چاه برفی در اندرونی کاخ ناصرالدین شاه

امروز قصد داریم با ذکر حادثه‌ای اگرچه تلخ از عصر سلطنت ناصرالدین‌شاه به فضای حکومتی خفقان‌آور ناصری سرک بکشیم. گواینکه دوران وحشت و اختناق ناصری، نوای حق‌خواهی و آزادی‌طلبی را در گلوی مردم خفه کرده و ملت ایران مقهور حکومت شده بود، لیکن جنبش تنباکو و اعتراض‌های جسته‌گریخته مردم در شهرها و در دارالخلا‌فه نظیر اعتراض شدیداللحن زن‌های چال‌میدان در ماجرای قحطی نان و... نشان داد که مردم در صورت اتحاد می‌توانند حتی بر حکومت‌های قهار و جبار نیز پیروز شوند. در آن سال‌ها این اندیشه مردم را اخباری که آهسته‌آهسته از اروپا می‌رسید، فربه‌تر کرد؛ تا اینکه با به قتل رسیدن ناصرالدین‌شاه نوبت به سلطنت مظفرالدین‌شاه رسید. در این دوره ۱۰ ساله ایرانیان بهترین فرصت را یافتند تا انقلا‌ب مشروطه را در نخستین گام پیروز نمایند.
اروپا در سده نوزدهم به بزرگ‌ترین قدرت اقتصادی جهان تبدیل شد. این قاره در سال ۱۸۰۰ میلا‌دی ۱۸۷ میلیون نفر بود. این جمعیت به سرعت افزایش یافت به‌طوری که در شروع جنگ جهانی اول ۱۹۱۴۴ میلا‌دی) به ۴۵۰ میلیون تن رسید گو اینکه در تعیین زمان آغاز انقلا‌ب صنعتی اختلا‌ف‌نظر وجود دارد اما به‌طور قطع بروز این واقعه بزرگ در اواخر سده نوزدهم اتفاق افتاده است.
در این سده انقلا‌ب‌ها و نهضت‌هایی در اروپا به‌وقوع پیوست که در مجموع بر اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و... همه عالم تاثیر گذاشت. پدیدآمدن مکاتب مختلف سیاسی و فلسفی و به صحنه آ‌مدن نامدارانی چونان نیچه، کارل مارکس، انگلس، لنین، گاری بالدی، کاوور، گلا‌دستون، سالیبسوری، ژان ژورس، بیسمارک و... موجب برتری ناگهانی اروپا بر آسیا شد و توازن هزارساله موجود را برهم زد و این خود باعث تسلط اروپا بر آسیا و دیگر نقاط جهان به شکل استثمار و استعمار شد.
ایران مهم‌ترین کشور در خاورمیانه و آسیا بود که مقابل نوک پیکان حمله اروپاییان قرار داشت و از طمع‌ورزی آنان در سده ۱۹ آسیب فراوانی دید و بخش‌های بزرگ و مهمی از پیکره‌اش جدا شد، اما از این واقعیت نیز نباید گذشت که سوای این آسیب و خسارت وحشتناک که شاید به‌راحتی میزان این خسارت و ابعاد گوناگون این مقابله ویرانگرانه را نتوان تعیین کرد، تحولا‌ت عظیم سیاسی - اجتماعی اروپا تاثیر بسزایی در دگرگونی و تحول فکری ایرانیان داشت، تحولی که بر اثر شجاعت و شهادت مردم منتهی به پیروزی انقلا‌ب مشروطه شد.
این مقدمه با فشردگی از آن جهت یاد شد تا بدانیم پدیده‌های بزرگ اجتماعی در یک جامعه هرگز به یک‌باره و ناگهان پدیدار نمی‌شود بلکه خون‌دل‌ها باید خورد و خون‌ها به‌پای نهالش باید ریخت تا آن نهال بهثمر بنشیند.
روزی که ناصرالدین‌شاه آن ۶ نفر اصلا‌ح‌طلب را به جرم فقط گفت‌وگو در چاه انداخت هرگز حدس هم نمی‌زد که روزی فرزندش به دست خود فرمان مشروطیت را صحه گذارد، ماجرای کشته‌شدن این ۶ نفر را ناظم‌الا‌سلا‌م کرمانی در <تاریخ بیداری ایرانیان> این‌گونه شرح می‌دهد:
<در چند سال قبل به ناصرالدین‌شاه راپورت دادند که شب‌ها جمعی در محله سنگلج در یک خانه اجتماع کرده و در امر مملکت و اصلا‌ح، مذاکره می‌کنند. پادشاه جمعی را فرستاد، ۶ نفر از اصلا‌ح‌خواهان دور هم نشسته بودند ماخوذ و شبانه آنها را به حضور پادشاه بردند. چاهی که در اندرون حفر کرده بودند که برف در‌آن می‌ریختند و یا برای همین جور کارها مهیا بود سنگ سر آن را برداشته و ماخوذین را در آن چاه انداخته آن‌وقت خود پادشاه تفنگ را به‌دست گرفته متجاوز از ۳۰ فشنگ از پی آنان فرستاد که به اعتقاد خود زودتر آنها را به اسفل‌السافلین رساند و حاضرین را هر کدامی یک اشرفی انعام داد برای شکرانه موفقیت بر قتل آنها...>

داریوش شهبازی
تلخیص از فرهنگ تاریخ تهران

منبع : روزنامه اعتماد ملی