لبنان آرام شد تا حزب الله و قطر برنده شوند

سرانجام پس از کش مکش­های فراوان و جلسه­های سخت و نفس­گیر گروه­های لبنانی در دوحه که حداقل پنج شب خواب و استراحت را از چشمان آنان گرفت، صبح ۲۱ می راس ساعت ۱۰ مقام­های ارشد لبنانی به همراه امیر قطر و وزیر امور خارجه آن و رئیس اتحادیه عرب در مرکز تجمعات هتل شرایتون دوحه به دور هم جمع شدند و خبر از رسیدن به توافق نهایی برای پایان دادن به ۱۸ ماه بحران سیاسی را رسما اعلام کردند.
بنا به گزارش­ منابع خبری، شیخ حمد بن جاسم آل ثانی نخست­وزیر و وزیر امور خارجه قطر گفت: «به موجب این توافق‌نامه میشل سلیمان، فرمانده ارتش لبنان به عنوان رییس‌جمهور توافقی ظرف ۲۴ ساعت آینده همزمان با تشکیل دولت وحدت ملی و همزمان با توافق بر سر قانون انتخابات بر اساس اصول قضایی انتخاب می‌شود.»
وزیر امور خارجه‌ قطر همچنین تاکید کرد، تمام گروه‌ها متعهد شدند از بکارگیری سلاح در مناقشات سیاسی داخلی اجتناب کنند و بدنبال از سرگیری مذاکرات درباره تحکیم جایگاه دولت باشند. آنها پذیرفتند سلاح تنها در اختیار سازمان­های امنیتی دولت باشد و تحت هیچ شرایطی از سلاح و ابزار خشونت استفاده نکنند.
حمد بن جاسم آل ثانی همچنین گفت: «تشکیل دولت متحد ملی بر اساس معیار ۱۶ کرسی برای اکثریت، ۱۱ کرسی برای مخالفان دولت و سه کرسی برای رئیس‌جمهوری انجام می­شود و قانون انتخابات نیز بر اساس قانون انتخابات سال ۱۹۶۰ و تقسیم بیروت به سه حوزه‌ انتخاباتی انجام خواهد شد.»
وی تاکید کرد، در این توافق‌نامه بر توقف خشونت‌های مذهبی و طایفه­ای و از سرگیری مذاکرات ملی تحت نظارت رییس‌جمهوری توافق شده است.
وی همچنین گفت: «وزیران جدید باید متعهد شوند، از سمت­های خود استعفا نداده و هیچ موقع دولت را به حالت تعلیق در نیاورند.»
عمرو موسی، دبیرکل اتحادیه‌ عرب نیز گفت: «ما به چارچوبی رسیدیم که بر اساس غالب و مغلوب نیست و در واقع چارچوبی است که لبنانی‌ها را از کشوری امن برخوردار می‌کند.»
درهمین حال نبیه بری، رییس پارلمان لبنان نیز ضمن اعلام پایان تحصن گروه‌های معارض در مرکز بیروت خواستار برگزاری جلسه پارلمان لبنان ظرف ۲۴ ساعت آینده برای انتخاب رییس‌جمهوری شد.
نبیه بری همچنین گفت: «۱۰۴۵۲ کیلومتر مربع ]مساحت لبنان[ نتوانست ما را به دور خود جمع کند اما هواپیمایی قطر و هتل شرایتون دوحه توانست همه ما را در یک جا گردهم آورد. از این رو جای دارد از دولت قطر کمال تشکر را به جا آورم.»
بلافاصله پس از اعلام این تصمیم جمع­آوری خیمه­هایی که در راستای اعتصاب مخالفان دولت در مقابل ساختمان نخست­وزیری برپا شده بود، آغاز ­شد.
فواد سنیوره، نخست‌وزیر لبنان نیز گفت: «خواهان مشارکت اتحادیه عرب برا‌ی بهبود روابط خود با سوریه هستیم.»
وی همچنین توافق‌نامه دوحه را توافقی استثنایی در مرحله‌ای استثنایی و در شرایطی کاملا استثنایی خواند و تصریح کرد، ما باید متعهد شویم در درگیری‌ها از سلاح استفاده نکنیم و از طریق مذاکرات مشکلاتمان را حل و فصل کنیم.
ولید جبنلاط نیز ضمن تشکر از دولت قطر گفت: «دولت قطر با انجام یک دیپلماسی هوشمندانه و دینامیکی با آرامش لبنانی­ها را به سمت حل مشکلاتشان هدایت کرد.»
ولید معلم، وزیر امور خارجه سوریه به عنوان نخستین کشور عربی نیز از این توافقنامه‌ استقبال کرد و گفت: «سوریه از این توافق­نامه حمایت می‌کند.»
پس از سوریه عربستان سعودی نیز حمایت کامل خود را از توافق­نامه دوحه اعلام کرد.
نیکولا سارکوزی رئیس جمهوری فرانسه نیز با صدور بیانیه­ای از مقر خود در کاخ الیزه توافق تازه لبنانی­ها را تبریک گفت و آن را پیروزی بزرگی برای لبنانی­ها دانست که باید مفاد آن بطور کامل به اجرا در آید.
در همین حال بازار بورس لبنان پس از اعلام پیروزی گروه­های لبنانی به سرعت رشد کرد و به بالاترین حد شاخص خود طی ۱۸ ماه گذشته (از آغاز بحران­ها تا کنون) رسید. در همین حال شرکت­های بزرگ گردشگری لبنان ابراز امیدواری کرده­اند پس از دستیابی به این توافق تابستان امسال تابستان پررونقی باشد و رشد گردشگری کشور دوباره آغاز شود.
● در شب آخر چه گذشت
لبنانی­ها ۲:۱۵ صبح چهارشنبه ۲۱ می توافق کردند صبح پنج­شنبه ۲۲ می ژنرال میشل سلیمان را به عنوان رئیس جمهوری لبنان انتخاب کنند. همچنین مقرر شد اگر نمایندگان نتوانستند خود را تا صبح پنج شنبه به بیروت برسنند این مهم روز جمعه حتما انجام شود.
بنا به گزارش روزنامه النهار اوضاع مذاکرات تا ساعت ۱۲:۰۰ شب سه­شنبه به شدت متشنج بود و به سمتی می­رفت که شکست بر گفت و گوها کاملا مستولی شود. اما ۱۵ دقیقه بامداد چهارشنبه ۲۲ می امیر قطر شخصا وارد عمل می­شود و تصمیم می­گیرد به هر ترتیبی که شده طرف­های لبنانی را به توافق برساند.
وی در ابتدا با فئواد سنیوره نخست وزیر لبنان به گفت و گو می­نشیند. پس از آن غطاس خوری نماینده سابق پارلمان لبنان و از نمایندگان جریان ۱۴ مارس به جمعشان افزوده می­شود. بلافاصله پس از آن امیر قطر از جلسه خارج شده و با میشل عون رئیس فراکسیون تغییر و اصلاح و سعد حریری رئیس فراکسیون المستقبل تشکیل جلسه می­دهد.
در این میان این زمزمه می­پیچد که امیر قطر توانسته دیدگاه گروه­های لبنانی را به یکدیگر نزدیک کند. عمده اختلاف­ها رو به حل شدن بود. در آن جلسه حریری پیشنهاد می­دهد ۱۹ نماینده پارلمان در مناطق بیروت به این ترتیب تقسیم شوند که ۱۰ نماینده برای مزرعه، ۵ نماینده برای شرقیه و چهار نماینده نیز برای باشوره باشد. اما میشل عون رد می­کند و می­گوید، باید برای مزرعه ۹ نماینده در نظر گرفته شود و برای شرقیه ۶ نماینده تعیین شود. گفت و گوها در این زمینه کمی ادامه پیدا می­کند و در نهایت پیشنهاد حریری مورد تایید قرار می­گیرد.
نزدیکی­های سحر نمایندگان ارمنی و اقلیت­های دیگر اعلام می­کنند برای حفظ انسجام و دوری از بر هم خوردن توافق­ها با آنچه برایشان تعیین شده تمکین می­کنند.
اما قبل از ورود شخص امیر قطر به جریان مذاکرات، گفت و گوها به سمتی می­رفت که نزدیک بود تمام تلاش­ها نقش بر آب شود. موضوعی که حمد بن جاسم را مجبور کرد در دوحه باقی بماند و تا آخرین لحظه موضوع را پیگیری کند. وی قرار بود برای شرکت در نشست اعضای شورای عالی همکاری خلیج فارس راهی دمام در عربستان سعودی شود که در لحظه آخر سفرش را لغو می­کند تا در روند مذاکرات مستقیما حضور داشته باشد.
چرا که بعد از خواندن بیانیه دولت قطر که گفته شده بود، دو پیشنهاد به طرف­های لبنانی ارائه شده است و یکی از طرف­ها خواستار دادن وقت اضافی برای بررسی آن شده، مخالفان دولت لب به اعتراض می­گشایند و اعلام می­کنند، هیچ موضوعی با آنها در میان گذاشته نشده است. به گونه­ای که میشل عون به نماینده نخست­وزیری قطر با عصابنیت می­گوید، کدام پیشنهادها را می­گویید به ما کسی چیزی نگفته است.
مشابه چنین واکنشی را نمایندگان حزب الله و جنبش امل نیز از خود نشان می­دهند که در این هنگام امیر قطر به نماینده خود دستور می­دهد سریعا مشکل را رفع کن و بجای برگزاری کنفرانس مطبوعاتی مشترک، آنها را در جریان امور قرار بده قبل از آن که جنجال تازه­ای به پا شود.
جریان ۸ مارس یا مخالفان دولت این گونه برداشت می­کنند که ساخت و پاختی در جریان است تا آنها را در جریان عمل انجام شده، قرار دهند.
پس از آن که مخالفان دولت در جریان پیشنهادهای قطر قرار می­گیرند، دو طرف پیشنهاد می­دهند گروه تازه­ای تشکل شود تا موضوع اصلاح قانون انتخابات مورد بررسی قرار گیرد. با این پیشنهاد فورا موافقت می­شود و از جناح اکثریت پارلمان اکرم شهیب و غطاس خوری نماینده سابق پارلمان و از جناح ۸ مارس محمد فنیش وزیر مستعفی کابینه و علی حسن خلیل نماینده حزب­الله در پارلمان به عنوان اعضای این کمیته انتخاب می­شوند و آنها فورا وارد شور می­شوند تا بررسی­های لازم درباره این موضوع را انجام دهند.
سعد حریری هنگامی که در هتل بود توسط شیخ حمد از جزئیات دو پیشنهاد قطر آگاه می­شود. پس از آن شهیب آنچه در جلسه گذشت را به اطلاع ولید جنبلاط و سعد حریری می­رساند. فنیش و خلیل نیز اطلاعات خود درباره جلسه را به اطلاع بری، عون و محمد رعد رئیس گروه حزب الله در دوحه می­رسانند.
در این میان عمرو موسی مجبور شد به بحرین برود تا موضوعی خارج از جریان مذاکرات لبنان را پیگیری کند اما هشام یوسف مدیر دفتر خود و طلال امین مشاورش را مامور کرد مذاکرات را تعقیب کنند. اما بلافاصله شبانه از بحرین به قطر بازگشت.
در همین حال امین جمیل نیز با عمرو موسی، سمیر جعجع و بطرس حرب وارد جلسه شد تا درباره چگونگی حفظ موازنه سیاسی و چگونگی جلوگیری از شکست گفت و گوها با آنها وارد شور شود. پس از آن جمیل اعلام می­کند، همانطور که مخالفان دولت بر حل مشکلات اصرار دارند ما نیز در دوحه می­مانیم و تا هر لحظه که مذاکرات ادامه یابد به گفت و گوها ادامه می­دهیم.
● قطر پیروز میدان
بی­­شک قطر یکی از کشورهایی است که بیش از دیگر کشورها خصوصا در میان کشورهای عربی احساس خوشحالی و شعف در برابر تحولات لبنان می­کند. قطر توانست وارد بازی شود که خود پیشنهاد آن را داده بود و با تمام مشکلات پیش رو آن را به نتیجه رساند و اکنون یکی از مدعیان تازه عرصه دیپلماتیک کشورهای عربی محسوب می­شود.
مسئله لبنان مسئله­ای بود که برای تمام کشورهای عربی و اروپایی از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. این کشور از بحرانی رنج می­برد که تا دو هفته پیش سراسر لبنان را در نوردید و حتی آن را تا آستانه جنگ داخلی کشاند. بحران به اندازه­ای نگران­کننده شد که کشورهای عربی مجبور شدند فورا وارد عمل شده و دست و پا بزنند لبنان وارد یک جنگ داخلی نشود.
نکته­ای که قطری­ها اکنون به آن می­بالند این است که عربستانی­ها و اروپایی­ها اعم از فرانسه و اسپانیا و ایتالیا نتوانستند در ۱۸ ماه گذشته موضوع لبنان را حل و فصل کنند اما آنها توانستند ظرف یک هفته همه چیز را به حالت عادی بازگردانده و مشکلات عمده آن را نیز حل کنند.
اگر نگاهی به گذشته بیاندازیم می­بینیم، نبیه بری در مارس ۲۰۰۷ پیشنهاد داد، همانند معاهده مکه که میان حماس و فتح انجام شد (که در نهایت هم شکست خورد) نشستی نیز برای لبنانی­ها برگزار شود. آن جلسه هیچ گاه برگزار نشد و با شکست آن معاهده، نقش عربستان به عنوان مجری معاهده مکه نیز زیر سئوال رفت.
گروه­ اروپایی که شامل وزیران امور خارجه فرانسه، ایتالیا و اسپانیا می­شود نیز چندین بار به لبنان آمدند و در نهایت بدون نتیجه­ای گو این که دیگر موضوع برایشان مهم نیست، لبنان را رها کردند و از تلاش­هایشان برای حل بحران آن هم دست کشیدند. فرانسوی­ها که ظاهرا خیلی دل نگران لبنان بودند، در جریان خشونت­های اخیر این کشور هیچ واکنشی نشان ندادند و گویا ثمرات سکوت را بیش از ثمرات مصالح خود در لبنان دیدند.
اما این بار این قطر بود که ابتکار کار را بدست گرفت و توانست نخستین موفقیت را در پرونده دیپلماسی خود ثبت کند.
در ابتدا دولت عربستان سعودی همان طور که در گزارش­های قبلی نیز به آن اشاره شده چندان با این حرکت دولت قطر هم­صدا نبود و حتی در صدد بود، تلاش­های آن کشور را به شکست بکشاند. مشابه چنین روندی را مصر نیز تبعیت می­کرد. آنها از این که تلاش­های قطر موفقیت­آمیز باشد و نقش آنها کم­رنگ جلوه داده شود، نگران بودند.
اما قطر از ابزارهایی برخوردار بود که دیگر کشورهای عربی از جمله عربستان و مصر از آن برخوردار نبودند. آن هم شبکه ارتباطی دیپلماتیکی بود که دولت قطر توانسته بود برای خود برقرار کند.
بی­شک یکی از طرف­های ماجرای لبنان ایران و سوریه بودند. روابط ایران و عربستان خصوصا پس از سخنان تند سعود الفیصل وزیر امور خارجه عربستان و عبدالعزیز خوجه سفیر عربستان در لبنان که با واکنش صریح شخص رئیس جمهوری ایران رو به رو شد، کمی تیره شده بود. از آن مهم­تر بی­اعتمادی­ای میان ایران و عربستان بوجود آمده بود که برداشتن گام­های موثر توسط عربستان را با مشکل مواجه می­کرد. چنین فضایی در روابط ایران و مصر نیز برقرار بوده است.
اما دولت قطر از این مشاجرات بدور بود. اولا به تازگی با ایران پیمان امنیتی امضا کرده و این باعث شده علاوه بر نزدیک شدن روابط دو کشور حس اعتماد بیشتری نسب به عربستان میان دو طرف برقرار شود. از سوی دیگر دولت قطر تلویحا از جریان مقاومت لبنان حمایت کرده و حتی در نشست دوحه نیز به جمع حامیان حزب­الله و مواضع سوریه پیوسته بود. از این رو می­توانست مورد حمایت این دو کشور قرار گیرد.
مضافا بر آن هنگامی که قطر برای ریاست کمیته اتحادیه عرب برای بحران لبنان انتخاب شد، مقاومت بیش از جریان اکثریت پارلمان لبنان از آن حمایت کرد و به استقبال از آن پرداخت که خود این حرکت نیز توانست یک برگ برنده برای مقاومت در برابر جریان اکثریت باشد. علاوه بر آن عربستان و جریان اکثریت پارلمان را در برابر یک عمل از پیش تعیین شده قرار داد. زیرا اگر عربستانی­ها و جریان اکثریت می­خواستند کارشکنی کنند، مورد این اتهام قرار می­گرفتند که بر سر راه حل بحران لبنان سنگ­اندازی کرده­اند و این به ضررشان تمام می­شد.
به هر حال با تمام این احوال قطر به عنوان نماینده اتحادیه عرب توانست حمایت کشورهای عرب را کسب کند و وارد عرصه مذاکرات دیپلماتیک با لبنانی­ها شود. بواسطه وجود ابزار اعتماد گام نخست را با موفقیت برداشت. لبنانی­ها پذیرفتند امنیت کشور را بدست ارتش دهند و شبه نظامیان خود را از خیابان­ها جمع کنند.
گام آخر که مهمترین گام بود نیز طی یک نشست پنج روزه برداشته شد که در نهایت با تمکین اجباری اعراب بویژه مصر و عربستان حل شد و لبنانی­ها به توافق نهایی برای حل بحران لبنان رسیدند.
اما در این میان یک جریان نیز برنده ماجرا بود. حزب­الله بی شک این ماجرا را برد. حزب­الله نه تنها با مقاومت در برابر خلع سلاح خود کوتاه نیامد و تا آخر این حق را برای خود حفظ کرد، بلکه در نهایت گروه اکثریت پارلمان یا ۱۴ مارس را مجبور کرد به خواسته­هایش تمکین کند و در برابر دولت آینده آنچه می­خواهد را به آن بدهد.
خلاصه آن که نشست دوحه تمام معادلات جاری در لبنان را بر هم زد. لبنانی­ها و شاید بتوان گفت خاورمیانه از امروز بازیگر تازه­ای پیش رو دارند. آن هم کشوری نیز جز قطر. حریف قدرتمندی دیگری نیز در این میان قدرت خود را تثبیت کرد و آن حزب الله است. حزب الله به هر چه می­خواست رسید بدون از دست دادن چیزی.

نویسنده : علی موسوی خلخالی

منبع : دیپلماسی ایرانی