ماجرای عدد هفت

در آخرین روزهای سال، چیدن هفت سین کسانیکه که به دنبال جور کردن هفت چیزی که با سین شروع شود و به درد سفره بخورد، حسابی به فکر انداخته بود، گاهی سین هایی کم و گاهی هم زیاد. مگر عدد هفت چه اهمیتی دارد که سفره نوروزی هم آن را یدک می کشد؟
هفت سین، هفت شهر عشق، هفت آسمان، هفت خوان رستم، هفت روز هفته و.... هفت در میان اعداد از اهمیت و ارزش خاصی برخوردار است. همانطور که عدد سیزده بار معنایی خاصی دارد و در بسیاری از فرهنگ ها عددی نحص خوانده می شود. هفت مقدس است و برای مفاهیم مثبت از آن استفاده می شود و حتی بعضی ها عدد هفت را خوش یمن می دانند و به فال نیک می گیرند.
● هفت در میان مردم دوره باستان
دلیل منطقی و یا گفته ای از بزرگی در کتاب یا جای دیگری وجود ندارد که نظریه تقدس هفت را ثابت کند. قدیمی‌ترین قومی که به عدد هفت توجه کرد، قوم سومر بود. سومری‌ها متوجه هفت‌تایی بودن بعضی عوامل طبیعی مانند هفت ستاره معروف جهان باستان و هفت رنگ اصلی شدند سومری ها آن را کشف کردند و به صورت نمادی از خدایان در آوردند. در بابل و آشور هر معبدی هفت طبقه داشت و هر طبقه به نام یکی از سیارات و هفت رنگ بود (سرخ ، سیمین، سفید، سیاه، ارغوانی، آبی و سبز).
در بناهایی که در دوره باستان ساخته می‌شد عدد هفت نقش داشت. باغ‌های معلق بابل منسوب به بخت النثر که خودش هم یکی از عجایب هفت‌گانه جهان است، در هفت طبقه ساخته شده‌ بود. حصار شهر باستانی اکباتان در همدان هفت دیوار داشت که به هفت ستاره نسبت داده شده بود و آرامگاه کورش هفت پله دارد. از آن تاریخ به بعد عدد هفت در مذاهب، تاریخ جهان و در تصوف و سنن و آداب اهمیت زیاد پیدا کرده و شماره بسیاری از امور و عوامل طبیعی «هفت» بوده است. اما هیچ قانون و دلیل منطقی ای برای این موضوع وجود ندارد. 
انگار قانون نا نوشته و حسی خاص به تمام مردم جهان گفته است که این عدد از ارزش خاصی برخوردار است.
پس از آن، عدد هفت در احکام نجومی هم وارد شد به طوری که برای جهان هفت دوره قائل شدند که هر دور هزار ساله به یکی از آن هفت سیاره تعلق داشت و پس از دوره‌ی سیاره دیگر آغاز می‌شد. کیمیا‌گران هم هر یک از هفت فلز اصلی را که می‌شناختند یه یکی از آن سیاره های هفتگانه نسبت می‌دادند.
در یونان باستان این عدد مخصوص آپولون، خداوند طبابت، شعر و صنعت است. در آیین زردشتی نیز عدد هفت مقدس بوده است، پیروان این آیین بایستی راستی و درستی، پاک منشی، پندارنیک، گفتارنیک و کردارنیک، عشق و محبت و خدمتگذاری به انسان و جامعه را رهنما قرار می دادند. 
مسیحیان، یهودیان و مسلمانان هم عدد هفت را مقدس می دانند.
● عدد هفت در ایران
این عدد در فرهنگ های هند و اروپایی و بودایی هم از اهمیت برخوردار است امااهمیت آن در ایران به اندازه ای بالاست که مدارج و پله های مذهبی و عرفانی را هم به خود اختصاص می دهد ثوفیان باید هفت مرحله را طی کنند تا به درجه پیری که بالاترین درجه مذهبی است برسند. در مذهب اسماعیلیه هم همینطور است.
داستان هفت سین، هفت خوان رستم، هفت شهر عشق و هقت آسمان را می دانسد اما هفت های دیگری هم هست که شاید تا امروز به آن توجه نکرده باشید.
در تاریخ ایران و بناهای بازمانده از دوره‌های تاریخی گوناگون، توجه به عدد هفت دیده می شود. دور تا دور قلعه همدان (هگمتانه) پایتخت مادها، دارای هفت دیوار بوده.
داریوش با شش تن دیگر از نجیبان ایران هفت تنی را تشکیل دادند که دست به دست هم دادند تا گئومات مغ را سرنگون کردند. همین هفت یار در بین راه هفت جفت کرکس دیدند و آنها را به فال نیک گرفتند.
در دوره هخامنشی هفت قبیله معروف در فارس می‌زیستند. قبر کوروش در دشت مرغاب روی یک سکو قرار گرفته که دارای هفت پله است. در نقوش نقش رستم بالای گور داریوش در دو طرف، شش نفر وجود دارند که با خود مجسمه داریوش، هفت نقش را تشکیل داده‌اند. در دوره ساسانی نیز هفت طایفه از نجبای ایران ممکلت‌داری را در اختیار داشتند.
● راز آفرینی عدد هفت در ادیان دیگر
در ادبیات فارسی از بار معنایی هفت استفاده های زیادی شده است، هفت اقلیم یا هفت بام یکی از آنها است. در متون کهن، جهان به هفت اقلیم تقسیم می‌شود. این هفت اقلیم هفت کوه و هفت دریا را در روی زمین فرض می‌کردند.
در اوستا از هفت کشور سخن به میان آمده. روزی که تیشتر، ایزد باران و رزق و روزی، بارندگی را آغاز کرد، نصف جهان را آب گرفت و زمین به هفت کشور تقسیم شد. هر یک از این هفت اقلیم نام مخصوص به خود را دارند. مهم‌ترین این اقلیم‌ها را که در مرکز عالم نیز قرار دارد، خونیرث می نامند و سرزمین ایرانی‌ها در آن قرار دارد. هفت پیکر نظامی هم نمونه دیگری از حظور هفت در ادبیات است.
عدد هفت آنقدر با داستان‌ها و افسانه های ایرانی آمیخته که کمتر افسانه‌ای وجود دارد که در جائی از آن به عدد هفت بر‌نخوریم و یا حداقل در داستان جمله هفت شبانه روز را می شنویم که به جشن یا اتفاقی اشاره می کند. معمولا قهرمان داستان هفت خواهر یا برادر دارد یا مثل سندباد هفت سفر برای او پیش می‌آید. یا اینکه قهرمان داستان باید هفت بار کاری را انام دهد و یا مثلا دری را هفت بار بکوبد. داستان‌های شاهنامه هم خالی از عدد هفت نیستند، فردوسی برای آن که قدرت و حقانیت قهرمانش را ثابت کند هفت خان یا هفت منزلگاه او را از خطر می‌گذاراند و پادشاهان بزرگ داستان‌هایش را پادشاه هفت کشور می‌خواند.
هفت قلم آرایش کردن زنان که به آرایش کامل زنان اشاره می کند هم از هفت های دیگری است که در فرهنگ ایرانی جا گرفته است.
● هفت در فرهنگ های دیگر
بسیاری از فرهنگ‌ها و ادیان عدد هفت را کامل‌ترین عدد دانسته‌اند، می گویند خداوند آفرینش زمین و آسمان و جهان هستی را در شش روز انجام داد و روز هفتم به استراحت پرداخت. شاید به همین دلیل باشد که ما آخرین روز هر هفته را به استراحت مشغول می شویم!
به عقیده هندی ها در آئین برهما انسان هفت بار می میرد. در انجیل از هفت روح پلید صحبت شده است. به نظر فرقه کاتولیک هفت نوع شادی، هفت نوع مناسک، هفت گناه اصلی فراگیر توبه، هفت اندوه و هفت شادی معتقدند. و هفت غسل تعمید وجود دارد. قوم یهود هر هفت سال یک بار، در روز هفتم هفته سال هفتم جمع می‌شوند. آن سال یوییل نام دارد.
در قرآن فرعون در خواب هفت گاو چاق و هفت گاو لاغر را دید که گفتند هفت سال خشکسالی و هفت سال فراوانی می شود. بهشت و جهنم هفت طبقه دارد. گناهان اصلی هفت عدد است.
پیش از اسلام در بین اعراب، هفت بار طواف دور کعبه مرسوم بوده و در سنت اسلامی هنوز هم حاجیان هفت بار دور کعبه می چرخند.

آزاده نوری