کوهنورد و کوه گرفتگی

امروزه وسائل سریع نقل و انتقال، مانند تله کابین ها، تله سی یژها و... سبب شیوع عوارضی ناشی از ارتفاع زیاد در بسیاری از کوهنوردان و کوه پیمایان حساس شده است. کمی فرصت برای تطابق شخص با تغییرات اختلاف ارتفاع، فعالیت بدنی و میزان سلامتی جسمی در بروز و شدت اختلالات حاد یا مزمن ناشی از «هیپوکسی» مربوط به ارتفاعات بیش از ۲۰۰۰ متر تاثیر دارد.
در افراد مختلف میزان تحمل به «هیپوکسی» فوق العاده متفاوت است. بیماران دچار بیماری سیکل سل در صورت صعود به ارتفاع در معرض خطر یک بحران دردناک ناشی از «هیپوکسی» قرار می گیرند و در صورت عدم سابقه صعود باید از کوهنوردی پرهیز کنند.
● کوه گرفتگی حاد
مظاهر اولیه بیماری شامل گیجی، سردرد، سستی فوق العاده، خواب آلودگی، احساس سرما، تهوع، استفراغ، پریدگی رنگ صورت، تنگی نفس و سیانوز است. در مرحله بعدی برافروختگی صورت، تحریک پذیری، اشکال در تمرکز حواس، سرگیجه، طنین گوش، اختلالات بینایی(گاه خونریزی شبکیه) و شنوائی، بی اشتهائی، بی خوابی، شدت تنگی نفس و ضعف عمومی هنگام حرکت، شدت سردرد، طپش قلب، تنفس شین ستوکس و کاهش وزن عارض می گردد.
انجام تنفس عمیق در فواصل معین می تواند علائم را بهبود بخشد. در اکثر افراد این علائم ظرف ۲۴تا۴۸ ساعت از بین می رود اما در بعضی موارد ممکن است علائم به صورت شدید و مداوم باقی بماند تا آن حد که شخص مجبور شود به منطقه کم ارتفاع مراجعت نماید.
مصرف اکسیژن غالبا علائم حاد کوه گرفتگی را مرتفع می کند. در افراد بی خواب و تحریک پذیر استعمال مواد آرامبخش و خواب آور مفید است. تدابیر پیشگیری عبارت است از استراحت و خواب کافی در روز قبل از حرکت، مصرف غذای کم، پرهیز از الکل، توتون و حرکات فیزیکی غیرلازم در طول سفر، مصرف استازولامید به مقدار ۲۵۰میلی گرم هر ۸ساعت از یک روز قبل، روز صعود و چندین روز بعد از صعود ممکن است از بروز علائم کوه گرفتگی پیشگیری نماید یا آنها را تخفیف دهد.
● خیز ریوی حاد ناشی از ارتفاع زیاد
این عارضه خطرناک معمولا در ارتفاعات بالاتر از ۳۰۰۰ متر دیده می شود. اولین آثار ریوی ۶تا۳۶ ساعت بعد از رسیدن به نقطه مرتفع ظاهر می شود و شامل سرفه ها متوالی خشک، تنگی نفس هنگام استراحت و سنگینی و فشار بر قفسه صدری است. پس از این مرحله خس خس سینه، اورتوپنه و هموپتیزی ممکن است دیده شود.
شناخت هرچه زودتر علائم اولیه شخص را قادر می سازد قبل از خیز شدید و ناتوان کننده ریوی به تنهایی یا کمک دیگران به سطوح پائین تر برگردد. برگشت سریع به ۵۰۰تا۱۰۰۰متر پائین تر ممکن است علائم را بهبود بخشد.
● درمان
درمان شامل استراحت در بستر به شکل تکیه دادن پشت و تجویز اکسیژن ۱۰۰درصد با ماسک و سرعت ۶ تا۸ لیتر در دقیقه به مدت ۱۵الی۲۰ دقیقه است.
بعد از آن برای صرفه جویی در مصرف اکسیژن می توان سرعت کمتری را استفاده کرد. تا زمانیکه بهبود یابد و بتواند به ارتفاع پست تری نقل مکان کند. در بیماران خیز ریوی برای پائین آوردن سریع از وسائلی چون هلی کوپتر استفاده کرد.
(کوهنوردانی که به ارتفاعات ۳۰۰۰ متری و بالاتر می روند باید منبع اکسیژن و تجهیزات لازم برای نیاز احتمالی چند روزه خود را همراه داشته باشند. افرادی که گرفتار بیماری های قلبی و ریوی هستند باید از رفتن به ارتفاعات پرهیز کنند.)
● انسفالوپاتی حاد ناشی از صعود
این انسفالوپاتی ظاهرا مداومتی از تشدید علائم عصبی کوه گرفتگی حاد است. معمولا در ارتفاعاتی بالاتر از ۲۵۰۰متر رخ می دهد و در افراد غیرمانوس با ارتفاع بیشتر بروز می کند.
تلوتلو خوردن، آثار نارسائی موضعی مغزی، تهوع، استفراغ و تشنجات ممکن است سرانجام به بی خبری و اغما» منجر گردد. شناخت این انسفلوپاتی جنبه اساسی دارد. اکسیژن باید از طریق ماسک استفاده شود و در صورتیکه نزول سریع از ارتفاع امکانپذیر باشد بهبود معمولا کامل خواهد بود.
● بیماری کوه گرفتگی تحت حاد
این نوع کوه گرفتگی اکثرا در ارتفاعات بیش از ۴۵۰۰متر دیده می شود. علائم این کوه گرفتگی مانند کوه گرفتگی حاد است اما مدام تر. علاوه بر آن کم آبی بدن، خشکی پوست و خارش وجود دارد. درمان شامل استراحت، مصرف اکسیژن و باز گشت سریع به مناطق کم ارتفاع است.
● کوه گرفتگی مزمن
کوه گرفتگی مزمن بیشتر در افراد مقیم کوهستان و اجتماعات کوهستانی دیده می شود. در شرایطی که سازگاری اقلیمی قبلی خود را نسبت به محیط خود از دست داده اند و تشخیص این عارضه در آنان از بیماری مزمن ریه مشکل است.
کوه گرفتگی مزمن با خواب آلودگی، افسردگی روانی، هیپوکسمی، سیانوز و چماقی شدن انگشتان، آثار نارسایی بطن راست همراه است. که کلیه این اختلالات پس از اقامت شخص در ارتفاع نزدیک به سطح دریا تدریجا از بین می رود.

منبع : روزنامه ابتکار