الگوپذیری از امامان معصوم، در زندگی‌ها چه تأثیر و اهمیتی دارد؟

گرایش به الگو و تأثیر پذیری از آن در امور مختلف زندگی فردی و اجتماعی‌، از جمله گرایش‌های فطری انسان است و فطرت كمال جوی انسان او را وا می‌دارد تا برای رسیدن به هدف و كمال از بهترین الگوها استفاده كند.
از طرفی قرآن كریم‌، كه كتاب هدایت و پاسخ‌گو به نیازها و خواسته‌های فطری انسان‌هاست‌، به نیاز مهم بشر (نیاز به الگو) پاسخ گفته است و پیامبران‌، پیشوایان معصوم‌: و اولیأ الهی را الگوی خوبی برای انسان‌ها معرفی كرده و تأكید فرموده كه در تمام امور فردی و اجتماعی‌، سیاسی‌، اقتصادی و... از آن‌ها تأثیر و سرمشق بگیرند. چنان كه قرآن كریم می‌فرماید: "لَقَد كان‌َ لَكُم فی رَسول‌ِ اللّه‌ِ اُسوَهٔ‌ٌ حَسَنَهٔ‌ٌ; (احزاب‌،۲۱) برای شما در زندگی رسول خدا۹ سرمشق نیكویی بود..." پیامبر اكرم‌امامان معصوم‌: و اولیأ الهی در تمام زندگی‌، در روحیات عالی‌، شكیبایی‌، هوشیاری‌، صداقت‌، درایت‌، مدیریت‌، اخلاص‌، توجه به خدا، تسلط بر حوادث‌، تسلیم نشدن در برابر سختی‌ها و مشكلات‌، قیام در برابر ظلم و ستم‌، مبارزه با جهل و شرك و... سرمشق و الگوی خوبی هستند.
بنابراین‌، هر كس از این بزرگواران در امور مختلف و متعدد زندگی فردی و اجتماعی خود پیروی و الگو برداری كند، می‌تواند با توكل به خدا و استعانت از او در مراحل زندگی در دنیا و آخرت سرافراز باشد.
همچنین الگو پذیری از حضرت فاطمه‌، حضرت زینب‌، حضرت خدیجه‌و سایر بانوان پاكدامن و مؤمن درزمینه‌های تربیت و تزكیه‌، تعلیم‌، و سایر صحنه‌های فردی و اجتماعی برای زنان و دختران پاك و مؤمن می‌توانند در زندگی فردی و اجتماعی الگوی مناسبی باشند.(ر.ك‌: نمونه‌، آیت اللّه مكارم شیرازی و دیگران‌، ج ۱۷، ص ۲۶۴ - ۲۶۶; ج ۲۴، ص ۱۸ - ۲۴، دارالكتب الاسلامیهٔ / دنیای نوجوان‌، محمدرضا شرفی‌، ص ۳۹۴ - ۴۱۱، انتشارات تربیت‌.)
در روان شناسی به این مسأله توجه شده كه انسان احتیاج به الگوی رفتار و نمونه عمل دارد و این مطلب به تجربه نیز ثابت شده است و می بینیم كه در كارها هر انسانی به دنبال الگو می گردد و در پی شخصیت برجسته ای است كه به او دل بندد و ارادت بورزد. در بین بچه ها و جوانان معمول است كه اگر امتیازاتی در فردی ببینند و به او علاقمند شوند در همه كارها و حتی نوع و شكل لباس و آرایش از او تقلید می كنند. وجود الگوهای رفتار و شخصیت های نمونه و مربی نقش بسیار مهمی در سازندگی انسان ها دارد.
قرآن كریم می فرماید:
«لقد كان لكم فی رسول الله اسوه حسنه لمن كان یوجوا الله والیوم الاخر و ذكر الله كثیرا؛ برای شما در زندگی و عملكرد پیامبر(ص) سرمشق نیكویی بود برای آنها كه امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می كنند» (احزاب، آیه ۲۱).
روحیات عالی، استقامت و شكیبایی پیامبر، هوشیاری و درایت و اخلاص و توجه به خدا و تسلط او بر حوادث و زانو نزدن در برابر سختی ها و مشكلات هر كدام می تواند الگو و سرمشقی برای همه مسلمین باشد.
به دلیل اسوه و الگو بودن پیامبران و رهبران الهی برای امت ها و به دلیل این كه مهمترین و مؤثرترین بخش تبلیغ و دعوت انبیا(ع) دعوت عملی آنهاست. دانشمندان اسلام معصوم بودن را شرط قطعی مقام نبوت دانسته اند، چون كسی كه می خواهد الگو و مقتدای انسان ها باشد باید از هرگونه خطا و گناه و حتی اندیشه آن مصون و محفوظ باشد و حتی از نسیان و سهو نیز بر كنار باشد، چون فردی گنه كار و در معرض لغزش و سهو و خطا چگونه می تواند الگو و اسوه دیگران باشد و مردم به راحتی به او سر بسپرند و به او دل ببندند و عمل و رفتار او را الگوی خود قرار دهند؟
اهل بیت به تصریح قرآن كریم دارای مقام عصمت بوده و از هرگونه آلودگی پاك و پیراسته می باشند:
«انما یریدالله لیذهب عنكم الرجس اهل البیت و یطهركم تطهیرا خداوند فقط می خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور كند و كاملا شما را پاك سازد» (احزاب، آیه ۳۳).
امامان معصوم و نیز حضرت زهرا(س) تمام شرایط الگو بودن و مقتدا بودن را دارا می باشند و عقل حكم می كند انسان دنباله رو كسانی باشد كه به گواهی تاریخ و اعتراف دوست و دشمن گوی سبقت را در میدان كمالات و فضایل و خوبی از همه ربوده اند و همه خوبان و پاكان و صاحبان كمال ریزه خوار سفره خصال نیكوی آنها می باشند. راهبرانی كه با علم خداداد و لدنی كاملا با پیچ و خم راه سعادت آشنایند و خود این راه را تا آخر پیموده اند و با علم و قدرت الهی، توانایی دستگیری و راهنمایی رهروان این راه را دارند.
در الگوگیری، حضور یا عدم حضور افراد چندان مهم نیست ; بلكه چه بسا كسانی كه در گذشته ای دور زندگی می كردند, بهتر از بسیاری از مصاحبان بتوانند الگو واقع شوند; لیكن برای این كار باید از طریق بررسی تاریخ زندگی درس های لازم را فرا گرفت . گذشت چهارده قرن هم چیزی را عوض نمی كند; زیرا محور اصلی در الگوگیری اصول كلی تربیتی و ارزش های اخلاقی است كه با مرور زمان پوسیده و كهنه نمی شود.
زندگی ائمه(ع) برای ما الگو است و پذیرش این مطلب و بیان این سخن گزاف و بیهوده نیست و لذا هم گوشه گوشه زندگی آنها برای ما روشن است و بیان شده و هم می توان همچنان از آنها الگو گرفت و پیروی نمود. و برای رسیدن به آن می توان كتب مشتمل بر معارف دین را كه بسیار فراوان است مورد مطالعه قرار داد. نماز شب حضرت زهرا(س)، ساده زیستی آن حضرت، برخورد وی با نامحرم , پیروی كامل از فرامین دین، بها دادن به ارزشهای انسانی و معنوی در برابر معیارهای دنیوی و مادی و از خودگذشتگی و خود را فراموش كردن و هزار نكته دیگر كه تنها یك دستورالعمل نیست بلكه بنیان رفتار فاطمی است برای همیشه می تواند سرمشق زندگی باشد.
سخنان ائمه(ع) در مورد كیفیت و شكل زندگی [نه سخنان معرفتی و تحلیلی آنها] برای هر انسانی قابل فهم و راهگشاست، كافی است به كتاب هایی كه در مورد زندگانی ائمه(ع) نوشته شده مراجعه كنید و یا از كلمات گهربار آنها فیض ببرید تا زندگی شما رنگ دینی و الهی بگیرد. به هرحال در این مورد می توانید به كتاب های سیری در سیره ائمه(ع) تعلیم و تربیت، انسان كامل و سیری در سیره نبوی , نوشته شهید مطهری , مراجعه و از آنها بهره مند شوید همین طور مطالعه كتب معتبر زندگانی ائمه هدی (ع) به خصوص كتابهای جناب آقای شهیدی و آقای آیتی و آقای سیدمهدی شمس الدین و یا كتب روائی كه سخنان ائمه را جمع آوری نموده مانند كتاب فرهنگ سخنان حضرت زهرا(س) و یا نهج البلاغه، نهج الفصاحه، اصول كافی و تحف العقول استفاده كنید. شما با ترجمه این كتب می توانید خود از آن بهره برده و برنامه زندگانی خود را تنظیم كنید. پرواضح است كه هر چه بیشتر به حق عمل كنید راه آگاهی جدیدتری به روی شما گشوده خواهد شد و به معرفت علمی و عملی شما افزوده می گردد.
نكته ای كه در اینجا مهم و اساسی است این است كه هر چند كامل بودن و بی عیب و نقص و كاستی بودن الگو در تربیت و رهبری انسان ها بسیار مؤثر است چون انسان به راحتی به آنها سر می سپرد و ازآنها اطاعت می كند ولی وجود زمینه ها و بسترهای مناسب در فرد الگو گیرنده نیز دارای اهمیت ویژه ای است بنابراین باید خود انسان با سعی و تلاش و مجاهده و با پیروی از حجت و پیامبر و واعظ درونی اش یعنی عقل این زمینه را فراهم سازد تا سخنان و رفتار حجت بیرونی و خارجی یعنی پیامبران و امامان و بزرگان اهل كمال و معرفت در او تأثیرگذار باشند وگرنه در خود زمان پیامبر و امامان(ع) كم نبوده اند كسانی كه دایما با آنها در تماس بوده اند و با آنها انس و معاشرت داشته اند ولی سرسخت ترین دشمنان آنها به شمار می آمدند و بالاترین مخالفت ها و عنادها را با حق و حقیقت داشته اند. پس الگو داشتن لازم ولی غیر كافی است.
به عبارت دیگر باید هم فاعل (یعنی الگو) در فاعلیتش كامل باشد و هم قابل (یعنی الگو قرار دهنده) در قابلیتش كامل باشد تا الگو سازی مفید و نتیجه بخش باشد و چون الگوهای رفتاری ما یعنی اولیای الهی در فاعلیت و تأثیرگذاری كامل و بی نقص می باشند، این ما هستیم كه باید قابلیت پذیرش در خود ایجاد كنیم تا بتوانیم خود را در معرض وزش نسیم رحمت و هدایت آنها قرار دهیم و غنچه وجود خود را شكوفا سازیم:
گوهر پاك بباید كه شود لایق فیض
ورنه هر سنگ و گلی لؤلؤ و مرجان نشود
● چگونه می توانم در زندگی , حضرت علی (ع ) و فاطمه زهرا (س ) را الگوی خود قرار دهم ؟
در این باره ابتدا باید:
الف) مطالعات گسترده و همه جانبه‏ای در زندگی ایشان انجام داده و آگاهی جامعی به روش آنان به دستآورید.بهتر است سیره همه امامان را در اوضاع مختلف مورد بررسی قرار دهید .
ب ) توان‏های خود را به درستی بسنجید و متناسب با آن حركت كنید.
ج ) مقتضیات و اوضاع جامعه و خانواده خود را نیز لحاظ كنید، و سپس با جمع بندی كامل اقدام كنید.
د ) دلیلی وجود ندارد كه آن حضرت همسر خود را در مضیقه قرار می‏دادند. اگر فقر و فشاری وجود داشت، تاحدی تابع وضع اقتصادی جامعه بود. البته در این وضع آنان به خوبی از عهده آزمایش الهی در آمدند. از طرف دیگرپذیرش خانوادگی حایز اهمیت است، مثلاً حضرت زهرا(س) و فرزندانشان كسانی هستند كه با میل و اراده خویشافطار خود را در سه شب متوالی به مسكین و یتیم و اسیر بخشیدند؛ نه این كه حضرت علی (ع) این كار را بر ایشانتحمیل كرده باشند و در روایات و تعالیم اسلامی آمده است خوب است مرد در زندگی زن و فرزند خود تا حدیتوسعه بدهد و رفاه آنان را تامین نماید.

به کوشش: غلامرضا حجازی

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان