تاثیر کمی وقت و مشغله‌های پزشکان در تربیت فرزندان

آنچه مسلم است، درگیری بشر در قرن حاضر با کارو حرفه‌اش تا حد زیادی روابط درون خانواده را نیز تحت تاثیر قرار داده است. حرفه پزشکی نیز به لحاظ ویژگی‌های خاص خود از این قاعده مستثنا نیست. به همین لحاظ نگارنده در این مقاله سعی دارد تا عوامل اثرگذار بر تربیت کودکان را در وهله اول و پرداختن به مشکلات خاصی که پزشکان در راه تربیت فرزندان خود با آن درگیر هستند، را در مرتبه دوم مورد کنکاش قرار دهد.
● نقش مهم مادران
تربیت کودکان در درجه اول در کانون خانواده شکل می‌گیرد و رابطه‌ای که میان پدر و مادر و فرزندان شکل می‌گیرد، نقش بسیار مهمی در رشد و پرورش کودکان دارد. در این میان، مادران به لحاظ ارتباط تنگاتنگی که با فرزندان خود دارند، نقش بیشتری در این زمینه ایفا می‌کنند. به طور معمول، رابطه عاطفی در ابتدا بیشتر از جانب مادر با فرزند شکل می‌گیرد.
بسیار مهم است که در ماه‌های اولیه زندگی و در سال‌های اول زندگی رابطه عاطفی خوبی میان مادر و کودک شکل بگیرد.
این رابطه عاطفی از یک طرف برای رشد هیجانی، رشد شناختی و رشد رفتاری کودک لازم است و از طرف دیگر برای پدر و مادر از لحاظ رشد هیجانی، عاطفی و اجتماعی لازم است. بچه‌ها با حضورشان در خانواده به نوعی رفتار والدین را شکل می‌دهند.
● فرزندپروری
وقتی بحث تربیت مطرح می‌شود، تربیت همیشه با آموزش همراه است. در زبان انگلیسی برای این امر از لغت (Parenting) که به معنی «فرزندپروری» یا «والد بودن» است، استفاده می‌شود. این امر به معنی آن است که پدر و مادر شرایط لازم را برای رشد کودک در حوزه‌های گوناگون هیجانی- شناختی- اجتماعی و رفتاری فراهم کنند و آموزش‌های لازم را برای بهتر شدن یا یاد گرفتن رفتارهای مطلوب به کودک ارایه دهند و از طرف دیگر آنها باید رفتارهای نامطلوب را در کودک پیشگیری یا کنترل کنند. این موارد اصول فرزندپروری را تشکیل می‌دهند. مقدمه فرزندپروری برقراری رابطه مثبت میان والدین و فرزندان است.
این رابطه مثبت باید رابطه طرفینی باشد و دو طرف با یکدیگر ارتباط مثبت برقرار کنند، چرا که این امر پیش شرط قرار گرفتن بچه‌ها در آموزش گرفتن از والدین است. برقراری رابطه مثبت می‌تواند موجب شود که کودکان آموزش‌های والدین را بهتر بپذیرند.
● چه‌قدر با فرزندانمان باشیم؟
در این میان، پدر و مادر نیاز دارند که وقتی را برای کودکان خود بگذارند. ساعاتی را باید طی روز با کودکان خود باشند تا بتوانند در آن زمان‌ها آموزش‌های لازم را به فرزندان ارایه دهند.
در ماه‌ها و سال‌های ابتدایی برای شکل‌گیری رابطه عاطفی مثبت‌تر باید اوقات زیادتری را والدین و به خصوص مادر در کنار کودک باشند. نمی‌شود که والدین دور از کودک خود باشند و بتوانند او را آموزش دهند.
در سال‌های اول زندگی، فرزند نیازمند رابطه تنگاتنگ بیشتری با والدین خود است. به خصوص آنکه نیازهای فیزیولوژیک وی و فقدان توانایی‌هایش در رفع نیازهایش موجب می‌شود که بیش از زمان دیگری نیازمند پدر و مادر باشد. طبیعی است به تدریج با بزرگ شدن کودک و افزایش توانمندی‌ها و استقلال یافتن وی دربر آورده‌ کردن خواسته‌هایش نیاز وی به حضور فیزیکی پدر و مادر کمتر از گذشته می‌شود. و با رشد کودک مدت زمانی که مادر برای پرورش کودک باید اختصاص دهد، کمتر می‌شود.
● کیفیت فرزندپروری
آنچه که در امر تربیت کودکان اهمیت بسیار دارد، کیفیت فرزندپروری است. درست است که کمیت ساعاتی که والدین در کنار کودک قرار دارند مهم است اما کیفیت این ساعات هم حایز اهمیت است. مطالعات بسیاری نشان داده که کیفیت فرزندپروری چه بسا مهم‌تر از کمیت آن باشد. ممکن است والدینی ساعت‌ها در کنار فرزند باشند اما ندانند که چگونه با وی رابطه برقرار کنند.
بنابراین آنچه در سال‌های اخیر با توجه به شرایط حاکم بر انسان قرن بیست و یکم مورد توجه قرار گرفته است، بالا بردن کیفیت فرزندپروری است. به همین لحاظ در بسیاری از نقاط دنیا آموزش‌های لازم برای پرورش فرزندان و ارتقای کیفیت فرزندپروری به والدین ارایه می‌شود.
● اشتغال هم‌زمان زن و مرد
در دهه‌های اخیر در جوامع غربی به لحاظ نوع زندگی، پدر و مادر هر دو مجبور به فعالیت در خارج از منزل شدند. در کشور ما هم کم‌کم این موضوع به امر شایعی تبدیل شده است. این امر موجب می‌شود تا در ساعاتی از شبانه‌روز والدین در کنار فرزندان نباشند.
این موضوع دو سه سال اول زندگی بسیار مشکل آفرین خواهد بود، چرا که کودک نیاز بیشتری به در کنار مادر بودن دارد. به همین لحاظ در بیشتر جوامع به مادرانی که کار می‌کنند، چهار تا شش ماه اجازه داده می‌شود تا پس از زایمان در کنار کودک خود باشند. پس به لحاظ نیاز شدید کودک به در کنار پدر و مادر بودن در سال‌های اولیه، اشتغال والدین به کار مشکل‌زا خواهد بود و باید برای حل آنها راهکارهایی اندیشیده شود. البته اصل بر این نیست که بچه‌های والدینی که هر دو کار می‌کنند، حتما مشکلات خاصی پیدا خواهند کرد ولی توصیه بر این است که والدین بیشتر در کنار فرزندان باشند. بنابراین توصیه می‌شود که مادر کودک را در مهد کودک‌هایی که در محیط کار قرار دارد بگذارد تا در طی روز و در ساعاتی بتواند در کنار فرزند خود باشد.
برای چنین مادرانی آموزش فرزندپروری در اولویت بیشتری قرار دارد و باید کیفیت فرزندپروری را در آنان بالا ببریم. به خصوص آنکه ممکن است کار و فشار و استرس‌های کاری مهارت‌های مادر را در پرورش فرزند کاهش دهد. پس باید برای رفع این استرس‌ها هم برنامه داشته باشیم.
● پزشکان و مشکلات پیش‌رو
پدر ومادری که پزشک هستند به علت نوع کار پزشکی و درگیری‌های شبانه‌روزی آنان با بیماران و حرفه خود، با مشکلات بیشتری در زمینه پرورش کودکان درگیر هستند. یک مادر پزشک به لحاظ حرفه‌‌اش کمتر می‌تواند در کنار فرزندش باشد. طی دوران تحصیل پزشکی عمومی و یا تخصص بالینی به لحاظ درگیری بیشتر پزشک با درس و بیمارستان پزشک فرصت کمتری را برای در کنار فرزندان بودن دارد.
این مساله موجب می‌شود تا برقراری ارتباط عاطفی میان والدین و فرزندان تحت تاثیرگذار باشد. فشار کاری و استرسی که پزشک مادر تحمل می‌کند، در رابطه فرزندپروری وی بی‌تاثیر نیست. به همین دلایل درباره مادران پزشک باید به دنبال راهکارهایی برای جبران این مسایل باشیم.
● مادربزرگ‌ها به جای مادرها
برخی از مادران با توجه به آنکه کودک نیازمند مراقب است، این وظیفه را به مادر بزرگ‌ها محول می‌کنند. حتی به تازگی در جوامع غربی هم کم‌کم این نقش از سوی مادر بزر‌گ‌ها و پدربزرگ‌ها در حال شکل‌‌گیری است. این پدیده از یک جهت پدیده خوبی است چون فرزند باید مراقبی داشته باشد و این مراقب ثابت است. ثبات در مراقب، حسن است. اگر هر روز کودک در اختیار یک مراقب یا یک پرستار باشد، آن رابطه مثبت میان مراقب و کودک شکل نمی‌گیرد و فرزندپروری با مشکل مواجه می‌شود. اما این نقش راحت‌تر از سوی مادربزرگ‌ها یا پدربزرگ‌ها به اجرا می‌رسد. عیبی که می‌تواند این موضوع داشته باشد، تفاوت دیدگاه‌های پدربزرگ‌ها و مادر بزرگ‌ها و والدین کودک است. پدران و مادران به گونه‌ای خواهند فرزندان خود را تربیت کنند که ممکن است والدین از آن آگاهی نداشته باشند یا با آن موافق نباشند. به همین دلیل در برخی کشورها کلاس‌های فرزند‌پروری برای پدربزرگ‌ها و مادربزر‌گ‌ها می‌گذارند تا دیدگاه‌های این دو نسل را به هم نزدیک کنند.
از طرف دیگر، اگر محیطی که مادر در آن کار می‌کند یا درس می‌خواند به گونه‌ای باشد که مهد کودکی برای نگهداری کودکان داشته باشد، مادران می‌توانند در ساعاتی که مشغول کارند، ارتباط خود را با کودک حفظ کنند. به این ترتیب، مادران می‌توانند تا حدی جبران کم بودن ساعات حضورشان در منزل را بکنند. واقعیت این است که چون مادران پزشک ساعات کمتری در کنار کودک خود هستند، باید به دنبال راه‌هایی برای جبران آن باشیم تا مسایلی که کودک را با مشکل مواجه می‌کند، کمتر شود. بالا بردن مهارت‌های فرزندپروری در پدر و مادر پزشک باید از اولویت‌های مسوولان نظام سلامت کشور باشد، چرا که باید کاری کنیم تا پدر و مادر پزشک در همان ساعات اندکی که در کنار فرزند خود هستند، کارهای موثری را در راستای پرورش آنان انجام دهند. در هر صورت، شغل پزشک شغل پرزحمتی است، از یک طرف برای پزشک و از طرف دیگر برای اعضای خانواده پزشک. پرمشغله بودن پزشک اثر مستقیمی بر فرزند پروری وی دارد. پس پدر و مادر از یک سو به علت کم بودن فرصت‌شان برای گذران اوقات با فرزندان و از سوی دیگر، تحمل فشارها و استرس‌های کاری، مهارت‌های لازم برای پرورش فرزند را نخواهند داشت. مادری که خسته است و تحت همان استرس‌های شغلی پا به منزل می‌گذارد، رابطه‌اش با کودک متاثر از این وقایع خواهد بود.
پس باید کاری کنیم تا این استرس‌ها را کمتر کنیم و راهکارهایی برای جبران اثرگذاری آنان در رابطه فرزند و والد داشته باشیم.
● دوران نوجوانی
در دوران نوجوانی به علت استقلال یافتن فرزند، نیاز فیزیکی به پدر و مادر کمتر می‌شود. شاید این امر برای پزشکانی که زندگی پرمشغله دارند خبر خوشایندی باشد. اما نوجوان در این دوران به لحاظ آنکه توانمند‌ی‌های لازم برای تشخیص مسایل را در بعضی از زمینه‌ها ندارد، به کمک والدین نیاز دارد. در این دوران کمیت زمانی که والدین با نوجوان می‌گذرانند خیلی مهم نیست و آنچه اهمیت دارد، کیفیت این رابطه است. به هر حال، برقراری رابطه مناسب در این دوران نه تنها برای پدر و مادر پزشک بلکه برای هر پدر و مادری مشکل است.
اما پدر و مادران پزشک به لحاظ آنکه ساعات کمتری را در منزل در کنار فرزند هستند باید توجه بیشتری به کیفیت ارتباط خود با فرزند داشته باشند. اگر پدر و مادر غرق در کار خود باشند و از فرزندان خود غفلت کنند و توجهی به مراقبت از فرزند نوجوان خود نداشته باشند، فرزند با آسیب‌ زیادی مواجه خواهد شد. او برای جبران کمبودهایش به دنبال کسی می‌گردد که مشکل وی را حل کند. اگر در این میان فرد مناسبی در سر راه وی قرار گیرد، چه بسا که نوجوان به لحاظ فکری و اجتماعی آسیب‌های جبران‌ناپذیری را متحمل شود. پدر و مادر پزشک باید با مدیریت زمانی که برای شغل از یک طرف و از سوی دیگر، خانواده و فرزندان می‌گذارند، تعادلی را در این میان برقرار کنند. استفاده صحیح از اندک ساعاتی که در منزل هستند و دوری از مسایل کاری در محیط منزل باید سرلوحه آنان باشد تا بتواند در اندک ساعاتی که در کنار فرزند خود هستند، ارتباطات کلامی و غیرکلامی لازم را با وی برقرار کنند

منبع : هفته نامه سپید