نیشابور

● مقدمه
بنام خداوند جان و خرد
کزین برتر اندیشه برنگذرد
با توجه به اهمیت شناخت محیطی که در آن زندگی می نمائیم و نقشی که محیط جغرافیایی در ابعاد گوناگون زندگی اجتماعی و شخصی افراد دارد، و تأکیدی که در قرآن کریم در مورد شناخت محیط شده است نظیر آیه «قل سیروا فی الا رض» که امر به گردش در زمین و مطالعه هر آنچه در اوست، برآن شدیم تااطلا تی هرچند مختصر درمورد نیشابوراین افتخار ایران وجهان جمع آوری نموده و در اختیار پویندگان دانش قرار دهم به امید آن که قبول افتد و در نظر آید.
گر چه سخن گفتن اجمالی در مورد شهری که به گفته دکتر عطا، ا... مهاجرانی، فشرده تاریخ است نمی تواند تمام و کمال حق مطلب را ادا نماید.
● وجه تسمیه نیشابور:
برخی معتقدند که نیوشاهپور به معنی کارنیک شاهپور اول فرزند شهپر ساسانی می باشد.
و عربها در قدیم در نیسابور و نیسافور براین شهر اطلاق می نموده اند . و برخی می گویند که در قدیم در نیشابور نی می کاشته اند و لذا محل نیزار بوده است که با توجه به آب و هوا و میزان رطوبت به طور یقین رد می شود.
در برخی کتب نیز از نام ابر شهر بعنوان نام قدیم این شهر یاد شده است زیرا که بیش از هر جای دیگر استان وسعت داشته است.
بنیان گذاری شهر نیشابور را به انوش ابن شیث ابن آدم نسبت میدهند و این شهر از نظر تاریخی و علمی و مذهبی شهره خاص و عام بخصوص در گذشته بوده ولی اکنون متأسفانه نتوانسته است عظمت و موقعیت گذشته خود را باز یابد.
در وصف نیشابور بزرگانی کلمات گهربار بر زبان جاری ساخته اند که تا ابد بر تابلو ذهن و اندیشه صاحبان خرد خودنمایی می کند در ابتدا سخن را آغاز می کنیم با جمله ادیب الادبا محمد تقی ادیب نیشابوری رحمةا... علیه که می فرماید:
آنگاه که به دیار نیشابوردرآیی یان شهرراجایگاه رفیعی خوایه یافت که بهترین مردمان دراین دیاروجود دارند و تونیشابور را درگستره زمین شاهی درصفحه شوایخ می بینی که دیگر سرزمین ها در برابر آن همچون بیادگانند.
مزین شدن نیشابور و اصحاب قلم در قرن سوم ه.ق به حدیث معروف و متبرک سلسله الذهب ازامام الرئوف ثامن الحجج علی ابن موسی الرضا (ع) که فرموده اند:
‹‹کلمه لا اله الا الله حصنی فمن دخل حصنی امن من عذابی بشروطها و انا من شروطها.››
که ۲۴هزار قلم به دست آن هم با قلمدانهای مرصع و تزئین شده حاکی از عظمت علمی و معنوی نیشابور در آن زمان می باشد و از این از افتخارات نیشابوریان بوده است.
اوج هنر ،اندیشه و رونق علمی نیشابور را در قرن پنجم تا هفتم ه. ق می بینیم یعنی زمانی که بزرگانی همچون خیام و عطار پای به عرصه گیتی گذارده اند اما متأسفانه هجوم قوم ویرانگر و بدون تمدن مغول ضربه مهلکی بر این شهر وارد نمود که آثار آن هنوز التیام نیافته است.
در این جا سخن طوطی شکر شکن شیخ اجل سعدی شیرازی را حیف است که نیاوریم که فرمود:
دو چیز برد سفر را زغم کند آزاد
علی الصباح نیشابور و خفتن بغداد
متأسفانه هنوز ارزش و اهمیت این دیار برای نیشابوریان شناخته نشده است و بیگانگان بیشتر قدر این کیمیا را می دانند که اولین ایستگاه فضایی خود را در کره ماه به نام خیام می نامند. و با شیدای گیلانی و محمد پروانه محولاتی از تربت حیدریه و دکتر شفیعی کدکنی و محمد غفاری هاو اله و شیفته این دیار گشته اند.
موقعیت جغرافیایی نیشابور از دو دیدگاه مورد توجه می باشد:
الف) موقعیت ریاضی: یا به عبارتی مختصات نیشابور که در عرض جغرافیایی ۱۶ ـ ۳۶ و در طول جغرافیایی ۵۹ شرقی قرار گرفته است .و از مناطق شمالی و شرقی ایران محسوب می شود.
ب) موقعیت نسبی: نیشابور با توجه به این که در پای کوههای بینالود واقع شده منظره و چشم انداز طبیعی زیبایی دارد که چشم هر بینده را مجذوب خویش می سازد .واقع شدن در مسیر راه اصلی تهران به مشهد مسافرت و حمل و نقل را تسهیل می سازد نزدیکی به مرکز خراسان رضوی موجب سرعت در انجام کارهای اداری ، سیاسی و... می شود واز طرفی موجب اشتیاق هر چه بیشتر مردم از جهت همجواری با بارگاه ملکوتی امام رضا (ع) باعث تسکین آلام روحی و صفای دل می گردد. که این از نعمات بزرگ الهی بر مردم این دیار می باشد.
● ارتفاع و ناهمواری:
بلندترین نقطه نیشابور قله رفیع بینالود با ارتفاع ۳۲۱۱ متر بام خراسان نام گرفته است .در شمال نیشابور و به طوردقیقتر حوالی روستای میرآباد وعیش آباد.
پست ترین نقطه نیز در کنار کال شور و در حوالی روستای حسین آباد جنگل ۱۰۵۰متر در جنوب غرب به سمت سبزوار واقع گشته است. متوسط ارتفاع شهر نیشابور ۱۲۱۰متر می باشد که در میان دیگر شهرهای اطراف مرتفع می باشد.
▪ سبزوار ۹۶۰ متر
▪ مشهد ۹۷۵ متر
▪ اسفراین ۱۲۰۰متر
شیب عمومی نیشابور از شمال به جنوب می باشد که این امر موجب دفع بهتر فاضلاب و کاهش هزینه ها می باشد چنان که برخی شهرهای ایران از این موهبت بی بهره اند و برای دفع فاضلاب به دلیل پست بودن منطقه و یا شیب کم یا مشکل مواجه اند نظیر زابل و نواحی جنوبی خوزستان در کناره خلیج فارس.
● بادها:
بادهای نیشابور غالبآ از جهت شرق به غرب می وزند البته تابستانها که به باد هرات نیز مشهور است. ولی در زمستان تغییر جهت داده و از غرب به شرق می وزند. از دیگر بادهای نیشابور می توان به باد قبله یا باد بلوک اشاره نمود. و باد دیگر باد قوچان است که از شمال غربی می وزند. و توجه به مدت و جهت وزش بادها از جهت خنک نگه داشتن منازل حائز اهمیت است.
شدت بادها در بهار از همه ایام بیشتر می باشد و شدیدترین آن باد هرات است که بالاترین سرعت آن km ۸۵ و km/s ۱۶ به ثبت رسیده است.
در کل %۷۳ بادهای نیشابور آرام می باشد. یعنی سرعتی در حدود m/s۴- ۳ و چنانچه سرعت باد بیشتر از ۵۰کیلومتردر ساعت باشد طوفان نامیده می شود که مقایسه سرعت بادهای نیشابور حاکی از ضعیف بودن آنها می باشد و %۲۷ شدید.
● بارش:
میانگین بارش در نیشابور ۲۴۳ میلی متر در طی سالهای گذشته بوده است. حداکثر بارش در اسفند به میزان ۶۰ و در دیماه ۴۵ میلی متر ثبت شده است.
بارش به ترتیب فصل این چنین می باشد:
▪ زمستان %۵۷
▪ پائیز %۲/۲۲
▪ بهار %۵/۱۹
▪ تابستان %۴/۱
و لازم به ذکر است که از جنوب به سمت شمال بر میزان بارش افزوده می شود و ۳/۲ بارش در فصل زمستان بوده و بارش در بهار سیل آسا و شدید می باشد.
● دما:
میانگین دمای سالیانه در نیشابور ۱۴درجه سانتیگراد می باشد و بالاترین دماتی ثبت شده ۴۲ درجه سانتیگراد و کمترین آن ۲۸ درجه سانتیگراد به ثبت رسیده است.
دوره سرما و گرما در نیشابور طولانی است. و آسایش حرارتی در فروردین و اردیبهشت می باشد که درجه حرارت در بهترین حالت است و از نظر گردشگری حائز اهمیت است.
شبها به طور کلی خنک و روزها گرم است و به این دلائل تیپ غالب آب و هوای حاکم بر نیشابور از نوع نیمه ابری و نیمه بیابانی و نیمه خشک می باشد. طبق طبقه بندی اقلیمی کوپن %۲۵ اوقات سال یخبندان است یعنی به صفر می رسد. و تعداد ساعات آفتابی ۲۸۷۹ روز یعنی %۶۳ بیشترین گرما در اول تیر به میزان ۹۳/۱ کالری بر هر سانتیمتر مربع می باشد ارتفاع بر دما تأثیر می گذارد به طوری که دمای هوای سبزوار و نیشابور چنین است.
رطوبت نسبی درنیشابور درماههای مختلف فرق می نماید به عنوان مثال :
یعنی میزان رطوبت در زمستان حداکثر و در تابستان حداقل می باشد .بنابراین تابستانها گرم و خشک می باشد .
● قنات :
در نیشابور ۷۵۰رشته قنات وجود دارد که عمیق ترین آن قنات باغشن می باشد عمق مادر چاه آن ۱۲۳۰متر می باشد .
طولانی ترین قنات حصار سرخ در سمت سبزوار به طول ۱۱ کیلومتر وپر آب ترین قنات گلبو می باشد در بخش میان جلگه با دبی ۶۰ لیتر در ثانیه .
رودهای نیشابور بیشتر از کوههای بینالود سرچشمه می گیرند و جهت عمومی آنها از شمال به سمت جنوب است .و رودهای پر آبی نظیر خروین ، بوژان ، درود ، بار و میرآباد به چشم می خورد .
تعداد چاههای عمیق ونیمه عمیق به ۱۶۰حلقه می رسد .
● زلزله :
با توجه به قرارگیری ایران در کمربند کوهستانی آلپ وهیمالیا زلزله های ایران ونیشابور شدید می باشد و متأسفانه چون دوره برگشت (مدت زمان تکرار) آنها طولانی است قدرت زلزله ها شدید است چنانکه چندین بار این شهر با صدمات جدی مواجه گشته است.
در سال ۵۴۰ و۶۵۰ ه.ق و۱۲۵۱ میلادی و۶۶۹ ه.ق و۱۲۷۰ زلزله های شدید به قدرت حتی۲/۷ ریشتر این شهر را ویران کرده وباعث کشته شدن دهها هزار نفر شده اند.
گسل درونه بردسکن کاشمر در ۸۰ کیلو متری جنوب نیشابور می باشد و گسل دیگر در شمال نیشابور در حاشیه کوههای بینالود که ضریب خطر زلزله خیزی را زیاد می کند.

منابع ومآخذ:
۱. نیشابور، شهر فیروزه نوشته فقید سعید فریدون گرایلی
۲. مشاهیر نیشابور ، نوشته فقید سعید فریدون گرایلی
۳. استفاده از پایان نامه: آقای خورشیدی فر فوق لیسانس و استاد جغرافیا در نیشابور

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان