سرفه

سرفه یکی از مکانیسم‌های مهم فیزیولوژیک است که موجب دفاع بدن در برابر پاتوژن‌های تنفسی شده و به پاک کردن درخت تراکئوبرنشیال از موکوس کمک می‌کند.
سرفه‌ی بیش از حد یکی از شایع‌ترین نشانه‌هایی است که بیماران را به پزشک می‌کشاند و نیز ممکن است یک سوم موارد مراجعه‌ی بیماران سرپایی به متخصصان ریه را تشکیل دهد.
سرفه‌ی شدید دائمی در بیماری میان بافتی ریه interstitial lang disease یا برنشیکتازی دیده می‌شود که ممکن است علاوه بر اختلال در امر تنفس موجب بروز اشکال در خواب و عملکرد اجتماعی بیمار گردد. برنکواسپاسم (که در اثر بازدم اجباری مکرر ایجاد می‌شود) سنکوپ، شکستگی دنده و بی‌اختیاری دفع ادرار از عوارض بالقوه‌ی این نوع سرفه به شمار می‌روند.
در بعضی از بیماران بعد از عمل جراحی، میزان سرفه کاهش می‌یابد و یا سرفه وجود ندارد. گاهی نیز در بیماریهای نوروموسکولار سرفه دیده نمی‌شود و این امر باعث کاهش کلیرانس ترشحات شده و به اختلال اکسیژناسیون می‌انجامد.
ممکن است سرفه به صورت ارادی یا غیر ارادی باشد. سرفه‌ی غیرارادی در اثر گیرنده‌های آوران واگ در تراشه و به ویژه در کارینا (محل دوشاخه شدن نای) و لارنکس و نیز از تمامی مناطق موجود در سر و گردن ایجاد می‌شود. تحریک گیرنده‌های سرفه ممکن است مکانیکی باشد مثل حالتی که در موارد آسپیراسیون دیده می‌شود و یا آغالشی irritative باشد.
تشخیص سرفه‌ی حاد (مدت کمتر از ۳ هفته) از نوع مزمن حائز اهمیت است. سرفه‌ی حاد در بسیاری موارد به دنبال عفونت ویرال یا باکتریال مجرای تنفسی فوقانی ایجاد می‌شود. ظرف ۲ روز بعد از شروع سرماخوردگی، ۸۵% بیمارانی که درمان نمی‌شوند، سرفه می‌کنند. ۲۶% این افراد هنوز بعد از ۱۴ روز دچار سرفه هستند و در تعداد کمی از اینان، سرفه به مدت ۶ تا ۸ هفته ادامه خواهد داشت.
بسیاری از بیمارانی که به دنبال عفونت مجرای فوقانی تنفس دچار سرفه‌ی پایدار می‌باشند به آسم زمینه‌یی مبتلا هستند. سایرعلل سرفه‌ی حاد عبارت است از آسپیراسیون، پنومونی، آمبولی ریه و خیز ریه.
شایع‌ترین علت سرفه‌ی مزمن، برنشیت مزمن کم شدت ثانوی به تماس با دود سیگار است ولی افراد سیگاری معمولاً به خاطر این مسأله به پزشک مراجعه نمی‌کنند. بیش از ۹۰% افراد غیر سیگاری که برای ارزیابی سرفه‌ی مزمن مراجعه می‌نمایند دچار ترشح پشت بینی Postnasal drip، بیماری ریفلاکس معده به مری یا آسم (حتی بدون سایر نشانه ها) هستند. استفاده از مهار کننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE) نیز علت شایع دیگر سرفه‌ی مزمن است. در مؤسسات مراقبت‌های اولیه، معمولاً علل منحصر به فرد بیشتر دیده می‌شود.
ویژگی‌ وزمان بندی سرفه‌ی مزمن و وجود یا فقدان تولید خلط امکان تشخیص اتیولوژیک سرفه را فراهم نمی‌آورد و نباید از این دو عامل به عنوان تنها پایه‌ی درمان تجربی استفاده کرد.
با استفاده از سابقه‌ و معاینه‌ی جسمانی باید محل آناتومیک عضو آوران رفلکس سرفه را در پرتو شایع‌ فهرست فوق مشخص نمود.
ترشح از بینی، نیاز مکرر به پاک کردن حلق و وجود ترشحات موکوئید یا موکوپورولان در حلق خلفی خالی از وجود PND یا ترشح پشت بینی است.
انجام رادیوگرافی سینوس ممکن است برای سینوزیت حاد یا مزمن ارزش تشخیصی داشته باشد.
وجود ویزینگ در سمع ریه یا انسداد جریان هوا در تست‌های فونکسیون ریه حاکی از وجود آسم است. در سرفه‌های نوع آسم، ممکن است تست تحریک برنش با متاکولین methacholine bronchoprovocation testing در حالت فقدان یا فته‌های بالینی آسم، مثبت باشد.
بیماری ریفلاکس معده به مری، علت مهم سرفه‌ی مزمن تلقی می‌شود ولی مدارک بالینی اندکی به همراه دارد. این بیماران ممکن است از سوزش دلbeartburn یا رگورژیتاسیون شکایت داشته باشند ولی سرفه تنها نشانه‌ی موجود باشد. در این حالت انجام رادیوگرافی بلع باریم اختصاصی است ولی غیر حساس است وممکن است پایش pH مری esophagal pH monitoring ضرورت یابد. رادیوگرافی قفسه‌ی سینه بهتر است در سرفه‌ی افراد سیگاری و بیماران مبتلا به هموپتیزی یا دارای نشانه‌های سرشتی مانند تب و کاهش وزن انجام شود.
اولین مرحله دردرمان سرفه، حذف تماس با مواد آغالنده مانند دود سیگار (اولیه یا ثانویه) و عوامل شغلی و قطع دارو‌ها مانند مهارکننده‌های ACE یا بتابلوکرها حتی به صورت قطره‌ی چشمی است.
سرفه‌ی ناشی از مصرف مهارکننده‌های ACE باید ظرف ۱ تا ۴ روز بعد از قطع دارو از بین برود ولی گاه اتفاق می‌افتد که هفته‌ها یا ماه‌ها به طول می‌انجامد.
سندرم ترشح پشت بینی به علت رینیت آلرژیک که با آنتی‌هیستامین بهبود نیافته‌ است باید با استفاده از استروئیدهای درون بینی تحت درمان قرارگیرد.
ممکن است درمان سینوزیت مزمن به تجویز طولانی آنتی‌بیوتیک‌های مناسب علیه هموفیلوس آنفلوانزا نیازمند باشد.
سرفه‌ی ناشی از آسم که بعد از ۲ هفته استفاده از برنکودیلاتاتورها و کورتیکوستروئیدها به درمان پاسخ نداده باشد حاکی از وجود بیماری همراه دیگر است.
سرفه‌ی ناشی از بیماری ریفلاکس معده به مری را به سختی می‌توان درمان کرد زیرا ممکن است استفاده از بلوکرهای H۲ کافی نباشد. در حال حاضر بسیاری از کاروران درمان ضد سرفه در بیماری ریفلاکس معده به مری را با مهار کننده‌های پمپ پروتون آغاز می‌کنند.
در بیمارانی که سرفه بعد از عفونت مجرای فوقانی تنفس ایجاد می‌شود معمولاً به درمان با داروهای آسم یا تلفیقی از آنتی‌هیستامین‌ و دکونژستان بهتر پاسخ می‌گویند.

دکتر محمد علی اشرف مدرس
داخلی

منبع : هفته نامه پزشکی امروز