هری پاتر و منتقدان آن

موفقیت تجاری مجموعه داستان‌های عامه‌پسند هری‌پاتر نوشته خانم جی.کی.رولینگ، از ابتدا با اظهارنظرهای موافق و مخالف زیادی همراه بوده است. نویسنده این مقاله با اشاره به پاره‌ای از ویژگی‌های کم‌نظیر این آثار نظیر نثر روان و جذاب و تشویق بسیاری از نوجوانان به مطالعه رمان، به تعدادی از انتقادات مطرح شده نظیر خرافه‌گرایی، تشویق به جادوگری، ایجاد یک دنیای فانتزی، طرح موضوع اسارت انسان در چنگال نیروهای مافوق بشری و تشویق انزواگرایی نیز اشاره می‌کند. در پایان هم راهنمایی‌هایی برای والدین کودکان و نوجوانان ارائه می‌گردد.
کتاب‌های هری‌پاتر را باید یک موفقیت غیرعادی و خیره‌کننده در دنیای نشر به شمار آورد. در سال‌های اخیر، علاوه بر نسخه‌های انگلیسی، ترجمه‌های مختلف این مجموعه هم در سراسر دنیا طرفداران زیادی پیدا کرده است. گفته می‌شود که تعداد نسخه‌های چینی هری پاتر، رکورد فروش کتاب‌های چاپ شده به این زبان را شکسته است. داستان‌های هری پاتر علاوه بر نوجوانان، بزرگسالان را نیز به خود جذب نموده و میانگین ۸/۳ میلیون نسخه‌ای شمارگان آن، ۴۰ برابر شمارگان کتاب‌های پرفروش بازار به شمار می‌رود. صرف‌نظر از محبوبیت فراوان این مجموعه، باید دانست که بسیاری از بچه‌های ما با خواندن داستان‌های هری پاتر، برای اولین بار، کتاب خواندن را آغاز نموده‌اند. والدین آنها هم امیدوارند که فرزندانشان پس از مطالعه این کتاب‌ها، به خواندن سایر کتاب‌ها بپردازند.
من در این مقاله، قصد دارم که شما را با نظرات منتقدان داستان‌های هری پاتر آشنا کنم تا بیش از پیش، ارزش‌های حقیقی آنها را دریابید. از آغاز انتشار داستان‌های خانم رولینگ، افراد زیادی و به ویژه مسیحیان، مخالفت خود را با داستان‌های هری پاتر اعلام نموده‌اند. و البته این اعتراضات در ایالات متحده به نسبت انگلستان و سایر نقاط دنیا، بسیار بیشتر بوده است. در شبکه‌های رادیویی، مجلات، روزنامه‌ها، پایگاه‌های اینترنتی و بسیاری از کتاب‌های چاپ شده در آمریکا، ما شاهد حملات زیادی به داستان‌های هری پاتر بوده‌ایم. در بسیاری از مدارس مسیحی نیز ورود این کتاب‌ها ممنوع می‌باشد. به علاوه در این سال‌ها، من با تماس‌های تلفنی زیادی مواجه بوده‌ام که والدین می‌گفتند خودشان و فرزندانشان به این داستان‌ها علاقمندند و دچار سردرگمی شده‌اند.
● در این کتاب‌ها چه می‌گذرد؟
در قسمت اول، ما با یک پسربچه کوچک آشنا می‌شویم که به قدرت جادویی خود پی می‌برد. اندکی بعد هم وی برای گسترش توانایی‌هایش، روانه مدرسه جادوگری هوگوارتز می‌شود. خوانندگان این کتاب، خیلی زود خود را در دنیایی رؤیایی از جادوگری و ساحری می‌بینند که از نظر مسیحیان، می‌تواند خوانندگان را به سوی عالم غیب سوق دهد و این موضوع، مهمترین دلیل حملات انجام شده علیه این اثر است. دومین انتقاد مطرح شده علیه این کتاب به ایجاد نگرش تدافعی و مقابله‌گرایانه در کودکان، در مقابل بزرگ‌ترهایشان بازمی‌گردد. منتقدان یادآوری می‌کنند که هری در چندین موقعیت، عکس‌المعل‌های ناشایستی در برابر عموها و عمه‌های خود انجام می‌دهد.
البته مسیحیان دیگری هم معتقدند که اصولاً دنیای فانتزی برای کودکان و به دنبال آن برای والدین، خطرناک است. چرا که آنان را از دنیای واقعی ما، دور می‌نماید.و به هرحال، با پذیرش چنین انتقاداتی، ما مسؤولیت داریم که با بصیرت و آگاهی بیشتری، چنین کتاب‌های عامه‌پسندی را مورد توجه و بررسی قرار دهیم. پروردگار به همه ما، قدرت درک و تشخیص اعطا نموده و باید هر پدیده عامه‌پسند و نوظهوری را به دقت مورد بررسی قرار دهیم. بدین ترتیب در سایه محبوبیت فراوان آثار خانم رولینگ، توجه به آثار رویکرد عمومی به این داستان‌ها، بسیار حائز اهمیت خواهد بود.
البته پیش از شروع بحث باید بگویم که شخصاً به خواندن این کتاب‌ها، علاقه دارم و دنیای تخیلی ایجاد شده توسط خانم رولینگ را باید یک جهان دیگر در کنار جهان واقعی ما به شمار آورد. همچنین باید یادآوری کرد که اصولاً بسیاری از بازی‌های کودکانه، در محیطی تخیلی و فانتزی روی می‌دهد و با بزرگ‌تر شدن فرزندانمان، آنها به خوبی تفاوت‌های موجود میان این دو دنیا را درمی‌یابند. از سوی دیگر، این کتاب‌ها بسیار خوب نوشته شده‌اند. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که بسیاری از افراد می‌توانند به سادگی این داستان‌ها را با صدای بلند بخوانند و کودکان ما نیز به این کار، علاقه نشان می‌دهند.
نکته دیگر حائز توجه این است که ما شاهد رشد گام به گام شخصیت‌های داستان‌های هری پاتر هستیم. برخلاف بسیاری از داستان‌های کودکان، ما با مجموعه‌ای گسترده از افراد روبه‌رو هستیم که هر یک از آنها، نماینده شخصیت‌های مختلف یک دنیای جدید می‌باشند. البته منتقدان یادآوری می‌کنند که ده‌ها میلیون کودک و نوجوان ما، با انتشار پشت سرهم قسمت‌های مختلف این رمان خیال‌پردازانه، گام به دوره بلوغ نهاده‌اند. اما آیا زندگی در این دنیای غیرواقعی و فانتزی، می‌تواند فرزندان دلبند ما را برای حضور در یک دنیای واقعی و غیرفانتزی آماده کند؟ و آیا تغییرات شگرف شخصیت‌ها، بررفتارهای خوانندگان نوجوان، تأثیرات قابل توجهی به همراه نخواهد آورد؟
ما در این مجموعه از داستان‌ها، با دو گروه خیر و شر روبه‌رو می‌شویم که هر دوی آنها، ویژگی‌هایی متناسب با شخصیتهای خود دارند. اما زندگی در چنین دنیایی، می‌تواند هزینه‌هایی را نیز به ارمغان آورد. ما نمی‌توانیم رفتاری همانند یک جبعه شکلات با این کتاب‌ها داشته باشیم. به علاوه کودکان ما، هنوز از توانایی‌های ذهنی درک خیر و شر برخوردار نیستند. البته خانم رولینگ نیز یادآوری نموده که یک مسیحی معتقد نیست و به اندیشه‌های مسیحی آفرینش جهان، اعتقاد ندارد. در کتاب هری پاتر و جام آتش که چهارمین جلد از این مجموعه به شمار می‌رود، خوانندگان با حس ترحم به هری نوجوان که خیلی زود مادرش را در راه حفظ جان فرزندش از چنگال شیطان از دست داده، می‌نگرند. بدین ترتیب شخصیت اول داستان ما، باید یک زندگی مستقل و دور از عشق و البته با احساس اتکا به نفس را تجربه کند، تجربه‌ای که در میان جامعه ما، بسیار آشنا و فراگیر است. از سوی دیگر، در گذشته هم، آثار نویسندگانی نظیر سی.اس.لویس و تولکین با چنین انتقاداتی روبه‌رو شده بود، اما به دلیل شمارگان بسیار زیاد آثار هری پاتر، انتقادات کلیسا و همچنین تعدادی از منتقدان ادبی و روانشناسان، باید این اثر خانم رولینگ را با دقت نظر بیشتری، بررسی کرد. مثلاً در سال‌های اخیر، ما شاهد رویکرد بسیار زیاد نوجوانان به جادوگری و انجام کارهای غیرعادی هستیم. در رمان «ارباب حلقه‌ها» هم، جادوگری یک بخش قابل توجه داستان به شمار می‌رفت، ولی در هری پاتر، ما شاهد غیب شدن انسان‌ها، صحبت کردن حیوانات و خلق اسب‌های شاخدار و بالدار هستیم. حتی ما با مشاهده بازی‌های کودکانه فرزندان خود نیز به سادگی می‌توانیم حضور انبوهی از شخصیت‌های تخیلی را مشاهده کنیم. اما آیا بین این شرایط نوظهور و رویکرد کودکان ما به جادوگری و ایجاد هزاران سایت اینترنتی مربوط به چنین کارهایی، ارتباط وجود دارد؟ بسیاری از افراد یادآوری می‌نمایند که خانم رولینگ خواسته یا ناخواسته، به آموزش جادوگری و کارهای خارق‌العاده به کودکان، پرداخته است. هر چند خانم رولینگ معتقد است که چنین افرادی باید به یک پزشک، مراجعه کنند!
در مقابل، حامیان آثار خانم رولینگ، با یادآوری اشتباهات کلیسا در گذشته، معتقدند که انتقادات رهبران کلیسا و بسیاری از مسیحیان به این مجموعه از داستان‌ها هم درآینده فراموش خواهد شد. اما این یک تراژدی بزرگ است، چرا که نباید با هر گونه مخالفت کلیسا با موضوعات نوظهور، این چنین به مقابله پرداخت. دستورات انجیل باید در کانون توجه همه ما قرار گیرد و مفاهیم به تصویر کشیده شده از زیبایی و حقیقت و خوبی در این کتاب آسمانی، باید سرمشق زندگی ما قرار گیرد. در ادامه، من باید به تعدادی از پرسش‌های مطرح شده از سوی کارشناسان و والدین اشاره کنم، چرا که آنان می‌گویند برای این درهم آمیختگی واقعیت و رؤیا چه باید کرد؟ و آیا تیراندازی‌های مرگبار روی داده در مدارس ما و یا سایر رفتارهای مخرب، با چنین وضعیتی ارتباط ندارد؟ از سوی دیگر، آیا مشکل انزواطلبی و دوری از اجتماع کودکان ما، با مطالعه چنین آثاری، وخیم‌تر نخواهد شد؟ به علاوه با عرضه فیلم‌ها و بازی‌های رایانه‌ای، رفتارهای غیراجتماعی کودکان ما، افزایش نمی‌یابد؟ و آیا با ترسیم یک زندگی در اسارت جادو و جادوگری، موجی از ناامیدی بر اذهان فرزندان ما، مستولی نخواهد شد؟
ما در هنگام مطالعه این آثار به ویژه از سوی کودکانمان، باید به چه نکاتی توجه کنیم؟ اولین نکته این است که هیچ کتابی را نمی‌توان کامل و درست به شمار آورد. به علاوه، باید از دسترسی کودکان به این گونه کتاب‌ها، جلوگیری نمود. از سوی دیگر، والدین ما باید رفتارها و مراحل مختلف رشد کودکانشان را دقیقاً مدنظر قرار دهند. چرا که کودکان و نوجوانان، قادر به شناخت واقعیت‌ها و رؤیاها نیستند. بسیاری از رفتارهای تخریب‌گرایانه و غیراجتماعی و انزواطلبانه فرزندان ما هم، محصول استفاده از کتاب‌ها و فیلم‌ها و بازی‌هایی رایانه‌ای است که بدون توجه به آثار مخرب آنها، در اختیار این کودکان قرار می‌گیرد.

منبع: www.ConVenantseminary.edu
جرام بارس
مترجم:محسن داوری
منبع: ماهنامه سیاحت غرب،شماره ۶۳
Jerram Barrs: استاد مسیحیت و فرهنگ معاصر در مؤسسه پژوهشی فرانسیس شافر.