دوپینگی‌ها

این روزها همه دنبال راه میان‌بر می‌گردند. یکی می‌خواهد یک‌شبه پولدار شود، یکی ‌می‌خواهد یکی‌دو‌ماهه بشود قوی‌ترین مرد جهان، یکی دنبال این است که یک‌هفته‌ای ۱۰ کیلو وزن کم کند و یکی می‌خواهد عضلاتش خیلی زود از فرط بزرگی، پوستش را بترکاند و طبق معمول، چیزی که در این میان فراموش می‌شود، سلامت است. برای آشنایی با برخی باورهای عجیب و غریب عده‌ای از ورزشکاران جوان و نوجوان و حتی برخی ورزشکاران باسابقه و بعضی مربیان پرورش‌اندام، به چند باشگاه ورزشی در نقاط مختلف تهران رفته‌ایم و متاسفانه دیده‌ایم که تا دلتان بخواهد، سرنگ و آمپول و قرص است که تجویز و تزریق می‌شود! ...
دوپینگ در ورزش، به استفاده از مواد و داروهایی گفته می‌شود که نیرو و کارایی فرد را تا حد بالایی افزایش می‌دهند و مصرف آنها توسط سازمان‌های مجری و ناظر رقابت‌های ورزشی ممنوع شده است. البته این تعریف مشخص می‌کند که مصرف تمام مواد نیرو دهنده نمی‌تواند جزو مصارف دوپینگی به حساب رود و عموما داروها ومواد دوپینگی، مواردی هستند که سازمان‌های اجرا کننده رقابت‌های ورزشی مصرف آنها را ممنوع کرده‌اند. پس به این صورت مصرف مواد و داروهای نیروزای غیرمجاز را می‌توان دوپینگ نامید.
● دوپینگ در عصر جدید
اولین استفاده مدرن از دوپینگ را می‌توان به سال ۱۸۶۵ نسبت داد؛ جایی که شناگران هلندی برای شرکت در رقابت‌های جهانی دوپینگ کردند. در رقابت‌های المپیک ۱۹۰۴ نیز توماس هیکز دوپینگ کرد و توانست برنده مدال طلای دوی ماراتون شود. به عنوان یکی از مشهورترین دوپینگی‌ها می‌توان به بن جانسون کانادایی در المپیک ۱۹۸۸ اشاره کرد. او موفق شده بود در دوی ۱۰۰ متر، رکورد باورنکردنی از خود به جای بگذارد و مدال المپیک را از آن خود کند که بعد از رقابت‌های المپیک معلوم شد وی دوپینگ کرده بود.
به قول خوان آنتونیو سامارانش، رییس کمیته بین المللی المپیک، دوپینگ نوعی تقلب است که از جنبه‌های مختلف به انحطاط و مرگ منجر می‌شود؛ مرگ فیزیولوژیک چون که دستکاری غیرقانونی در فرآیند طبیعی باعث تغییرات شدید و گاهی برگشت‌ناپذیر در بدن و انحطاط روانی و شخصیتی ناشی از رضایت شخص به تقلب، نادیده انگاشتن توانایی‌ها و ظرفیت‌های شخصی و بزرگ کردن ناتوانی‌ها و معایب شده و بالاخره موجب انحطاط اخلاقی به واسطه تعدی فرد از قوانینی که تمام جامعه بشری پایبند آن هستند، می‌شود.
● دوپینگ با داروهای معمولی
آیا دوپینگ تنها از طریق تزریق داروهای پیچیده و یا کمیاب صورت می‌گیرد؟ خیر، بسیاری از داروها و فراورده‌های ساده‌ای که حتی نیاز به نسخه پزشک ندارند (نظیر داروهای ضدسرفه و ضدسرماخوردگی) ممکن است حاوی موادی باشند که تست دوپینگ را مثبت کنند. به همین جهت قبل از مصرف هر گونه دارو توسط ورزشکار باید با پزشک مشورت شود.
● دوپینگ با داروهای ادرارآور
از این داروها به سه دلیل به عنوان یک منبع دوپینگ استفاده می شود:
۱) این داروها ممکن است در کاهش سریع وزن و رسیدن به رده وزنی مورد نظر موثر باشند. این امر به ویژه در رشته‌های ورزشی مانند کشتی، وزنه‌برداری و بوکس که در رده‌های وزنی خاصی انجام می‌گیرند، صدق می‌کند.
۲) دیورتیک‌ها یا همان داروهای مدر ممکن است برای رفع احتباس مایع ناشی از مصرف استروییدهای آنابولیک به کار روند. این کار احتمالاً در ورزشکاران پرورش اندام که می‌خواهند هرچه بیشتر عضلانی به‌نظر برسند، انجام می‌گیرد.
۳) ورزشکاران ممکن است از دیورتیک‌ها استفاده کنند تا میزان دفع ادرار را تغییر دهند و باعث تغییر غلظت داروهای غیرمجاز در ادرار شوند. به این ترتیب ورزشکاری که برای آزمون دارویی انتخاب شده، سعی می‌کند تا حجم ادرارش را بالا برده و داروهای دوپینگ یا متابولیت‌های آنها را در ادرار رقیق کند البته نشان داده شده است که این تقلب احتمالاً موثر نیست.
واقعیت هم این است که با وجود گسترش مواد نیروزا به ورزش‌های دیگر هنوز هم از نظر بسیاری، باشگاه‌های بدنسازی مشکوک‌ترین محل‌های استفاده از مواد نیروزا هستند.
براساس تحقیقی هم که در یک نمونه ??? نفری از ورزشکاران مرد رشته بدنسازی باشگاه‌های بدنسازی شهر تهران در گروه سنی بین ?? تا ?? سال انجام گرفت، مشخص شد که ?? درصد از این ورزشکاران از مکمل‌هایی که تصور می‌کنند مجاز است، استفاده می‌کنند. ۷/۱۶ درصد آنها خودشان گفته‌اند که از مواد نیروزا و داروهای استروییدی آنابولیک استفاده می‌کنند و ۵/۲۶ درصدشان نیز اعلام کرده‌اند که از مواد و ترکیبات غیر قانونی دیگر استفاده می‌کنند.
محققان می‌گویند اگر پرسش به شکل غیرمستقیم مطرح شود، قطعاً آمار واقعی مصرف این مواد در بین این ورزشکاران قابل توجه است. دلالان ناصرخسرو هم تنها عرضه کنندگان مواد نیروزا نیستند چرا که دکتر مسعود حاجی رسولی، فیزیولوژیست ورزشی معتقد است: «داروهای دوپینگی در عمل، در بقالی، زیر میز مربی و در داروخانه‌ها به فراوانی و بدون نسخه و همچنین در باشگاه‌های بدنسازی به راحتی توزیع می‌شود.» وی به‌عنوان نمونه به ورزشکاری اشاره می‌کند که با هفت سال سابقه در تیم ملی در نهایت بر اثر تزریق هروئین فوت می‌کند. او می‌گوید: «شاید می‌خواهیم این موارد را نادیده بگیریم اما بسیاری از قهرمانان ما به‌ویژه کسانی که دوپینگ می‌کنند، در معرض خطر اعتیاد قرار دارند و ما باید این خطر را جدی بگیریم.»
● ... و اما عوارض
از عواض جانبی استروییدهای آنابولیک (نظیر تستوسترون، ناندرولون و...) که گاهی توسط ورزشکاران مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد، چه می‌دانید؟
این داروها دارای عوارض جانبی بسیاری هستند که برخی از آنها برگشت‌پذیر و بعضی دیگر غیرقابل برگشت می‌باشند. از جمله می‌توان موارد ذیل را نام برد.
الف)عوارض قلبی و عروقی: احتباس آب و نمک، افزایش حجم خون، ازدیاد فشار خون، افزایش چربی‌های خون، بی‌نظمی ریتم قلب، تغییر ابعاد قلب، انفارکتوس قلبی و سکته مغزی.
ب)عوارض کبدی: اختلال کبدی، اختلال در عملکرد کبدی، افزایش آنزیم‌های کبدی، یرقان و سرطان کبد.
ج)عوارض جانبی خاص مردان: کاهش تعداد اسپرم‌ها، تحلیل رفتن بیضه‌ها، عقیمی، بزرگ شدن پستان‌ها، احساس دفع فوری و مکرر ادرار، کاهش توانایی جنسی.
د) عوارض جانبی خاص زنان: اختلال در قاعدگی، هیرسوتیسم (رشد زیاد مو در نواحی غیر طبیعی مثلاً در صورت خانم‌ها)، طاسی، کلفت شدن صدا، تحلیل پستان‌ها، سرکوب شیردهی، پوست چرب و آکنه.
ه) عوارض جانبی در پسران نابالغ: بسته شدن زودرس غضروف‌های رشد و توقف رشد قدی، رشد غیرطبیعی مو، تیرگی پوست.
و)عوارض روانی: افسردگی، هیجان بیش از حد، پرخاشگری، بی‌ثباتی عاطفی، حالت تهاجمی و خشونت، بی‌خوابی، اضطراب، اختلالات شخصیت و وابستگی روانی به دارو.
● قوانین دوپینگ
در صورت استفاده از استروییدهای آنابولیک، داروهای ادرارآور، هورمون‌های پپتیدی وگلیکوپروتئینی و آنالوگ‌های آنها یا دستکاری فیزیکی، شیمیایی یا دارویی ادرار محرومیت‌های زیر اعمال می‌گردد:
▪ در اولین ارتکاب جرم: دو تا چهار سال تعلیق
▪ در دومین ارتکاب جرم: تعلیق مادام‌العمر
در صورت استفاده از مواد و روش‌های غیر مجاز به جز مواردی که در بالا ذکر شد:
▪ در اولین ارتکاب جرم به مدت سه تا شش ماه
▪ در دومین بار به مدت دو سال
▪ در سومین ارتکاب به صورت مادام‌العمر محروم می‌شود.
به هنگام استفاده از مواد محدود شده، حکم محرومیت بر حسب مورد صادر خواهد شد. در نهایت فدراسیون‌های ورزشی و کمیته ملی مبارزه با دوپینگ هر کشور مسوول شرکت سالم و عاری از دوپینگ ورزشکاران در مسابقات است. به همین جهت در صورت احراز دوپینگ توسط ورزشکار مجازات‌ها و جریمه‌هایی نیز برای فدراسیون مربوطه در نظر گرفته می‌شود.
در دوران محرومیت، ورزشکار، صلاحیت انتخاب برای مسابقه در هیچ‌کدام از مسابقات بین‌المللی به رسمیت شناخته شده و یا هر مسابقه‌ای که تحت نظارت فدراسیون ملی باشد را ندارد، محروم از شرکت در سمینار یا همایش است، صلاحیت انتخاب بازی یا هر موقعیت شغلی نظیر داوری، مربیگری، مسوولیت، ریاست، مشاوره و... را ندارد و هرگونه ترفیع، مدال، عناوین و مقام‌هایی که در هنگام یا پس از تاریخ دوپینگ کسب کرده است از وی سلب خواهد شد. هر ورزشکار، مربی، داور، رییس، مشاور یا هر شخصی که در رابطه با مواد ممنوعه یا روش‌های ممنوعه مجرم شناخته شود، در همان اولین ارتکاب جرم به طور مادام العمر محروم می‌گردد.
● ۳ رخداد دوپینگی مهم
۱) اولین مورد مرگ ورزشکاران در سال۱۸۸۶ رخ داد که یک دوچرخه سوار به نام لینتون در اثر استفاده بیش از حد داروی تری متیل درگذشت. در مسابقات المپیک، یک دونده ماراتن به نام توماس هیکس در اثر مصرف برندی و استریکنین در شرف مرگ قرار گرفت.
۲) در دهه ۱۹۵۰ روس‌ها از هورمون‌های مردانه برای افزایش قدرت و نیرو استفاده کردند و آمریکایی‌ها نیز استروییدها را به این منظور استفاده نمودند. در ۱۹۶۰ دوچرخه سوار دانمارکی در المپیک رم به علت مصرف بیش از حد آمفتامین‌ها فوت کرد. در ۱۹۶۴ افزایش قابل توجهی در ظاهر عضلات ورزشکاران در المپیک دیده شد که شک در مصرف داروها را برانگیخت.
۳) در ۱۹۶۷ کمیته بین المللی المپیک بعد از مرگ تامی سیمپسون به علت مصرف غیر مجاز آمفتامین‌ها واکنش نشان داد. ۱۹۶۸ این کمیته با تعریفی از دوپینگ لیست داروهای غیرمجاز را ارایه داد و به این ترتیب انجام آزمایش در بازی‌های المپیک شروع شد. در سال ۱۹۸۸ در المپیک سئول، تست بن جانسون از نظر مصرف استرویید‌های آنابولیزان مثبت و او از ورزش محروم گردید. همچنین دو وزنه‌بردار بلغاری که به مقام نخست المپیک دست یافته بودند، به علت دوپینگ محروم شدند.
● داروهای دوپینگ؛ انواع و اقسام
چه طبقاتی از داروها جزو موارد دوپینگ محسوب می‌شوند؟ این داروها معمولاً در پنج گروه دارویی طبقه‌بندی می‌شوند:
۱) داروهای محرک سیستم عصبی مرکزی: از این رده می‌توان آمفتامین، کوکائین، افدرین، پسودوافدرین، فنیل پروپانولامین و ...را نام برد.
۲) داروهای مخدر: از این داروها می‌توان از هروئین،مورفین،متادون و ... نام برد.
۳) استروییدهای آنابولیک: داروهایی نظیر ناندرولون، تستوسترون، اکسی متولون، استانوزولول و... در این گروه جای می‌گیرند.
۴) داروهای ادرارآور: در این گروه می‌توان از فوروسماید، تیازید، اسپیرونولاکتون و ... نام برد.
۵) هورمون‌های پپتیدی و گلیکوپروتئینی و آنالوگ‌های آنها: داروهایی مثل هورمون رشد، اریتروپویتین و ... در این دسته جای می‌گیرند.
با این حال برخی از داروها نیز موجودند که مصرف آنها تا حد خاصی بلامانع است ولی استفاده بیش از حد مجاز آنها دوپینگ تلقی می‌شود. از این میان می‌توان از داروهای بی‌حس کننده موضعی، کورتون و بتابلوکرها نام برد.
● مشتری‌های دوپینگ
نکته‌ای که از همان ابتدا مشخص شد، این بود که مشتریان این مواد تنها پسران نوجوان نیستند بلکه زنان هم از این داروها استقبال می‌کنند. معمولاً پسران ۱۷ تا ۱۸ ساله تا مردان ?? ساله از این داروها استفاده می‌کنند چون می‌خواهند در مسابقه‌ها شرکت کنند اما حتی بعضی از نوجوانان هم که ورزش نمی‌کنند، به خاطر عضلانی شدن بدنشان به این مواد روی می‌آورند. زنان هم داروهای مردانه را برای عضلانی شدن مصرف می‌کنند. بعضی از دختران هم به دلیل ضد اشتها بودن بعضی از این مواد از آنها استفاده می‌کنند. علاوه بر توصیه باشگاه‌ها، بعضی از این نوجوانان هم به توصیه دوستان و همسالانشان به مصرف این مواد روی می‌آورند.
نسرین مشایخی، روان‌شناس اجتماعی می‌گوید: «ظاهراً به بسیاری از افراد تلقین شده که با استفاده از این داروها می‌توانند موفقیت‌های ورزشی را به سرعت کسب کنند و به مقام قهرمانی و پول و شهرت برسند. برخی هم فکر می‌کنند که بدنشان دلخواهشان نیست و با عضلانی شدن و یا لاغر شدن می‌توانند خودشان را نشان دهند. در واقع این افراد به خاطر نداشتن اعتماد به نفس لازم در روابط اجتماعی به این مواد روی می‌روند اما مهم‌ترین نکاتی که درباره مصرف این مواد می‌شود، گفت اینکه واقعیت این است که بسیاری از ما به سلامت خود اهمیت زیادی نمی‌دهیم. به خاطر همین نگرانی‌ها، کارشناسان بر این موضوع تاکید می‌کنند که لازم است قوانین و آیین‌نامه‌های بیشتری برای نظارت بر کار باشگاه‌ها و نحوه صدور مجوز برای آنها تصویب شود.» کارشناسان وزارت بهداشت می‌گویند اصولاً چیزی را که اثر دارویی دارد، هر کسی نباید بفروشد و فروش بسیاری از آنها نیاز به نسخه پزشک دارد. ضمن اینکه ورود این داروها به کشور نیز لازم است، کنترل شود.

دکتر هومن خلیقی

منبع : روزنامه سلامت