه و مخالفت با اهداف قوام را از خود بروز دادند. سردار فاخر حکمت که از اعضای کمیته مرکزی حزب دموکرات بود و به عنوان رئیس مجلس نیز انتخاب شده بود بر جناح اقلیت مخالف که عمدتاً درباری بودند متمایل شد و با این کار تعدادی از افراد فراکسیون دموکرات را نیز با خود به جناح مقابل منتقل کرد. بدین ترتیب فراکسیون قدرتمند دموکرات دچار تفرقه شد و طرفداران قوام در اقلیت قرار گرفتند. این نشانه آن بود که کابینه قوام در خطر سقوط قرار دارد.قدرتمند بودن شخصی چون قوام‏السلطنه برای شاه گران بود، همچنین رفتار متکبرانه و سرد قوام نسبت به شاه جوان و اعتقاد او به این مطلب که قدرت شاه باید تقلیل یابد موجب این شده بود که محمدرضا پهلوی درصدد برکناری قوام برآید. در این ایام (۱۳۲۶) مسائلی که موجب تفرقه در میان کمیته مرکزی حزب دموکرات شده بود روز به روز بیشتر می‏شد و شاه با اطمینان از اینکه قوام، اکثریت را در مجلس از دست داده، با وزرای کابینه قوام از طریق عواملش مذاکره کرد و آنان استعفای خود را برای شاه فرستادند. با درخواست قوام برای گرفتن رای اعتماد از مجلس، کابینه‏اش رای نیاورد و بدین ترتیب وی نزدیک به دو سال از نخست‏ وزیری کنار رفت. قوام که پیش‏بینی چنین امری را نمی‏کرد از ایران خارج شد و مدتی در اروپا و خصوصاُ فرانسه ماندگار شد. نامه ارائه شده در این شمارهٔ بهارستان مربوط به همین دورهٔ بحرانی است با اینکه قوام از سیاست داخلی به دور بود ولی عوامل وی که مقتدرترینشان علی امینی بود اطلاعات کامل سیاسی را برای قوام به خارج ارسال می‏کرد و قوام با اقتدار کامل به ریزترین مسائل مجلس شورای ملی و فراکسیون دموکرات می‏پرداخت و این نشان از شم قوی سیاسی وی دارد. به هر صورت قوام که در این زمان آخرین روزهای بازیگریش در سیاست ایران را می‏گذراند فرصتی دیگر نیافت مگر در تیر ۱۳۳۰ که برای چهار روز طعم پنجمین نخست ‏وزیری‏اش را چشید و پس از آن تا پایان زندگیش آرام گرفت.

۲۷ مارس ۴۸، ۷ فروردین ۲۷
قربان علی جون عزیزم می‏روم
رقیمه عالی مورخه اول فروردین رسید، امیدوارم زیارت حضرت معصومه (س) در اول نوروز فال سلامت و سعادت باشد و سال نو را با خوشی و شادکامی بگذرانید و سالهای بسیار با مسرت عید نوروز را تمدید نمایید. ما هم اینجا در گوشه هتل هفت سین کوچکی داشتیم و با دعای مقلب‏القلوب و فال حافظ عید را برگزار کردیم و بنابه گفته حافظ دعای شما برای ما و دعای ما برای شما هر دو مستجاب خواهد شد مشروط به اینکه دوستان و مخصوصاً شخص جنابعالی از جدیت و پایداری در حفظ مقام و حیثیت فراکسیون فروگزار نفرمائید و با اتحاد با دسته سردار فاخر موافقت نکنید. ائتلاف با فراکسیون جدیدالتاسیس ملی که اغلب از دوستان هستند و چند نفرشان هم با من مکاتبه دارند و اظهار وفاداری می‏کنند به عقیدهٔ من بسیار خوب است و در آن صورت اختیار و اقتدار مجلس با خودتان خواهد بود. و اما راجع به انتخاب رئیس، اگر ممکن است از فراکسیون یک نفر انتخاب شود، البته بر سایر اقسام مقدم است و الاٌ اول امیرتیمور بعد از مذاکره و تحصیل کمال اطمینان چون صمیمی‏تر و جدی‏تر است بر سایرین ترجیح خواهد داشت و اگر او هم نشود ملک مدنی، اما در صورتی که قول و قسم و امضای ورقه و تعهد هم از طرف خودش هم از طرف سپهبد احمدی طوری که کاملاً مطمئن شوید و در وفاداری و تقویت از فراکسیون به هیچ وجه نگرانی نداشته و از تقویت او اطمینان حاصل کنید اقدام فرمایید. لازم است موضوع را در فراکسیون یا در مجمع هیئت منتخبی از فراکسیون خودتان و قبل از روز انتخاب رئیس تصمیم محرمانه اتخاذ کنید طوری باشد که روز رای بدون تردید و با کمال نظم رای فراکسیون داده شود و فتح‏نامه آن به نام فراکسیون دمکرات ایران در مملکت منشتر گردد. خود من که انشاءالله اواخر فروردین مراجعت خواهم کرد و به دیدار عزیز جنابعالی و دوستان نائل و پس از چند روز توقف طهران برای رسیدگی به کارهای شخصی به لاهیجان خواهم رفت. تکلیف دولت را هر چه زودتر معین کنید بهتر است و تاخیر اسباب پشیمانی و نگرانی است. این کاغذ را به آقای شریف‏زاده و سایر دوستان صمیمی محرمانه نشان بدهید و از همین قرار اقدام شود. بیشتر زحمتی ندارم و قربانت می‏روم
احمد قوام

جنابعالی و آقای شریعت‏زاده لازم است کار چهاردهی را هرچه زودتر اصلاح فرمایید که آزاد باشد و بتواند با من به لاهیجان بیاید و در این باب انتظار اقدام فوری دارم.
احمد قوام

جلال فرهمند

منبع : ماهنامه بهارستان