جوراب ایرانی؟!

حتما شما هم وقتی از میدان‏ها و چهارراه‏های شلوغ شهر می‏گذرید توجهتان به بساط جوراب‏فروشی »۳ تا ۱۰۰۰ تومان« جلب شده و شاید هم چند دقیقه‏ای را صرف زیر و رو کردن جوراب‏های رنگ و وارنگشان کرده‏اید. شاید هم اصلا مشتری آنها باشید.
اما آیا تا به حال با خود فکر کردید چرا بعضی جوراب‏ها به این قیمت عرضه می‏شوند و برای خرید بعضی دیگر باید چند تا از اسکناس‏های آبی‏رنگ مدل جدید را خرج کرد؟
برای روشن شدن موضوع خوب است کمی با روش بافت جوراب آشنا شویم. دستگاه جوراب‏بافی حداقل دو دوک دارد که در هرکدام یکی از دو نوع نخ موسوم به S و Z گذاشته می‏شود. جوراب خوب باید با هر دو نوع نخ S و Z بافته شود در غیر این صورت جوراب در پا راست نمی‏ایستد و پیچ می‏خورد. البته بافت جوراب با دو نخ S یا دو نخ Z خیلی سریعتر است و سرعت یعنی سود و پول بیشتر. ناگفته پیداست که قریب به اتفاق جوراب‏های »۳ تا ۱۰۰۰ تومان« از این دست هستند.
سیلندر دستگاه جوراب‏بافی هم در بافت آن اهمیت دارد. هرچه سیلندر دستگاه بافنده بالاتر باشد کیفیت و دوام جوراب بیشتر است. کمترین تعداد لازم برای بافت جوراب نازک زنانه ۲۸۰ تا ۴۲۰ سیلندر است. دستگاه لازم برای این جوراب‏ها خارجی است و معمولا از کره یا ایتالیا وارد می‏شود. قبلا این دستگاه‏ها را از روسیه می‏خریدند. اما دستگاه بافت جوراب‏های مردانه، بچه‏گانه و جوراب‏های کلفت زنانه در ایران و با کیفیت عالی ساخته می‏شود. این دستگاه‏ها از ۷۲ تا ۱۸۰ سیلندر دارند. در ماشین‏های جوراب بچه‏گانه هم سیلندر از ۷۰ تا ۱۱۰ متغیر است.
تعداد سیلندرها در هر دستگاه قابل تنظیم است و همین مسئله راه تقلب را باز می‏کند. کافیست صاحب کار بی‏انصاف زنجیر چند سیلندر را باز کند. در این صورت دستگاهی که روزانه ۷۰ جین جوراب نازک زنانه تولید می‏کند می‏تواند در روز یکصد یا حتی ۱۲۰ جین جوراب تولید کند. از همین جاست که نباید به ارزان‏ترها اعتماد کرد چون استحکام آنها خیلی کمتر است.
نخ جوراب هم انواع مختلف دارد. در جوراب‏های شیشه‏ای زنانه نخ ۱۰ به کار برده می‏شود؛ در حقیقت دو نخ ۵، یکی S و یکی Z که به هم تابیده شده‏اند. جوراب معروف به پاریزین با نخ ۲۰، جوراب نازک اداره‏ای با نخ ۴۰، جوراب کلفت با نخ ۷۰ و جوراب بسیار ضخیم با نخ ۱۰۰ بافته می‏شوند. نخ ۱۰۰ بسیار گران است و برای بافت آن باید دور ماشین خیلی پایین آورده شود وگرنه سوزن دستگاه می‏شکند.
قیمت نخ برحسب گرم محاسبه می‏شود. هر دوک نخ حدود یکصد هزار تومان درمی‏آید. تولیدکنندگان جوراب، کیفیت نخ ایرانی را کاملا تأیید می‏کنند. قیمت نخ ایرانی کیلویی بین ۲۴۰۰ تا ۴۵۰۰ تومان است در حالیکه قیمت نخ خارجی از ۶۵۰۰ تومان به بالاست و به کیلویی ۱۸ هزار تومان هم می‏رسد. این نخ‏های گران معمولا از ترکیه یا روسیه وارد می‏شوند. نخی که در بافت جوراب نازک زنانه به کار می‏رود همیشه سفید است و جوراب پس از بافته و زیگزال شدن مشکی یا رنگ دیگر می‏شود. جوراب‏های مردانه و بچه‏گانه و جوراب زنانه به غیر از نازک‏ها، از نخی به نام اسپانتکس بافته می‏شوند. در اسپانتکس‏کش به کار می‏رود که به آن حالت ارتجاعی می‏دهد. نخ‏های اسپانتکس رنگی هستند و جوراب‏های آن از ابتدا رنگی بافته می‏شوند. این نخ کیلویی حدود ۱۴ هزار تومان است.
قیمت رنگرزی هر جین جوراب نازک به رنگ‏های روشن مثل کرم، دودی یا موشی بین ۵۰ تا ۷۰ تومان است. رنگ مشکی ایرانی برای هر جین فقط ۳۰ تومان درمی‏آید اما زود بور می‏شود و تولیدکنندگان مجبورند برای به دست آوردن رنگ ثابت برای هر جین ۷۰ تومان هزینه رنگرزی با رنگ‏های ژاپنی و چینی را بپردازند. در رنگ کردن جوراب هم تجربه و هم انصاف دخیل است. جوراب‏های روشن باید با آب سرد رنگ شوند وگرنه کش آنها فاسد می‏شود و وامی‏رود. جوراب‏های مشکی باید با آب داغ رنگ شوند تا رنگ را خوب به خود بگیرند. زیگزال‏دوزها هم برای دوخت هر جین جوراب نازک زنانه ۲۵ تا ۳۰ تومان دستمزد می‏گیرند. اما حرف اول را در جوراب‏بافی، کار آخر یعنی بسته‏بندی می‏زند. قیمت بسته‏بندی جوراب زنانه جینی بین ۷۰ تا ۳۰۰ تومان است. یعنی در بعضی موارد تولیدکننده باید تقریبا معادل کل قیمت تمام شده جوراب برای بسته‏بندی هزینه پرداخت کند. البته صرف هزینه برای بسته‏بندی در نهایت به نفع تولیدکننده است به عنوان مثال تولیدکننده‏ای جوراب نازک زنانه تولید و آن را در جعبه‏های مقوایی بزرگ بسته‏بندی کرده بود. این جوراب‏ها مدت زیادی روی دستش مانده بود تا اینکه آنها را سه تا سه تا در جعبه‏های طلقی بسته‏بندی کرد و همه را به قیمتی بالاتر از قبل به فروش رساند.
ارزانترین جوراب نازک زنانه، البته با نخ، سیلندر و بافت صحیح هر جین حدود ۷۰۰ تومان و گرانترین آنها حدود ۳۸۰۰ تومان به فروشندگان سطح شهر عرضه می‏شود. قیمت عمده‏فروشی و توزیع کننده حدود ۱۰ درصد پایینتر از این قیمت‏هاست. البته سود جوراب‏های نازک زنانه که قیمت تمام شده پایینی دارند معمولا درصدی محاسبه نمی‏شود بلکه بسته به شرایط بازار روی جوراب‏های ارزان‏تر ۵۰ تا ۲۵۰ و برای جوراب‏های گرانتر ۳۰۰ تا ۵۰۰ تومان روی هر جین سود دریافت می‏شود. یعنی کمتر از ۱۰ درصد. جوراب‏های کلفت و مردانه گرانتر هستند. قیمت فروش هر جین جوراب مردانه ارزان ۱۵۰۰ و بهترین جوراب مردانه حدود ۱۲ هزار تومان است و سود آنها هم بالطبع بالاتر.در کسب و کار جوراب‏بافی آنچه اهمیت دارد ارائه طرحی متفاوت یا جورابی فانتزی است که گاهی تا ۵۰۰ درصد سود هم روی آن کشیده می‏شود. عرف تهیه مواد اولیه برای جوراب‏بافان یکساله است. در این صورت برای هر کیلو نخ ۵۰ تومان بهره علاوه بر قیمت نقد باید پرداخت شود. فروش جوراب‏های آماده هم مدت‏دار و از دو ماه تا یکسال است. تولیدکنندگان عقیده دارند درحالیکه خودشان کمتر از ۱۰ درصد سود می‏برند توزیع‏کنندگان ۱۵ درصد و فروشندگان بین ۵۰ تا ۷۰ درصد و گاهی هم تا صد درصد روی هر جوراب سود می‏گیرند. به این ترتیب می‏توان نتیجه گرفت یک جوراب هزار تومانی برای فروشنده ۵۰۰ تومان سود دارد. توجه کنید به جواب فروشندگان به هنگام چانه‏زنی و تخفیف‏خواهی که می‏گویند: »جوراب که سود ندارد«.
جوراب ایرانی به خصوص جوراب زنانه به کشورهای عربی، افغانستان، پاکستان و عراق صادر می‏شود و به طور کلی در خاورمیانه طرفداران زیادی دارد. از طرفی تولیدکنندگان عقیده دارند ۹۰ درصد جوراب‏های موجود در بازار ایران، تولید داخل هستند و فقط مارک خارجی دارند.
تولیدکنندگان جوراب عقیده دارند بازار جوراب زنانه از سال ۸۱ به این طرف خراب شده است. آنها می‏گویند این جوراب‏ها حتی زمستان‏ها هم خریداری ندارند چون بیشتر دخترها و خانم‏ها دیگر جوراب به پا نمی‏کنند و اگر هم بپوشند جوراب‏های فانتزی را انتخاب می‏کنند نه جوراب‏های نازک و شیشه‏ای. با این حال بهترین فصل کار این صنعت شب عید است. در ایران چندین واحد تولیدی دستگاه تولید جوراب می‏سازند. این دستگاه‏های ساده را می‏توان به قیمت ۲۵۰ تا ۴۰۰ هزار تومان تهیه کرد و با حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار تومان نخ خوب و سرجمع حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان سرمایه می‏توان کارگاه جوراب‏بافی راه انداخت. این هزینه شامل دو نفر کارگر لازم برای دستگاه که سه ماه آموزش دیده‏اند هم هست. چنین کارگاهی به شرط بازاریابی درست و فروش خوب روزانه بین ۵ تا ۷ هزار تومان سود دارد.
دستگاه‏های پیشرفته‏تر جوراب‏بافی معروف به کامپیوترباف هم هستند که حدود ۳۰ میلیون تومان قیمت دارند. طرح جوراب روی CD به این دستگاه‏ها داده می‏شود. از یک طرف نخ در دستگاه گذاشته می‏شود و از طرف دیگر جوراب بسته‏بندی شده خارج می‏شود.
توزیع‏کنندگان عمده جوراب برای خرید محصولات موردنیاز خود به ریزی و درشتی بافت، نوع نخ از نظر پنبه، اکریلیک، پلی‏استر ویسکوز یا پلی‏استر پنبه دقت می‏کنند که البته هر کدام مزایا و معایبی دارند و هرکدام بسته به موقعیت و شرایط خریدارانی دارند. مثلا جوراب پنبه‏ای هیچ‏گونه حساسیتی ایجاد نمی‏کند ولی زود پاره می‏شود، پلی‏استر پنبه یا پلی‏استر ویسکوز استهلاک کمتر دارند و حساسیت هم ایجاد نمی‏کنند.
درست است که مدل و کیفیت جوراب در میزان فروش آن تأثیر دارد اما همیشه مهمترین عامل قیمت است. بیشتر فروشندگان جزئی به دنبال ارزانی جنس هستند. آنها برای فروش کالای خود همیشه باید بازاریابی کنند اما معتقدند اگر مارکی معروف شود و به اصطلاح جا بیفتد خود مشتریان به دنبال آن می‏آیند.
توزیع‏کنندگان معمولا کالای موردنظر خود را با چک سه یا چهار ماهه تهیه می‏کنند که در اینصورت ۲۰ تا ۳۰ درصد گرانتر از خرید نقدی است. به گفته یک توزیع‏کننده جوراب، این صنف تنها یک تا ۳ درصد مبلغ جوراب، برای خود سود دریافت می‏کند. او عقیده دارد تولیدکنندگان بین ۱۵ تا ۲۰ درصد و فروشندگان جزء حداقل ۵۰ تا ۷۰ درصد روی هر جوراب سود می‏برند. توزیع‏کنندگان عمده جوراب هم عقیده دارند به ندرت می‏توان در بازار جورابی پیدا کرد که خارجی باشد.
فروشندگان جوراب در سطح شهر اصرار دارند که جوراب‏های آنها خارجی است و بعضی هم ادعا می‏کنند خود جوراب‏ها را مستقیما از اروپا وارد می‏کنند. یکی از آنها می‏گفت: اگر جنس خارجی دیگری هم کیفیت مناسبی داشته باشد عرضه می‏کنیم ولی ایرانی هرگز. در فروشگاه او ارزانترین جوراب - یک بسته ده‏تایی جوراب نازک مچی زنانه - ۱۵۰۰ تومان بود. اما جوراب‏های نازک زنانه دیگر هر جفت تا ۲۵۰۰ تومان هم داشت. جوراب‏های فانتزی مثلا با کف ماساژور که طوری طراحی شده که موقع پیاده‏روی روی پاراماساژ می‏دهد و از خستگی می‏کاهد و ساپورت اعلا هم به قیمت پنج هزار تومان خریداران خود را دارند.
فروشندگان نهایی برخلاف تولیدکنندگان و توزیع‏کنندگان قبول ندارند که آنها از همه بیشتر سود می‏برند. آنها عقیده دارند بیشترین سود نصیب تولیدکننده می‏شود که حداقل ۵۰ درصد سود می‏گیرد. همان فروشنده یک دنده که اصرار داشت در مغازه‏اش جنس ایرانی پیدا نمی‏شود در نهایت اذعان کرد: »تولیدکنندگان داخلی ضرر می‏کنند، هیچ کس جنس ایرانی نمی‏خرد، همه مجبورند مارک خارجی روی تولیدات خود بزنند تا جنسشان فروش برود.«

منبع : مجله گسترش صنعت