تکدی گری آبستن آسیبهای اجتماعی

دست طمع چو پیش كسان می‏كنی دراز
پل بسته‏ای كه بگذری از آبروی خویش

تكدی گری، عوارض و مخاطرات زیادی دارد. بخشی از مطالعات مقطعی و روبنایی روی این پدیده، درباره مسائلی نظیر درآمد، مسكن، فقر مادی، فقر فرهنگی، ناكامی اقتصادی، نابسامانی اجتماعی، و سرانجام، دستگیری و بازپروری سخن می‏گوید. عده‏ای سعی كرده‏اند این مشكلات و مخاطرات را تعدیل كنند و در نتیجه، آن را به گردن فرد انداخته نشان دهند كه تكدی گری امری طبیعی و پذیرفتنی است كه می‏شود آن را نادیده گرفت و با آن كنار آمد. برخی محققین ضمن بررسیهای خود به ریشه‏ها، شیوه‏ها، انگیزه‏ها، پیامدها و راههای رفع تكدی‏گری، نظر داشتنه‏اند، این ریشه‏ها شامل پیری و از كارافتادگی، مسائل خانوادگی، اعتیاد، مهاجرت، معلولیت و غیره می‏شود.
با این حال، این مسائل از جنبه‏های اجتماعی، فرهنگی، روانی، اقتصادی و بعضا اجتماعی از جمله، جامعه شناسان، مطرح بوده است كه:
علل پیدایش تكدی چیست؟
شرایط و عواملی كه موجب ظهور چنین پدیده‏ای می‏شود كدام است؟
شبكه‏های پیچیده‏ای كه متكدیان را به چنین كاری وامی‏دارد كدامند؟
چه سازمانی مسؤول مبارزه با تكدی است؟
آیا در اصل امكاناتی جهت‏بازپروری متكدیان وجود دارد؟
علل اصلی تكدی را چگونه می‏توان شناخت؟
تكدی با چه عوامل و شرایطی رابطه نزدیك و تنگاتنگ دارد؟
پاسخگویی به پرسشهایی از این قبیل بدون اطلاعات آماری دقیق و كافی در این زمینه‏ها و تحلیلهای جامع و مبتنی بر اصول جامعه‏شناسی ممكن نیست و احیانا نتیجه‏ای كه به دست می‏دهیم بسیار محدود خواهد بود و با دیده تردید باید به آن نگریست.
مفهوم تكدی
تكدی را می‏توان تحت عنوان «دست درازی كردن‏» برای كسب درآمد، و احتمالا «سؤال به كف‏» تعریف كرد. تكدی (۱) فراگردی است كه به موجب آن، فرد متكدی از دسترنج دیگران بهره‏مند می‏شود و زندگی می‏گذراند. هر یك از افراد جامعه را كه نه صاحب حرفه (در مفهوم اقتصادی آن) هستند و نه در تولید اجتماعی، مشاركتی دارند و همواره با شیوه‏ها و شگردهای متنوع، طفیلی و زائده اجتماعی هستند، متكدی می‏گویند... (۲)
از نظرگاه جامعه شناختی (۳) تكدی را می‏توان نوعی انحراف اجتماعی - كه فرد در آن نقش مشخص و بعضا متفاوتی (سرقت، روسپی‏گری، واسطه‏گری، اعتیاد، و...) را بر عهده دارد - به حساب آورد. و یا به منزله نمونه‏ای از مرحله شغلی، (CCAREER) نزد متكدیان حرفه‏ای، آبرومندانه و غیرآبرومندانه (غیر مشروع) در مشاغل انحرافی تلقی كرد.
«گیلمور» جامعه شناس معاصر غربی معتقد است: «گدایی‏» یك فعالیت‏سازمان یافته است كه در آن فرد، «گدایی‏» را به «كاركردن‏» ترجیح می‏دهد. (البته قادر به كار)... (۴)
تكدی گری چهار خصوصیت عمده دارد:
۱.متكدی از مسؤولیتهای اجتماعی معاف است;
۲.متكدی به خاطر نیازمندی مورد تفریع و سرزنش قرار نمی‏گیرد;
۳.چنین شخصیتی انتظار دارد كه دیگران به او كمك كنند;
۴.در تولید اجتماعی مشاركت نداشته از دسترنج دیگران زندگی می‏گذراند.
پدیده تكدی با دو عامل مهم; یعنی: «كمك دهنده‏» و «كمك‏گیرنده‏» رابطه دارد. «كمك دهنده‏ها» همان مردم هستند كه آنها را می‏توان به دسته‏های ذیل تقسیم بندی كرد:
۱.عده‏ای بر اساس وظیفه شرعی به فقرا و مستمندان كمك می‏كنند.
۲.گروهی دیگر آن را وظیفه انسانی و نوع دوستی می‏دانند.
۳.تعدادی به علت این كه نیازمند بودن را یك نقص اجتماعی می‏دانند خود را در رفع این نقیصه مسؤول می‏دانند.
۴.دسته چهارم كسانی هستند كه كمك‏های خود را با نیت نذر و صدقه انفاق می‏كنند... (۵)
بنابراین، «تكدی گری صورتی از زندگی ارزان قیمتی است كه تنها بهای آن فقر مناعت طبع و سیر قهقرایی كمال انسان است... (۶)
انواع تكدی
یكی از ضرورتهای تبیین و برخورد صحیح و منطقی با پدیده تكدی‏گری، تفكیك انواع این پدیده و شیوه‏ها و اشكال مربوط به آن است. سیاستها و راهبردهای انتخابی سازمانهای ذیربط بر سر مقابله با پدیده گدایی بستگی دارد به تحلیل از سرشت و انواع تكدی‏گری كه جامعه با آن مواجه است. بطور معمول، كارشناسان مسائل اجتماعی بر طبق مشاهدات و نتایج‏به دست آمده به یك تقسیم بندی دوگانه از تكدی، یعنی تكدی آبرومندانه در كنار تكدی آشكار و غیر آبرومندانه پرداخته‏اند.
الف) تكدی پنهان:
آن است كه به طریق پنهان و آبرومندانه مانند دراویش، دعانویسان و كولی‏ها.
- دراویش: افرادی هستند كه با كشكول و تبرزین و با «زمزمه اوراد و اذكار» و یا خواندن اشعار و روایت قصه‏های ملی و مذهبی به گدایی می‏پردازند. «در گذشته، عمده‏ترین متكدیان، دراویش بودند كه با استفاده از عواطف و باورهای مردم به گدایی می‏پرداختند. در هند و پاكستان دروایشی هستند كه خود را در بدترین وضع قرار می‏دهند، مثلا دسته جمعی در گوشه‏ای معتكف می‏شوند و نوحه‏های مذهبی می‏خوانند و اعضای بدنشان را به لرزه در می‏آورند و از این راه گدایی می‏كنند. هدف این افراد، شكستن غرور و عزت نفس در این مرحله است.» (۷)
- دعانویسان:
كسانی هستند كه بر روی كاغذهای طومار مانندی دعا می‏نویسند و به عنوان نسخه شفابخش به مردمان و افراد نیازمند و ساده لوح می‏فروشند. این دسته در مناطقی كه دارای ساختار سنتی و قدیمی است و در جوامع كوچكتر و شهرستانها - كه بافت‏سنتی دارند - از ارزش ویژه‏ای برخوردارند و در نقشها و به شیوه‏های مختلف به گدایی مشغولند.
- كولی‏ها:
كولی طایفه‏ای از بقایای هندیان رامشگر است كه در عهد بهرام گور به ایران آمده‏اند. مردمی صحرانشین و بیابانگرد هستند و در همه جا گردش می‏كنند. كولی‏ها با فالگیری و كف بینی و بندبازی، زنان و مردان ساده‏لوح را فریب می‏دهند و از این طریق مبالغی را به دست می‏آورند.
ب) تكدی آشكار:
كسانی كه آشكارا و با استفاده از فنون و رموز روان‏شناسی ترحم مردم را به خود جلب و به شیوه‏ها و صور مختلف از دیگران تقاضای كمك می‏كنند به این نوع تكدی می‏پردازند.
مهمترین شكل گدایی آشكار، تكدی «حرفه‏ای - تخصصی‏» است گداهای حرفه‏ای افرادی هستند كه از نظر مالی وضع خوبی دارند ولی گدایی را یك «كار» در ردیف سایر شغلها مثل خرید و فروش و كارهای تولیدی به حساب می‏آورند. (۸)
این گروه دارای تشكیلات مفصلی هستند كه به صورت یك سازمان غیر رسمی اما زنده و جاندار، فعالیت می‏كنند. در این تشكیلات همه چیز بر اساس توانایی شخص متكدی و ویژگیهای مكانی، جمعیتی، اقتصادی و... تقسیم می‏شود، لذا هر مكانی دارای ارزشهای مشخص و اهمیتی متفاوت از جاهای دیگر بوده و اصطلاحا «سرقفلی‏» خاص خود را دارد. (۹)به نظر «رابرت ازراپارك‏»، (R,EZEA,P) برجسته‏ترین عضو مكتب جامعه‏شناسی شیكاگو: «در شهر، هر شغلی حتی «شغل گدایی‏» گرایش دارد كه خصوصیت‏یك حرفه را پیدا كند و نیز هر شغلی دارای نظم و قاعده‏ای است كه هر كه می‏خواهد در آن شغل موفق شود ملزم به رعایت آن است.» (۱۰)
حاصل آن كه گدایان حرفه‏ای بنیكی از فنون و رموز روان‏شناسی گدایی آگاهی كافی دارند. می‏دانند چگونه و در كجا گدایی كنند و چگونه ترحم مردمان را به خود جلب كنند. در جاهایی كه گدایی گروهی و سازمان یافته وجود دارد از طریق كارآموزی و تعلیم، گدیان خبره اطلاعات خود را به نورسیده‏ها انتقال می‏دهند و بدین ترتیب گدایی حرفه‏ای تخصصی پاینده می‏شود. (۱۱)
علل و عوامل مؤثر در ظهور پدیده تكدی
بسیاری از انواع تكدی‏گری، بر اساس عوامل روانی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به وجود می‏آید و محصول ساختار اجتماعی و نارساییهای ناشی از آن است. با توجه به مطالعات انجام شده، به طور كلی عوامل مؤثر در ایجاد و گسترش پدیده تكدی را می‏توان در دو عامل عمده و مهم خلاصه كرد:
۱.عوامل اجتماعی - اقتصادی:
گدایی یك زایده اجتماعی است كه در پیدایش آن چند عامل دخالت دارند: فقدان اشتغال و كار، فقر مادی، پیری و از كار افتادگی، رخوت و سستی، اعتیاد، معلولیت و بیماری، مسائل خانوادگی از قبیل پاشیده شدن خانواده، مهاجرت از روستا به شهر، نابسامانیهای اقتصادی از قبیل كمی درآمد در بعضی از مشاغل، بالابودن هزینه زندگی، ضعف فرهنگ حاكم بر خانواده‏های متكدیان، شكاف عمیق طبقاتی و غیره از جمله این عوامل به شمار می‏روند.
علل اجتماعی دیگر گدایی مربوط به كمبودهایی است كه در اثر نارساییهای موجود در جامعه به وجود می‏آید. باید اذعان داشت كه برخی از این گدایان محصول نابسامانی اجتماعی هستند. بدین معنی كه جامعه نتوانسته است افراد سالخورده، عاجز، معلول، یتیم و امثال آنان را در مراكز مناسبی سازمان بخشد و برای آنان زندگی انسانی لازم را فراهم آورد. در نتیجه آنان نیز از فرط ناچاری برای بقای خویش به تكدی می‏پردازند. (۱۲)
«شرمن و وود» نیز استدلال می‏كنند كه گسترش «بیكاری‏» مساله تقاضای كالاهای ساخته شده را دچار مشكل می‏كند. زیرا در این دوره، كارگران درآمدشان از حد معمول كمتر است و تقاضا برای كالاهای مصرفی آنان به حداقل می‏رسد. از این رو برای مدتی كسادی و تنزل اقتصادی بدتر و وخیمتر می‏شود. بیكاری فراوان از تقاضا می‏كاهد و كاهش تقاضا به بیكاری بیشتری می‏انجامد. گرچه بالاخره، اوضاع به حال اول برمی‏گردد و كاهش تقاضا به آهستگی انجام می‏پذیرد لكن كارگران باید چیزی برای خوردن داشته باشند. به هر صورت مردم مصرف خودشان را حفظ می‏كنند. بطوری كه مصرف كمتر از درآمد تنزل می‏كند. حفظ مصرف از طریق «گدایی‏»، اخذ وام (مقداری بدهكاریهای تازه به بار می‏آید)، دزدی (افزایش جنایات) و خدمات دولتی (نظیر پرداخت غرامت دوره بیكاری) صورت می‏پذیرد. (۱۳)
۲.عوامل روانی و فردی:
مطالعه ریشه‏های روانی و فردی تكدی، بسیار جالب است. این امر نقش مؤثری در بزهكاری و تكدی‏گری دارد. زیرا: «شرایط فردی، چیزی جز نتیجه شرایط محیط زیست و اثرات اجتماعی است و موجد استعدادهای جرم‏زا و گرایش‏های انحرافی در نزد افراد می‏شود...» (۱۴)
طبق نتایج‏به دست آمده از تحقیقات متعدد، درصد قابل ملاحظه‏ای از افراد متكدی، از اختلالات شدید روانی رنج می‏برند. از این دیدگاه، اختلال روانی، كم و بیش، در فردی شكل می‏گیرد و به ظهور می‏رسد كه در اثر حوادث غیر مترقبه، روحش آزار دیده باشد. نتیجه این تاثیرات سوء، روی آوردن شخص به دست درازی و اختلالات رفتاری است كه زمینه انجام عمل تكدی‏گری را تسهیل می‏كند.
«دیوانگان و آنان كه تعادل قوای خود را - چه به صورت ژنتیكی و چه در اثر عوامل محیطی - از دست داده‏اند، نیز از كسانی هستند كه به گدایی می‏پردازند، بی آن كه الزاما دركی اقتصادی همانند دیگر متكدیان از این عمل داشته باشند. این دسته از افراد به علت عدم پذیرش اجتماعی و تحمل نشدن از سوی وابستگان خویش، به صحنه تكدی پرتاب می‏شوند و بتدریج در اثر یادگیری اجتماعی، این رفتار، به صورت یك عادت «غریزی - روانی‏» در آنان تكرار می‏شود. اتفاقا عموما از حاصل گدایی خویش بهره‏مند نیستند، زیرا حاصل كارشان یا توسط اراذل و اوباش به غارت می‏رود و یا آن را گم و گور می‏كنند. (۱۵)
شیوه‏های تكدی
شیوه‏های گدایی گرچه متعددند اما همه از یك اصل تبعیت می‏كنند و آن تلاش برای كسب پول بیشتر است; «به هر طریق ممكن‏».
گاه همراه گدایان كودكان خردسال و معصومی را مشاهده می‏كنیم كه بر اثر قرصهای خواب‏آور و انواع مخدر، معمولا بیحال و خواب‏آلوده، با لباسهای كثیف و پاره و كهنه، یا بر روی سنگ فرشهای خیابانها و پیاده‏روها دراز كشیده‏اند و یا بر پشت زنان و مردانی كه برای گدایی در سر چهارراهها و در بین اتومبیلها پرسه می‏زنند، به خواب رفته‏اند. كودكانی كه در نخستین سالهای عمر به جای بازیهای كودكانه، گدایی را تجربه می‏كنند و اكثرا از شیرخوارگاهها به عاریت گرفته شده‏اند. این كودكان بعد از رسیدن به سن حدودا ۷ سالگی كه سن آغاز گدایی به شیوه حرفه‏ای می‏باشد، این شغل را مستقلا ادامه داده خودكفا می‏شوند.
نوع مكان نیز عامل مهمی در تعیین شیوه تكدی است، معمولا گداهای شمال شهر سعی می‏كنند صورت ظاهر را حفظ كرده از راههای آبرومندانه گدایی كنند! اگر در نقاط مركزی و جنوب شهر با گداهایی روبه رو می‏شویم كه دست و پای خود را بطرز ماهرانه و با گریم به شكل ناقص درآورده‏اند و یا زنهایی كه با یك قوطی اسپند در میان ماشینها وول می‏خورند و یا مردی همراه با چند تا از همان بچه‏های بی‏گناه و در حالی كه تكه كاغذی در جلوی خود گذاشته و قصه زندگی‏اش را بر روی آن نوشته است اما، در نقاط ثروتمند شهر آقا یا خانمی با لباسهای تمیز جلو آمده به عنوان این كه مثلا مسافری از شهرستان است و كیفش را دزدیده‏اند، مؤدبانه فقط برای یك بلیط اتوبوس پول طلب می‏كنند اگرچه این شیوه‏ها قدیمی شده و اكثر مردم نیز از آن مطلعند، باز هم به این ثروتمندان گدانما و به این لكه‏های ننگ شهر كمك می‏كنند، كه این مساله جای پرسش و تعجب دارد! (۱۶)
دیگر شیوه‏های تكدی عبارت است از:
- تظاهر به نقص عضو.
- جلب توجه عمومی با كرایه بچه‏های بی‏گناه و خواباندن آنها در معابر عمومی.
- سوء استفاده از مذهب به خاطر اعتقادات عمیق مردم به مسائل شرعی و مذهبی.
- پوشیدن لباسهای مندرس و تحریك احساسات مردم.
گری، آبستن آسیبهای اجتماعی
تكدی‏گری را باید آبستن اجتماعی متعددی قلمداد كرد. اكثر بررسیهای انجام شده، از رابطه بین گدایی و اعتیاد، بزهكاری، خودكشی، میخوارگی، روابط جنسی (فساد و فحشا)، لاابالی‏گری، سرقت، و... حكایت می‏كنند.علتهای دیگری مانند فقر مادی و ناكامی اقتصادی، فقر فرهنگی، اعتیاد، رخوت و سستی، مهاجرت، معلولیت، بی‏مهری و غیره ممكن است موجب شود كه جوان یا سالمندی به گدایی روی آورد. گاهی حتی كمبود درآمد در بعضی از مشاغل و بالا بودن هزینه زندگی نیز ممكن است چنین عارضه‏ای را پدید آورد و به دنبال آن شخص به گروههای بزهكار بپیوندد و به انواع انحرافات اجتماعی روی آورد.
با این حال تكدی، به تنهایی، عامل انحرافات آنها نیست‏بلكه بسیاری از علل دیگر در پدید آمدن این وضع دخالت دارند.
بررسی آماری پدیده تكدی
بررسی آماری پدیده تكدی طبق آمارهای پراكنده سازمانهای ذیربط و مراجع ذیصلاح نشان می‏دهد كه اكثریت قریب به اتفاق گدایان در سنین بین ۳۱ الی ۴۰ سالگی قرار دارند. برای نمونه از بین ۲۴۴ گدایی كه مورد پرسش قرار گرفته‏اند ۶۲ نفرشان بین سنین ۳۱ الی ۴۰ سالگی قرار داشتنه‏اند. همچنین از بین ۱۳۰ نفر متكدی دستگیر شده، ۲۵ نفر آنها نیز ۷ سال، ۱۶% آنها بین ۳۰ - ۲۰، ۴۶% بالای ۶۰ سال و بقیه بین گروه سنی ۶۰ - ۲۰ در نوسان بوده است.
مذمت تكدی گری
دین مبین اسلام با تحریم ربا و تراكم بی‏جهت ثروت و فعالیتها و كوششهای نازا و عقیم، «تكدی‏» را به عنوان یكی از كسبهای منفور اعلام كرده و آن را سخت مورد مذمت و سرزنش قرار داده است.
«اسلام‏» دستور داده است كه مردم تن به مذلت و خواری ندهند، خود را زبون و پست نكنند، دست گدایی به این و آن دراز ننمایند، تا می‏توانند زیر بار منت كسی نروند و چیزی خواهش نكنند.
و گاهی پیش می‏آمد كه مستمند و بیچاره‏ای به یكی از پیشوایان، اظهار تنگدستی می‏نمود، آن جناب كمكی به او نمی‏كرد و او را به كسب و كار تشویق می‏نمود. البته مایوس كردن آن مستمند بواسطه بخل و عدم ترحم نبود، زیرا طبق مدارك مسلمی كه داریم، پیغمبران و ائمه دین ما مردان جود و كرم بودند و فقیر را ناامید نمی‏كردند و از محروم كردن سائل و متقاضی، نهی می‏نمودند. حتی خود آن مردان بزرگ، در راه كمك به خلق، پیشقدم بودند و گاهی چیزی را كه خود احتیاج داشته‏اند، به محتاجان دیگر داده‏اند. بنابراین اگر گاهی به فقیر چیزی نداده او را برای كار راهنمایی كرده‏اند، به خاطر این بوده كه آن نیازمند را از عمل مذموم و ناپسند گدایی باز دارند و او را مرد كار و كوشش گردانند. (۱۷)
پیامبر بزرگ اسلام‏صلی الله علیه وآله وسلم در وصیتهایی به علی‏علیه السلام فرمود:
«ای علی اگر من ناچار شوم كه دست‏خود را تا آرنج در دهان اژدها فرو برم، این عمل را دوستتر دارم از این كه از كسی كه دارا نبوده و دارا شده چیزی را درخواست نمایم.»
در جای دیگر پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم می‏فرماید:
اگر مردم می‏دانستند در سؤال و تكدی چه بدیهایی وجود دارد هرگز كسی از كسی چیزی درخواست نمی‏كرد.
امام صادق‏علیه السلام فرمود:
از تقاضا و خواهش كردن از مردم برحذر باشید، چه این عمل در این دنیا خواری و فقری است كه شتابان آن را برای خود خواسته‏اید و در روز قیامت‏حسابی طولانی دارد.
امام محمد باقرعلیه السلام فرمود:
اگر مردم بدانند خواهش و درخواست چقدر بد است هیچ كس از كسی خواهش چیزی نمی‏نماید و اگر ببخشند، بداند كه دهش و بخشش چقدر خوب است و پاداش دارد هیچ كس را بدون انجام تقاضایش رد نمی‏كرد.
مردی از اصحاب پیامبر اكرم‏صلی الله علیه وآله وسلم به فقر و تنگدستی دچار شد. همسر او به او گفت: اگر نزد پیامبر خدا بروی و تقاضای كمك كنی موفق خواهی شد. آن مرد به نزد پیامبر آمد. هنگامی كه پیامبر او را دید فرمود: «هر كس از ما چیزی بخواهد به او خواهیم داد و اگر به كسی رو نزند و امیدش به خدا باشد خدا او را بی‏نیاز می‏كند» آن مرد گفت، منظور پیامبر از این سخن جز من كسی نبوده. به نزد همسر خود بازگشت و جریان را گفت.
زن بار دیگر او را برای كمك خواستن از پیامبر، تحریك نمود. آن مرد بار دیگر به نزد پیامبر آمد. پیامبر هنگامی كه او را دید همان سخن را تكرار فرموده، تا سه مرتبه این جریان واقع شد آن مرد از نزد پیامبر برخاست و كلنگی به امانت گرفت‏به كوه رفت و هیزم برید و جمع كرد و به شهر آورد و در مقابل مقداری آرد بفروخت. فردا نیز به همین ترتیب عمل نمود. و از راه فروش هیزم كلنگی خرید و كم كم بی‏نیاز شد. (۱۸)
امام صادق‏علیه السلام فرمود: هر كس زبان به سؤال و گدایی گشاید در حالی كه دارای مال و توانمندی باشد روز قیامت در حالی خدا را ملاقات می‏نماید كه صورت او مجروح و خون‏آلود است. (۱۹)
می‏بینیم در این روایات، تكدی، علاوه بر كیفر اخروی و ذلت نفس، موجب دروغ و ظلم و ستم در حق خود و ایجاد روحیه رخوت و تن پروری در افراد و انواع انحرافات اجتماعی نظیر فساد، قاچاق و فحشا را دامن می‏زند. بنابراین اسلام عزیز از یك طرف افراد را در مقابل یكدیگر مسؤول می‏داند و از طرف دیگر به آنان اجازه نمی‏دهد كه دست‏خواهش و درخواست‏به سوی كسی دراز كنند.
تكدی از دیدگاه فقها
در یك تقسیم بندی كلی دو دیدگاه فقهی نسبت‏به پدیده گدایی وجود دارد:
عده نسبتا زیادی از فقها معتقدند كه گدایی اساسا امری حرام است، چه این سؤال بصورت زیان باشد، یعنی گدا بگوید: «به من كمك كنید» و چه به صورت نوشته باشد مثل این كه كسی نوشته‏ای مشخص جلویش بگذارد و گدایی كند و چه شخصی چند تا بچه مریض احوال را اطراف خودش جمع كند و سرش را پایین بیاندازد كه این هم، عملا سؤال است و چه دستش را بر پیشانی‏اش بگذارد، به هر حال چه با زبان سر و چه با زبان عمل را حرام دانسته‏اند.
عده دیگری از فقها، گدایی را حرام ندانسته‏اند بلكه آن را مكروه شمرده‏اند.
حضرت امام خمینی‏رحمه الله در تحریرالوسیله، می‏فرمایند: «در صدقه و بخشش به مستمندان، قصد قربت‏شرط است و سؤال (گدایی) در صورت نیاز مكروه و در صورت عدم نیاز شدیا مكروه و بنا به احتیاط حرام است.»
یكی از بزرگان تعریف می‏كند: روزهای اولی كه بعد از سنه ۴۰ امام از تهران بازگشته بودند و از زندان و از آن تحت الحفظ قیطریه، به قم مراجعت كرده بودند، مرجعیت امام تثبیت‏شده بود و مراجعات هم برای پرداخت وجوهات به امام خیلی زیاد بود. در آن زمان كسی آمد خدمت امام، از یك طایفه خاص سیدی بود و به امام عرض كرد آقا به من كمك كنید.
امام فرمودند: «من پولی كه به تو بدهم، ندارم‏»
او گفت: «آقا من یك وسیله كسبی داشتم و وسیله كسبم را از باب ناچاری فروختم و خوردم. شما به من ۲۰۰ - ۳۰۰ تومان بدهید، من وسیله كسب را تهیه كنم، مركبی تهیه كنم، بارم را روی او بگذارم و دنبال كاری بروم...(این ماجرا حمال حدود ۲۰ سال قبل است، آن وقت در قم رایج‏بود كه با حیوانات، بسیاری چیزها را در كوچه‏ها و خیابانها می‏بردند و می‏آوردند، یا جنسی می‏فروختند)
امام فرمودند: «مانعی ندارد، من كسی را می‏فرستم تحقیق كند و بعد به شما كمك می‏كنم.»
او عرض كرد: «آقا، اول كه به شما گفتم ۵ تومان بدهید، گفتید، ندارم، چطور شد كه حالا ۳۰۰ تومان را حاضرید بدهید.»
امام فرمودند: «حالا هم با آن وقت‏یكنواخت است، حالا هم اگر ۵ تومان بخواهید ندارم، ۵ ریالی هم بخواهید ندارم بدهم. آن جور پول كه تو بخواهی ندارم، ولی اگر این جور پول بخواهی (سرمایه كسب كنی) دارم ۳۰۰ تومان كه هیچ است، اگر ۱۰ هزار تومان هم می‏خواستی، من به خاطر سرمایه به شما می‏دادم. من پولی به تو نمی‏دهم كه تو را تشویقت كنم و تو هر روز بیایی ۵ تومان بگیری و بروی. من آن جور پول ندارم، حتی ۱ ریال. پولی كه باعث‏بیكاری و تنبلی بشود، من ۱ ریال هم ندارم. اما پولی كه باعث تشویق به كار بشود و باعث‏شود كه تو كار كنی، دارم...
بعد هم امام دستور دادند، به یكی از دوستان، تحقیق كردند، و جالب این بود كه دوست دیگری را با او روانه كردند و برای او آن مركب را خریدند و برای كار و اداره زندگی به او دادند و امام دستور دادند كه یك چند روزی هم مواظب او باشند كه نكند او برود وسیله را بفروشد و پولش را بخورد، و یا دوباره بیاید از امام پول طلب كند.»
پی‏نوشت‏ها:
۱.این اصطلاح (تكدی) گاهی هم برای در برگرفتن بررسی فعالیتهای سازمان یافته كه دارای اصول و قواعد ویژه خود نیز هست، بكار می‏رود.
۲.مرادی، علیرضا، بررسی علل تكدی در ایران، سال اول ۱۳۷۰، ص‏۵، شماره ۱۱۰.
۳.جامعه شناسی كماكان فاقد یك تحلیل و استنتاج نظری و بررسی پراتیكی و كاربردی از تحقیقات موجود در باب تكدی‏گری است.
۴.شیخاوندی، داور. آسیب شناسی اجتماعی، آموزشگاه عالی خدمات اجتماعی، سال ۱۳۵۰. ص‏۸۷.
۵.زن روز شماره ۹۲۶ قسمت‏سوم. شنبه ۱ مرداد ۱۳۶۲. ص‏۱۱.
۶.گزارش آماری طرح و برنامه بهزیستی استان تهران. ابراهیم باقری. استخراج: نادر اسفندیاری. دی ماه ۱۳۷۰. مقدمه.
۷.سلام. ش‏۱۱۵.
۸.زن روز. ش‏۹۲۶.
۹.ضرورت برخورد با پدیده گدایی. كیهان. ش‏۱۴۲۵۳. شنبه ۱۹ مرداد ۱۳۷۰. ص‏۷.
۱۰.خانم ممتاز، جامعه شناسی شهری، دانشگاه شهید بهشتی (دانشكده ادبیات و علوم انسانی)، اداره انتشارات ۱۳۷۰.
۱۱.شیخاوندی، داور. آسیب شناسی اجتماعی، آموزشگاه عالی خدمات اجتماعی، ش‏۱۳۵۰، ص‏۸۷.
۱۲.سلام. ش‏۱۱۵. سال اول. ۲۵ مهر ۱۳۷۰. ص‏۵.
۱۳.مدرك پیشین. ص‏۸۷.
۱۴.شرمن و وود، دیدگاههای نوین جامعه‏شناسی ازكیا، دكتر مصطفی انتشارات اطلاعات.
۱۵.دكتر خساوت، جعفر. آسیب شناسی اجتماعی، انتشارات دانشكده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، ص‏۳۵، ۱۳۶۰.
۱۶.ضرورت برخورد با پدیده گدایی، كیهان ش‏۱۴۲۵۳۲ شنبه ۱۹ مرداد ۱۳۷۰، ص‏۷.
۱۷.خانواده، ماهنامه ارتش جمهوری اسلامی ایران، اداره عقیدتی سیاسی، سال ششم، شماره ۶۲ تیرماه ۱۳۶۵.
۱۸.لئالی الاخبار، ص‏۱۴۸.
۱۹.وسائل الشیعه، ج‏۶، ص‏۳۰۵
مهدی باقریان

منبع : بنياد انديشه اسلامي