بایدها و شایدهای قانون ساماندهی مد و لباس

در ماه اسفند صدای پای نوروز می‌آید و نوروز برای ایرانی‌ها یعنی تجدید دوباره حیات زندگی. با آغاز فروردین، زندگی جریان دوباره می‌یابد و هستی به هنگامه عید لباس نو بر تن می‌کند.
داستانی که هر سال برای انسان‌ها تکرار می‌شود، اما هیچ‌وقت تکراری نمی‌گردد.
این یکی از اقتضائات طبیعت آدمیزاد است که از تکرار گریزان باشد. تکرار خسته کننده و ملال‌آور است. خودمانی‌تر بگویم تکرار حوصله آدم را سر می‌‌برد. ایرانی‌ها برای فرار از بخشی از این تکرار به هنگامه نوروز لباس نو و فاخر بر تن می‌کنند و به سان طبیعت خود را برای آغاز سال جدید می‌آرایند. این آرایش، با پیرایش‌ کهنگی‌های گذشته به منظور تحول احوال آنها به بهترین حالات صورت می‌گیرد.
در گذشته‌های نه چندان دور، ایرانی‌ها به وقت‌ ماه اسفند برای مهیا نمودن لباس نو عید، سراغ خیاط‌های شهر می‌رفتند و خیاط‌باشی‌ها پس از متر کردن سرشانه‌‌ها، دور کمر، طول دست‌‌ها و ... متناسب با ذائقه مشتری‌ها برای آنها لباس می‌دوختند. اما در روزگار ما کمتر کسی برای تهیه لباس عید به خیاط‌های شهر سر می‌زند. آنقدر فروشگاه‌ها،‌ بوتیک‌‌ها و نمایشگاه‌های لباس‌های آماده و رنگارنگ و از همه مهمتر مطابق با مد روز فراوانند که بی‌عقلی به نظر می‌رسد یک یا دو هفته منتظر دوخت یک لباس توسط خیاط محل شد.
در روزگار ما همه چیز مدرن شده است. حتی انسان‌ها فرصت ندارند غذا بخورند و به یک ساندویچ فوری اکتفا می‌کنند چه برسد به اینکه بخواهند برای لباس‌های جدیدشان فکر کنند. آنقدر تنوع در بازار لباس هست که شما فقط کافی است انتخاب کنید اصلا زحمت انتخاب هم لازم نیست. مد روز همه چیز را حل می‌کند. بهترین، شیک‌‌ترین، مقاوم‌ترین و زیباترین لباس از نظر اطرافیانتان و جالب‌تر، از نظر خودتان لباسی است که روی مد باشد. در روزگار ما متخصصین تولید لباس حتی زحمت طراحی مد را نیز به خود نمی‌دهند. فقط کافی است ژورنال ۲۰۰۷ لباس‌های فرانسه، ایتالیا، آمریکا و ... را باز کنید چند مدل از لباس‌ها را متناسب با مواد اولیه موجود انتخاب کنید و در سطح وسیع‌ تولید نمایید.
جالب‌تر اینکه به اعتقاد یکی از فروشندگان لباس «کسانی به سود زیادی می‌رسند که مد را سریعا شناسایی کنند» من به عنوان یک ایرانی توهین به خودم و فرهنگم می‌دانم که در جایی خارج از این مملکت بنشینند و برای لباسی که قرار است من بر تن کنم، تصمیم بگیرند. اگر فرصت رفتن به خیاطی و تهیه لباس دلخواه برایم باقی نماند، حداقل این انتظار را حق دارم داشته باشم که افرادی از جنس خودم در فضای همین مملکت لباس‌های نوروزم را طراحی کنند.
یکی از فروشندگان لباس در میدان هفت تیر حرف‌های جالبی در این باره دارد.
او معتقد است «نمی‌توان کسی را مجبور کرد که فلان لباس را بپوشد یا آن را انتخاب کند. البته تنها چیزی که قدرت دارد فرد را مجبور به انتخاب لباس خود کند «مد» است. مد برگرفته از سلیقه جامعه است. در جامعه یک فرد نیست. ۲ نفر که لباس بپوشند و لباس نو و جدیدی باشد آن لباس به سرعت فراگیر می‌شود. البته مد به سرعت همه‌گیر می‌شود و به سرعت نیز جای خود را به طرح جدید‌تری می‌دهد» این فروشنده درباره ایرانی یا خارجی بودن لباسهایی که مد می‌شود و می‌گوید: «بسیاری از این لباس‌ها خارجی است. اما در بازار افرادی هستند که با شناسایی مد جدید، آن را تولید و با نصب بر چسب‌ خارجی روانه بازار می‌کنند این در شان جامعه ایرانی نیست که لباس که از جمله نشانه‌ها و سمبل‌های فرهنگی این دیار است در فرهنگ‌های دیگر طراحی گردد.
به منظور رفع این دغدغه‌های جامعه ایرانی مجلس شورای اسلامی با هدف احیای فرهنگ عمومی و خرده فرهنگ‌های کشور به شکل مدرن (آمیزه‌ای از سنت و مدرنیته) طرح ۱۱ ماده‌ای «سامان‌دهی مد و لباس» را تصویب کرد که در ماه گذشته غلامعلی حداد عادل رئیس مجلس شورای اسلامی آن را به دولت برای ابلاغ ارسال کرد. رئیس جمهوری نیز این قانون را برای اجرا به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ابلاغ نمود.
● متن قانون مد و لباس
۱) ماده (۱):
به منظور حفظ و تقویت فرهنگ و هویت ایرانی اسلامی، ارج نهادن، تبیین، تثبیت و ترویج الگوهای بومی و ملی، هدایت بازار تولید و عرضه البسه و پوشاک براساس طرح‌ها و الگوهای داخلی و نیز در جهت ترغیب عموم مردم به پرهیز از انتخاب و مصرف الگوهای بیگانه و غیرمانوس با فرهنگ و هویت ایرانی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مکلف است جهت پی‌‌ریزی ساختار مدیریتی موضوع این قانون، کار گروهی (کمیته‌ای) متشکل از یک نفر نماینده تام‌الاختیار از هرکدام از وزارتخانه‌های فرهنگ و ارشاد اسلامی، آموزش و پرورش، بازرگانی و صنایع و معادن و سازمان‌های صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و سه نفر از نمایندگان صنوف ذی‌ربط(طراحان و تولیدکنندگان) و یک نفر نماینده از کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی به عنوان ناظر تشکیل دهد. تبصره مصوبات این کار گروه (کمیته) پس از امضا و ابلاغ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی قابل اجرا خواهد بود.
۲) ماده (۲):
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران مکلفند در جهت ترویج نمادها و الگوهای پارچه و لباس ایرانی و بومی مناطق مختلف ایران نمادها و الگوهای مورد تائید کار گروه (کمیته) یاد شده در ماده (۱) این قانون را تشویق و ترغیب و تبلیغ نمایند و درجهت پرهیز از تبلیغ الگوهای مغایر با فرهنگ ایرانی اسلامی اهتمام جدی بورزند.
۳) ماده (۳):
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مکلف است با همکاری وزارت بازرگانی جهت تبادل فرهنگی ملل مسلمان، موزه نمایشگاه و جشنواره‌های ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی با محوریت معرفی نماد ها و الگوهای پارچه و لباس ایرانی اسلامی برگزار نماید.
۴) ماده (۴):
طرح‌ها والگوهای تولید شده پارچه و لباس مبتنی بر نمادهای ایرانی اسلامی مشمول حمایت قانونی حقوق مولفان و مصنفان و کانون ثبت اختراعات و مالکیت صنعتی خواهد بود.
۵) ماده (۵):
وزارت بازرگانی مکلف است برای دسترسی عمومی و حمایت از تولید و فروش پارچه‌ها و پوشاک منطبق با الگوهای ایرانی اسلامی، نمایشگاه‌های عرضه فصلی مد لباس و پوشاک برگزار نماید.
۶) ماده (۶):
وزارت بازرگانی مکلف است برای حمایت از تولیدات داخلی با رعایت قانون مقررات صادرات و واردات مصوب سال ۱۳۷۲ و اصلاحات بعدی آن، عوارض گمرکی، بر واردات تجاری پوشاک و پارچه‌های خارجی وضع نماید به نحوی که امکان رقابت برای تولیدکنندگان داخلی فراهم گردد.
۷) ماده (۷):
وزارتخانه‌های تعاون، کار و امور اجتماعی و صنایع و معادن مکلفند در تاسیس تعاونی، اعطای مجوز فعالیت و استفاده از تسهیلات دولتی، طراحان و تولید کنندگان پارچه و لباس مبتنی بر الگوهای ایرانی اسلامی را در اولویت قرار دهند.
▪ تبصره ۱:
تعیین شرایط استفاده از تسهیلات و مزایای دولتی و مشمولان آن به عهده کار گروه (کمیته) یاد شده در ماده ۱ این قانون خواهد بود.
▪ تبصره ۲:
بانک‌ها ملزم هستند که در اعطای تسهیلات بانکی و وام‌های خوداشتغالی، متقاضیان فوق در اولویت قرار دهند
۸) ماده (۸):
وزارت بازرگانی موظف است تمهیدات و اقدامات حمایتی لازم را برای تشکیل و تقویت صنف طراحان لباس اعمال نماید.
۹) ماده (۹):
کلیه دستگاه‌های دولتی مکلفند از بودجه سنواتی ردیف‌های خدماتی رفاهی خود، جهت تشویق تقاضای پارچه و لباس منطبق با الگوهای ایرانی اسلامی تسهیلات خرید پارچه و لباس‌های مذکور را در اختیار کارکنان خود قرار دهند.
۱۰) ماده (۱۰):
وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری و فرهنگ و ارشاد اسلامی موظفند نسبت به حمایت و پشتیبانی از تحقیقات و رساله‌های تخصصی مشمول این قانون اقدام لازم به عمل آورند.
۱۱) ماده (۱۱):
آئین‌نامه اجرایی این قانون ظرف مدت سه ماده توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با همکاری سایر دستگاه‌های و نهادهای ذی‌ربط تهیه و به تصویب هیئت وزیران خواهد رسید.
● نقطه نظر سیاستگذاران
اما آیا می‌توان با فرهنگ برخورد قانونی کرد؟ اصلا با ساماندهی مد به شکل قانونی مسئولان در پی چه چیز هستند؟ آیا می‌توان یک الگوی واحد را به عنوان لباس ملی برای جامعه‌ای ۷۰ میلیونی با تنوع علایق و سلایق گوناگون تجویز کرد؟ چرا در طرح ساماندهی‌ مد و لباس در ابتدای کار ساماندهی مدهای خانم‌ها لحاظ شده است؟ و .... این پرسش‌ها را عماد افروغ، رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس که از طراحان اصلی قانون ساماندهی مد و لباس است این‌گونه تشریح می‌کند.
● شعار ما در این طرح این است: ذائقه ایرانی؛ مد ایرانی
باتوجه به عدم نظارت و ساماندهی به اشکال نمادین بومی و ایرانی که بازتابنده لایه‌های زیرین فرهنگی کشور است، مدهای کشورهای عربی، پاکستانی، اروپایی و ... با جهان‌بینی و پشتوانه‌ دیگری، جامعه ما را که خود دارای هویت و فرهنگ شناخته شده با نشانه‌‌های کافی است، تحت تسلط قرار داده است، در حالی که ما به اندازه کافی از نمادهای مختلف برخورداریم که بتوانیم برای طراحی مد از آن استفاده کنیم که در این راستا، سامان‌دهی مد و لباس به عنوان یکی از دغدغه‌های اصلی در کمیسیون فرهنگی مجلس هفتم آغاز شد.
بر این اساس برخی سوء برداشت‌ها در ساماندهی مد و لباس و همچنین ارائه طرح ملی معنای واحدی را برای کل جامعه تداعی می‌کند، در حالی که ما با در اختیار گرفتن مد به دنبال تنوع و تکثر هستیم. قصد داریم با ساماندهی مدهایی در عرصه عمومی احساس کنیم در دالان تاریخی خود قدم می‌زنیم.
هدف مجلس از این امر تصدی‌گری نیست، بلکه سیاستگذاری و نظارت است و در بخش اجرایی کار به دست بخش خصوصی سپرده خواهد شد.
باتوجه به گرایش ذاتی خانم‌ها به مد و واقعیات اجتماعی، توجه خاص به طراحی مد برای خانم‌ها شده است اما سامان‌دهی طراحی مد برای آقایان نیز در مرحله بعد لحاظ خواهد شد.
فرهنگ قانونی نیست، عشق، عاطفه و احساس است، ساماندهی طرح ملی لباس صرفا قانون نیست و اگر قانونی باشد یک قانون تمام عیار است. دولت هم مجری نخواهد بود و تلاش می‌کند از تصد‌ی‌‌گری فاصله گیرد.
دولت باید نقش سیاستگذاری و نظارتی را ایفا کند. طراحان لباس از هر نشانه‌ای الهام می‌گیرند که ما در ساماندهی و طراحی مد از نقطه‌نظرات آنها استفاده خواهیم کرد تا بتوانیم به جای استفاده از مدهای مختلف غیرایرانی، از فرهنگ خود استفاده کنیم. مثلا در حال حاضر با توجه به بالا رفتن آمار کسانی که به چادر عربی روی آوردند که به دلیل راحتی آن است، قصد داریم چادر خودمان را نو و مدرن کنیم نه چادر عربی را.»
● نظر تولید کنندگان
به هر حال نباید فراموش کرد که یکی از گلوگاه‌های اصلی در اجرای این قانون تولید کنندگان پوشاک هستند و بدون مدنظر قرار دادن ایده های آنها نمی‌توان به موفقیت کامل این قانون اطمینان یافت.
عباسی یکی از تولیدکنندگان پوشاک درباره قانون ساماندهی مد و لباس ‌می‌گوید: «اگر چنین قانونی اجرا شود،‌ وضع تولیدات داخلی بهتر خواهد شد. تولید کنندگان لباس در داخل کشور با وجود اینکه لباس‌های خارجی مثل نقل و نبات فروخته می‌شود اما به کار خود ادامه می‌دهند. آیا این انصاف است که به خاطر یک مارک خارجی تولیدات کشورمان به فروش رود؟ این ذهنیت که لباس خارجی بهتر از تولیدات داخلی است باید از بین برود.» یکی دیگر از تولید کنندگان لباس معتقد است« اگر ما بدانیم که سازمان‌ها و ارگان‌ها از طرح‌های ملی استقبال می‌کنند، طراحان لباس بیش از پیش به طراحی چنین لباسی روی می‌آورند و آن را ارائه می‌کنند.»
● نظر طراحان لباس
یکی از طراحان لباس که تاکنون ۲۸ جلد کتاب در زمینه تاریخ ادوار مختلف لباس در ایران جمع‌آوری و تالیف کرده است می‌گوید: البته عموم مردم تصور غلطی از این موضوع دارند، می‌پندارند که دولت با این طرح قصد دارد مردم را وادار به پوشیدن لباس متحدالشکل کند، در صورتی که چنین نیست و قرار بر این است که طراحان، طرح‌های خود را در قالب‌های ایرانی، اسلامی ارائه کنند و در این زمینه فرهنگ‌سازی شود. به این ‌ترتیب هرکس امتحان انتخاب و پوشیدن لباس‌هایی با شاخصه‌های ایرانی و اسلامی را خواهد داشت.
«زمانی» مولف و طراح لباس همچنین در مورد لباس خانم‌ها معتتقد است «در تمام دوره‌های تاریخی ایران، لباس خانم‌ها کاملا پوشیده بوده و حتی اگر پوشش سر به قصد ایجاد حجاب نبوده، به عنوان یک زیور و آ‌رایه استفاده می‌شده است و حتی در تاریخ اروپا هم هیچ‌گاه عریانی مرسوم نبوده و لباس پوشیده نشانه وقار و زیبایی به حساب می‌آمده است.
در واقع عریانی و لباس‌های نیمه‌عریان متاع این قرن است و ماندگار نخواهد بود. وی در ادامه در مورد لباس‌ خانم‌های ایرانی می‌گوید: ما با انتخاب رنگ مشکی در پوشش و انتخاب رنگ اشتباه کرده‌‌ایم. به طبیعت اطرافمان که خداوند آفریده است نگاه کنیم؛ رنگ مشکی کمترین سهم را در طبیعت دارد ما با اتکا به تاریخ پوشاکمان به انواع و اقسام پوشش‌های رنگارنگ و زیبا و پوشیده بر می‌خوریم. مانتو که خاستگاه آن کشور فرانسه است و مقنعه که اصلا متعلق به کشور سوریه است، ظرفیت پاسخگویی به نیازها و سلیقه‌های متنوع جامعه ما را ندارد.»
در پایان باید بگوییم که ماه اسفند،‌ ماه خرید لباس‌های نو برای سال جدید است و اگر قرار باشد در فرهنگ عمومی پوشش کشور تغییرات محسوسی به وجود بیاید باید از این ماه شروع گردد.
هرچند نباید فراموش کرد که فرهنگ‌سازی یک فرآیند زمان‌بر است.

سحاب فاطمی

منبع : روزنامه رسالت