ماه پنهان است

دو هفته پیش تمامی مسلمانان كشورمان در تب و تاب اعلام ماه رمضان قرار داشتند. در غروب سه شنبه ۱۲ مهر گروه های رویت هلال ماه در تهران (قله توچال)، اصفهان، شهر جدید صدرا، فسا و یكی دو منطقه دیگر كشورمان توانستند هلال ماه رمضان را با چشم مسلح (ابزار رصدی) رویت كنند. بدین ترتیب بود كه چهارشنبه ۱۳ مهر به عنوان اولین روز ماه رمضان اعلام شد. حال پس از ۱۳ روز پدیده دیگری كه مرتبط با ماه است مورد توجه منجمان و دوست داران زیبایی های آسمان قرار گرفته است. «ماه گرفتگی»، كه در طول سال حداقل یك بار رخ می دهد، فردا به صورت جزیی در كشورمان دیده می شود.
ساكنان مناطق شرقی ایران دوشنبه ۲۵ مهر(۱۳ رمضان) می توانند با ابزار رصدی شاهد ماه گرفتگی جزیی باشند. پس از غروب خورشید و پیش از اذان مغرب ساكنان این مناطق از كشورمان به وسیله ابزار رصدی شاهد دومین ماه گرفتگی نیم سایه ای سال ۱۳۸۴ در ایران باشند. (در ماه گرفتگی نیم سایه ای نیمی از ماه در سایه زمین قرار دارد). این ماه گرفتگی كه اولین ماه گرفتگی قابل مشاهده در ایران در سال ۱۳۸۴ و دومین ماه گرفتگی سال ۲۰۰۵ در جهان است با درصد بیشتر گرفت ماه در آسیا، استرالیا، آمریكای مركزی و آمریكای شمالی دیده می شود. زمان اوج این ماه گرفتگی ساعت ۰۳/۱۲ ظهر به وقت UT (زمان جهانی) است. ماه گرفتگی قبلی در ۲۴ آوریل ۲۰۰۵(۴ اردیبهشت ۸۴) رخ داد كه در شرق آسیا، استرالیا و آمریكای مركزی قابل مشاهده بود.
«خسوف» (گرفت ماه) هنگامی رخ می دهد كه ماه كامل و یا در حال كامل شدن است. در هنگامی كه ماه در تاریكی كامل است كه نه در روز و نه در شب دیده نمی شود، «ماهِ نو» است. ماه نو نشانه خاتمه یك ماه قمری و آغازماه جدید است. در این هنگام بخش تیره ماه رو به زمین است و دیده نمی شود. در گردشی كه ماه به دور زمین دارد (ماه به دور خود نمی چرخد به همین دلیل همیشه تنها نیمی از ماه از زمین دیده می شود و نیمه دیگر آن از زمین قابل مشاهده نیست.) ما ساكنان زمین بخشی از قسمت روشن ماه را می بینیم و كل قسمت روشن ماه دیده نمی شود. این زمان از «ماه نو»، تا «ماهِ كامل» كه ماه را به صورت كاملاً روشن می بینیم، ۱۴ روز طول می كشد. ماه در شب چهاردهم ماه قمری كامل دیده می شود. سپس به تدریج بخش كمتری از ماه را می بینیم تا این كه دوباره به ماه نو برسیم. فاصله بین دو ماه نو ۵/۲۹ روز است. در شب چهاردهم ماه قمری كه ماه كامل است، اگر زمین روی خط واصل ماه و خورشید قرار بگیرد سایه زمین روی ماه می افتد و گرفت ماه رخ می دهد. همچون كسوف جزیی (خورشیدگرفتگی جزیی) در صورتی كه خورشید، زمین و ماه به طور كامل در یك خط قرار نگیرند ماه گرفتگی به صورت جزیی دیده خواهد شد.
فردا (دوشنبه ۲۵ مهر) لحظاتی پس از غروب خورشید خسوف نیم سایه ای (ماه گرفتگی جزیی) در مناطق شرقی ایران رخ خواهد داد. خسوف نیم سایه ای همان خسوف جزیی است كه قسمتی از ماه در سایه زمین قرار می گیرد و نمی توان ماه را به طور كامل در آسمان دید. در مناطق شرقی كشورمان حداكثر ۵۰درصد خسوف نیم سایه ای دیده می شود. لحظاتی پس از غروب خورشید در ساعت ۴۰/۱۷ دقیقه ماه در این مناطق طلوع خواهد كرد. شاهدان خوش شانس این ماه گرفتگی تنها چند دقیقه ای فرصت دارند تا نظاره گر این پدیده زیبا در افق شرقی خود باشند. ماه در حالت خسوف جزیی از افق شرقی طلوع می كند و پس از آن كه تنها چند درجه ای از افق شرقی طلوع كرد، خسوف جزیی به پایان می رسد. در خسوف جزیی فردا نیمی از ماه در سایه زمین قرار گرفته است و به همین دلیل قسمتی از ماه دیده نمی شود. به دلیل زمان كوتاه مشاهده خسوف نیم سایه ای اگر تلسكوپ یا دوربین دوچشمی دارید پیش از غروب خورشید ابزار خود را به سمت شرق و صورت فلكی حوت در افق شرقی نشانه بروید تا با آمادگی كامل، به محض طلوع ماه گرفته، آن را در چشمی ابزار خود رصد كنید. خسوف جزیی فردا با ابزار رصدی به راحتی دیده می شود، اما به دلیل اتمام سریع گرفت در لحظاتی پس از طلوع و همچنین وجود نور باقی مانده از خورشید در آسمان، گرفت جزیی ماه با چشم غیرمسلح (بدون ابزار رصدی) به راحتی قابل تشخیص نخواهد بود.
فردا گروه های آماتوری در شرق كشورمان لحظاتی پس از غروب خورشید ابزار خود را به سمت افق شرق آسمان نشانه می برند تا دومین خسوف جزیی سال را در چشمی ابزار رصدی خود شكار كنند. گروه های نجوم آسمان توس، مهر مشهد، خانه نجوم مشهد، گروه نجوم امام علی(ع) در شهر كوچك سه قلعه سرایان و گروه نجوم خیام در زاهدان از جمله گروه های نجومی فعالی هستند كه در شرقی ترین نقاط كشورمان به فعالیت های نجوم آماتوری می پردازند. البته در شهر سراوان كه در نزدیكی مرز ایران با پاكستان قرار دارد دانشجویان فیزیك دانشگاه این شهر كه پیش از این در زمینه رویت هلال ماه فعالیت های بسیار خوبی انجام داده اند نیز در موقعیت بسیار خوبی نسبت به دیگر گروه های نجومی شرق كشور قرار دارند (به دلیل شرقی تر بودن منطقه) و می توانند خسوف نیم سایه ای را با درصد و زمان بیشتری رصد كنند.
•خسوف ۲۴ اسفند
دوستداران زیبایی های آسمان كه نمی توانند شاهد خسوف جزیی ۲۵ مهر باشند تاسف نخورند. در طول سال چندین بار گرفت ماه به صورت كلی و جزیی رخ می دهد. نزدیك ترین گرفت ماه كه در ایران دیده خواهد شد در روزهای پایانی امسال رخ خواهد داد. در بامداد ۲۴ اسفند خسوف نیم سایه ای دیگری رخ خواهد داد كه ساكنان تمامی نقاط ایران می توانند شاهد آن باشند. خسوف نیم سایه ای ۲۴ اسفند (۱۴ مارس ۲۰۰۶) در آمریكا، اروپا، آسیا و آفریقا قابل مشاهده است. اما اگر نمی توانید خسوف جزیی ۲۵ مهر را رصد كنید پس از غروب آفتاب در افق شرقی آسمان به مشاهد ماه تنها قمر زمین بنشینید و از درخشش زیبای ماهِ كامل لذت ببرید.

شراگیم امینی

منبع : روزنامه شرق