نشانه راه

یکی از حوادث مهم و اثرگذار در تاریخ جوامع بشری، وقوع انقلاب های بزرگ است. بدون تردید انقلاب اسلامی ایران یکی از بزرگترین و سرنوشت سازترین انقلاب های دو سده اخیر به شمار می رود. وجوه بسیاری برای انقلاب اسلامی می توان برشمرد که آن را از انقلابات دیگر متمایز می کند، اما دو ویژگی برجسته وجود دارد که مروری بر آن، علت نفوذ آثار و آرمانهای انقلاب اسلامی را در فراسوی مرزهای ایران آشکار می سازد؛ نفوذی که در جهان امروز پاشنه آشیل قدرتهای استکباری چون آمریکا و رژیم غاصب اسرائیل شده و اسطوره شکست ناپذیری آنان را درهم شکسته است.
۱) «انسان محوری» (humanism) فلسفه بسیاری از نظامهای سیاسی و حکومتی جهان است. برمبنای این شناخت، ابعاد مادی زندگی انسان مورد توجه قرار گرفته و ساختار نظام سیاسی نیز برای برآورده کردن نیازهای مادی وی شکل می گیرد. در چنین نظاماتی اگر از پدیده هایی چون عدالت، آزادی و برابری حرفی در میان است، همه در راستای رفع حوایج این جهانی انسان تعریف می شوند. ابعاد معنوی زندگی انسان و رابطه او با مبدأ و معاد در نگاه اومانیستی نظامهای سیاسی موجود یا به کلی کنار گذاشته شده و یا در حاشیه ای کمرنگ دیده شده اند. در چنین فضایی، تصویر انسان از خود و جهان به کلی عوض می شود چرا که این خود اوست که باید با فهم و درکش آن دسته از دستورالعمل های مربوط به زندگی اجتماعی را که رنگ و بوی آسمانی دارد کشف کند.
در نگاه انسان محور همه چیز از انسان و غیرانسان در جهت رسیدن آدمی به نهایت نعمت و بهره برداری از امکانات مادی دنیا و مواهب جهان معنی دار می شوند. برداشتن هر مانعی که انسان را از دست یافتن به مطلق خواهش ها و خواسته های او بازمی دارد، جزو ارکان اصلی این فلسفه سیاسی و حکومتی به شمار می آید.
براساس همین اومانیسم، نظام سیاسی لیبرالیسم که آزادی بدون شرط را برای جوامع بشری به ارمغان آورده و نظام اقتصادی سرمایه داری شکل یافته اند.
جهان امروز در هر دو نظام سیاسی و اقتصادی لیبرال با شکست مواجه شده است. فروپاشی ارزشهای انسانی و اخلاقی در جوامع غربی، آسیب های اجتماعی و فرهنگی شدیدی که این جوامع را تهدید می کند و حذف «خدا» از اندیشه و زندگی انسانهایی که در چنبره ابعاد مادی حیات بشری مسخ شده اند، نظامهای سیاسی انسان محور را در آستانه سقوط و انحلال قرار داده است.
در بعد اقتصادی نیز اکنون نظام سرمایه داری و بازار آزاد که دست انسانها را برای رسیدن به مطامع مادی و بهره مندی از فرصت ها و برنده شدن در رقابت به هر نحو ممکن بازمی گذارد، با بحرانی بنیان شکن دست به گریبان است. امروز بحران اقتصادی آمریکا که بواسطه حلقه های درهم زنجیر شده اقتصاد ابعاد جهانی به خود گرفته، گواه روشنی بر شکست اندیشه انسان محور در حوزه اقتصاد است.
از همین روست که متفکرین غربی به این نتیجه رسیده اند بایستی برای نجات از گرداب گرفتارآمده به اقتصادی که از قرآن - کلام متصل به عالم ربوبی- مستفاد است، عمل کنیم. اوباما نیز پس از تکیه بر ریاست کاخ سفید به این نکته اعتراف می کند که ابعاد فاجعه در بحران اقتصادی آمریکا مافوق تصور وی بوده و برای حل آن بایستی چاره ای اساسی تر اندیشه شود.
در نقطه مقابل تفکر انسان محوری، اندیشه «خدامحوری» قرار گرفته که دین اسلام به آن توجه دارد. از این منظر انسان و نیاز هایش در تمامی ابعاد در رابطه با خدا و دستورات الهی تعریف می شود. نگاه خدامحور رویکرد این جهانی و آن جهانی دارد. در حاکمیتی که براساس خدامحوری شکل گرفته نه به بهانه استقرار ارزش های دینی و الهی «انسان» و نیازهایش نادیده گرفته شده و نه با هدف تحقق شعار «همه چیز برای انسان» دستورات الهی کنار گذاشته شده است.
انقلاب اسلامی ایران بر مبنای اندیشه خدامحور و تکیه بر اصالت انسان توحیدی، الگویی جدید و کارساز از یک نظام سیاسی ارایه کرد و سیاستمداران را به باز تعریفی مجدد از انسان و نیازهایش فرا خواند. حاکمیتی که انسانهای درون آن هویتی الهی یافته، در مهلکه جنگ و جدال های بیهوده گرفتار نشده و در سایه یک صلح فراگیر زمینه برای ظهور و حاکمیت مصلح جهانی فراهم آید.
۲) خیزش های اسلامی در منطقه که در قرن ۱۹ در مقابله با استعمار آن روزگار حضوری پرشور داشت، از اواسط قرن بیستم به بعد در محاق سستی و رخوت فرو رفت. شاید یکی از علل بروز چنین فضایی، ظهور حساب شده و پرقدرت نحله های چپ عقیدتی و سیاسی و جریانهای ناسیونالیستی عرب بود که عرصه را بر اسلامگرایان تنگ می کرد.
اسلامگرایان با عدم ارایه الگویی سازگار با شرایط جدید چاره ای جز انزوا ندیدند و بدین ترتیب از صحنه سیاسی و اجتماعی به حاشیه کشیده شده و حذف شدند. در چنین شرایطی پیروزی انقلاب ایران در سال ۵۷ با تابلوی «اسلام» بار دیگر جریان های اسلامی منطقه را بیدار کرد و باعث شد تا با افتخار از اسلامی بودن خود سخن بگویند. جریانهای اسلامی در تمام کشورهای منطقه در پرتو فضای جدیدی که انقلاب اسلامی ایران بوجود آورده بود مجدداً قد علم کرده و همراه با تشکل های اسلامی جدیدی که انقلاب کشورمان را الگوی خود قرار داده بودند، در میان توده ها خصوصاً نسل جوان نفوذ گسترده ای یافتند.
در الگوی انقلاب اسلامی «مردم» نقشی اساسی ایفا می کردند و با تکیه بر قدرت آنان بود که می شد به مصاف نظامهای فاسد رفت. این الگو به جای آنکه با مردم سالاری و حاکمیت مردم مقابله کند آن را به اهرمی کارساز برای اجرای احکام الهی تبدیل کرد و با نوسازی جامعه در تمامی ابعاد و عدم مخالفت با دستاوردهای بشری، استقلال طلبی و هویت بخشی مجدد در تمدن جدید اسلامی را شعار محوری خود قرار داد. بدین ترتیب در فضای جدیدی که انقلاب اسلامی ایران فراهم آورد و با الگوهای نوینی که ارایه داد، اسلام گرایان توانستند در تحولات اجتماعی - سیاسی جامعه خود، حضوری فعال یابند.
فلسطین یکی از نمونه های بارز و روشن در این زمینه است. این کشور به دلیل آنکه کانون تحولات خاورمیانه بوده، همواره مورد توجه جریانات مختلف سیاسی و نحله های فکری قرار گرفته است. همه جریانات سیاسی اعم از چپ و ناسیونالیست می کوشیدند تا مسئله فلسطین و مختصات آن را به گونه ای شکل دهند تا مطابق نظرات آنان و افکارشان باشد. اما پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، ناکارآمدی تمامی این جریانات را با ارایه نسخه ای جدید در موضوع فلسطین، آشکار کرد. نسخه جدید، «حضور مردم» در صحنه و با تکیه بر ایدئولوژی اسلامی، «مقاومت» در برابر اشغالگران بود و این شروعی برای «انتفاضه سنگ» شد. سنگ مبارزان فلسطینی در برابر اسلحه و تانک اشغالگران صهیونیست چیزی جز نماد مبارزه و مقاومت تا رهایی نبوده و نیست. اعلام روز جهانی قدس از سوی امام راحل(ره) و بخشیدن ابعاد جهانی به مسئله فلسطین توانست تا حد زیاد و اثربخشی به روند مبارزات مردم این کشور کمک نماید.
بدون تردید پیروزی حماس در جنگ غزه و حزب الله در جنگ ۳۳روزه بنا بر اظهارات رهبران و مبارزان جنبش های مقاومت در فلسطین و لبنان ثمره انقلاب اسلامی ایران است. سمیر قنطار قدیمی ترین مبارز اسیر لبنانی دربند رژیم صهیونیستی است. وی که پیروزی های پی درپی مقاومت را نتیجه رهنمودهای امام خمینی(ره) می داند، می گوید: «مقاومت اسلامی در لبنان و فلسطین با الگو گرفتن از انقلاب اسلامی ایران به پیروزی رسیدند.» خالد مشعل، رئیس دفتر سیاسی حماس نیز در تهران با اشاره به سی امین سالگرد انقلاب اظهار می کند: «ایران و انقلاب آن به یاری فلسطین شتافت و در این جهت پیروزی را نصیب مقاومت فلسطین کرد. درود و رحمت خدا بر امام خمینی باد که اولویت هستی را حمایت از مردم فلسطین قرار داد.»
امروز ایران اسلامی به عنوان خاستگاه جنبش های آزادی خواه مردمی و مقاومت در برابر ستمگری و اشغال شناخته شده است. تمام متغیرهای سیاسی در سطح منطقه و خیزش های اسلامی دایرمدار انقلاب اسلامی و برگرفته از الگوی ایدئولوژیک آن در اصرار بر گزینه مقاومت در برابر زورمندان است.
مقام معظم رهبری در این رابطه می فرمایند: «هدف از مبارزاتی که ملت مسلمان ایران به رهبری امام بزرگوار و با همت و اراده نیرومند آن شخصیت عظیم انجام داد تشکیل حیات طیبه اسلامی برای سعادت و کمال انسان ها بوده است و دشمنان بشریت و طواغیت نیز همواره بر دور ساختن بشر از این حیات طیبه اهتمام داشته اند. ما در پایگاه اسلام تلاش داریم تا راه نجات ملت هایی را که در زیرسایه سنگین و خبیث استکبار بر عالم رنج می برند و روز به روز به بدبختی نزدیکتر می شوند، نشان دهیم.»

حمید امیدی

منبع : روزنامه کیهان