نگاهی به مفاهیم اصلی درجامعه‌شناسی پزشکی و طرح کلی سنخ‌بندی روابط، تعاملات و نقش‌های اجتماعی درجامعه پزشکی

جامعه‌ شناسی پزشکی در یک نگاه کلّی عبارت است از: نگاهی از دریچه جامعه شناسی علمی و با استفاده از اصول موضوعه یا چارچوبهای جامعه شناختی به متعاملین درامورمربوط به بیماری ودرمان یا هرگونه اموری که مربوط به تغییرات فیزیولوژی ومرفولوژی بدن انسان یاکارکردهای روحی و روانی انسان باشد، همچنین روابط میان متعاملین در امور فوق. از سوی دیگر جامعه شناسی پزشکی را می توان مطالعه‌ ساختهای نسبتاً پایدار اجتماعی در جامعه پزشکی تعریف کرد و جامعه پزشکی را نیز مجموعه ای- متشکل از انسانها، نهادها و مفاهیم - در ارتباط با بیماری، سندرم و یا بهسازی فرایندهای فیزیولوژی و مورفولوژی بدن انسان دانست .
عمده ترین مشکل درتعریف جامعه پزشکی تعیین حدود و مرزهای آن است واین مسئله نیزخود وابسته به تعریفی جامع و کامل ازسلامتی وبیماری است. متأسفانه هنوز یک تعریف کامل و مورد قبول عام در مورد سلامتی و بیماری وجود ندارد. تعاریفی که تاکنون از سلامتی و بیماری عرضه شده است بیشتر وابسته به یافته‌های آماری است وبه عناصر زمانی و مکانی وابسته است. براین اساس جمع آوری شوا هد و مدارک در یک جامعه خاص و در طول زمانی مشخص، می تواند وضعیت نرمال جسمانی و روحی انسان سالم را مشخص کرده حدود آن را معین کند. البته گروهی از اندیشمندان مرتبط، تعاریف نسبیتی را لا اقل در مورد شرایط جسمانی قبول ندارند و بر دستیابی به تعاریف مطلق تاکید می کنند. یکی از تعاریف سلامتی در این دیدگاه سلامتی را شرایطی توصیف می کند که در آن انسان از هر لحاظ در شرایط غیر آزار دهنده یا رنج آور بسر برده و بتواند تحت آن شرایط به تفکر و خلاقیت که از خصوصیات ویژه ی انسان سالم می باشند؛ دست یابد. این تعریف نیز خود با مشکلاتی روبروست. زیرا بنظر می رسد گاه انسانهایی در شرایط خاص و غیر نرمال مثلاً با مصرف مواد اوپیوئیدی به خلاقیت بالاتری دست می یابند که قطعا" انسان را تحت آن شرایط و تحت تاثیر مواد و داروهای روانگردان نمی توان انسان سالم دانست. در هر حال جامعه ی پزشکی رامی توان همچنانکه ذکر شد دریک نگاه کلی مجموعه ای ازواقعیتها پدیده ها واموراجتماعی، حول محوربیماری و درمان به حساب آورد و جامعه شناسی پزشکی را مطالعه ی جامعه شناختی مجموعه فوق با توجه به نقشهای اجتماعی و انسانهای ایفاگر نقشهای فوق و روابط موجود در داخل مجموعه ی فوق یا میان داخل و خارج این مجموعه تعریف کرد .
نقشهای اجتماعی جامعه ی پزشکی را می توان در نخستین نگاه به دو گروه درمانگر و درمانخواه تقسیم‌بندی نمود. درمانگر عبارت است از هر فردی که بر اساس مطالعاتش به امر درمان می پردازد و درمانخواه را می توان به هر فردی که به درمان احساس نیاز می کند و درمان روی او انجام می گیرد ، اطلاق کرد .
درمانگران خود در سه گروه دسته‌بندی می شوند:
۱. پزشک یا هر فردی که با مطالعه ی دقیق وضعیت بیمار به تشخیص بیماری پرداخته و طرح کلی درمان را پی می ریزد . در این گروه کلیه ی پزشکان اعم از پزشک عمومی و متخصص ، ماما و نیز دندانپزشکان جای می گیرند.
۲. پرستار یا هر فردی که به پزشک در امر درمان بیمار یاری می رساند و بطور مستقیم با درمانخواه در تماس است اعم از پرستار در شکل خاص و تکنیسن اتاق عمل و . . .
۳. کلیه ی افرادی که در امر درمان فعالیت می کنند لکن در ارتباط غیر مستقیم با درمانخواه هستند مانند داروساز متخصص علوم آزمایشگاهی پاتولوژیست رادیو لوگ و . . .
درمانخواهان را نیزابتدا می توان در دو دسته ی بیماران و افرادی که بنا بدلایلی که نمی توان آن را بیماری نامید تحت درمان قرار می گیرند یا به آن احتیاج پیدا می کنند مانند خانم های باردار یا کسانی که تحت درمانهای زیبایی قرار می گیرند و . . .
بیماران را نیز می توان از نظر ویژگیهای بیماری نخست د ر دستجات بیماران لاعلاج - با امکانات و یافته های امروز پزشکی - ، بیماران صعب العلاج یا سخت درمان و بیماران محتاج درمانهای ساده یا روتین قرار داد. همچنین تمامی دستجات فوق را در دو گروه بیماران حاد و مزمن قرار داد.تقسیم بندیهای دیگر نیز وجود دارد مانند بیماران روانی و جسمانی و تقسیم بیمار براساس نوع بیماری یا نوع درمان و . . .
از طرف دیگر مسائل جامعه ی پزشکی را صرفنظر از افراد می توان به نهادهای جامعه ی پزشکی شامل نهادهای رسمی نهادهای داوطلبانه - نهادهای دولتی و خصوصی و . . . ، روابط تعاملات و ساختهای جامعه پزشکی و بالاخره مفاهیم مجرد مثل اخلاقیات حقوق و قوانین و . . . تقسیم کرد. روابط و تعاملات این جامعه را نیز میتوان در دستجات روابط درمانگر و درمانخواه ، روابط درمانگران با یکدیگر و نیز درمانخواهان با یکدیگر و هریک از این دو باجامعه و افراد بیرونی مانند روابط درمانخواه با خانواده محیط کار و جامعه ای که در آن زندگی می کند .
همانطور که بنظر می رسد وسعت مسائل در جامعه شناسی پزشکی بسیار زیاد است هر چند لااقل در کشور ما مطالعات در این بخش بسیار اندک و ناچیز است حال آنکه این بخش یکی از مهمترین و حساسترین بخشهای جامعه بوده مطالعات گسترده ای را می طلبد .

دکتر مهدی پیروز نیا

منبع : هفته نامه فصل نو