شاخصه‌های حکومت امام مهدی(عج) در قرآن و روایات و ادعیه

حکومت امام مهدی(عج) تأمین کننده اهداف همه انبیای بزرگ الهی است و به همین دلیل شاخصه‌های آن به اهمیت و بزرگی اهداف آن است. اگر بخواهیم شاخصه‌های این حکومت را بررسی کنیم، قرآن و روایات خاص مهدویت منبع بسیار خوبی است ولی گذشته از روایات خاص می‌توان به آنچه در کلیات آیات قرآنی و ادعیه مأثور بیان می‌شود نیز استناد کرد. در این گفتار به سه شاخصه اساسی و مهم حکومت حضرت پرداخته‌ایم:
۱) عدالت (در همه حوزه‌های سیاسی، اجتماعی، قضایی، اقتصادی، فرهنگی و...)
۲) امنیت (در همه بخش‌ها از جمله امنیت اجتماعی، امنیت قضایی، امنیت اخلاقی و روانی و...)
۳) احیای کتاب خدا و سنت نبوی.
برای اثبات این سه مؤلفه مهم هم به آیات و روایات و ادعیه به گونه‌ای که دلالت صریح داشته باشند استناد گردید و هم با توجه به این‌که حکومت مهدی(عج) به عنوان بشارت و منت الهی است و نیز در دعای افتتاح به عنوان دولت کریمه که ضامن کرامت مؤمنان در دنیا و آخرت است، این سه شاخصه مورد بررسی قرار گرفته است.
● مقدمه
براساس آیات و روایات قرآن و روایات فراوان آینده جهان از آن صالحان و نیکان است و ایشان وارثان زمین و حاکمان ارض خواهند بود.
قال الله تعالی: وَنُرِیدُ أَن نَّمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ.[۱]
براساس روایات پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) حکومت جهانی امام عصر(عج) همان دولتی است که تحقق‌بخش اهداف انبیا در طول تاریخ بوده و مصداق کامل بشارت‌های قرآنی مبنی بر وراثت صالحان و نیکان است.
عن محمد بن علی الباقر(ع) قال: القائم منا منصور بالرعب مؤید بالنصر تطوی له الأرض و تظهر له الکنوز یبلغ سلطانه المشرق و المغرب و یظهر الله عز و جل به دینه علی الدین کله و لو کره المشرکون...؛[۲]
قائم(عج) از ماست که به رعب و وحشت یاری می‌شود و به نصرت الهی تأیید می‌گردد. زمین برای او پیچیده می‌شود و گنج‌ها برایش آشکار می‌گردد. حکومت او مشرق و مغرب عالم را می‌گیرد و خداوند به سبب او دینش را بر همه ادیان چیره می‌سازد گرچه مشرکان کراهت داشته باشند... .
در این مقال می‌خواهیم شاخصه‌های حکومت جهانی آن حضرت را براساس قرآن و روایات و ادعیه بررسی کنیم.
● شیوه بحث
در روایات از فریقین ویژگی‌ها و شاخصه‌های حکومت مهدی(عج) به روشنی بیان شده است که بررسی دقیق آنها سیمایی جامع از روزگار آن حضرت را به نمایش می‌گذارد ولی راه دیگر برای این مهم، دقت در تعابیری است که در قرآن و روایات و به‌ویژه ادعیه دربارة آن عزیز و حکومت جهانی او به کار رفته است. در این گفتار از هر دو شیوه استفاده خواهم کر د تا سیمای روشن‌تری از حکومت جهانی مهدوی ارائه کنیم.
گذشته از این‌که در قرآن کریم بیاناتی است که گویای آن است که حکومت مهدی(عج) به عنوان نتیجه و عصارة خلقت و زمینه‌ساز عبودیت واقعی در همه بندگان[۳] است که که همین هدف نهائی خلقت جهان و انسان بوده است؛[۴] هنگام بشارت به این حکومت، عبارت «منت‌گذاری»[۵] آمده است که عبارت از نعمت بزرگ الهی است حال باید دقت کرد که حکومتی که مظهر منتِ حضرت منان مطلق و منعم بی‌نیاز و نعمت‌بخش کریم است چگونه باید باشد؟!
و در روایات آمده است که: ...یرضی عن خلافته اهل الأرض و اهل السماء...؛[۶] از خلاقت او تمام ساکنان زمین و آسمان خشنود خواهند بود!‌ پس باید ملاحظه کرد که این حکومت به تمام نیازهای مادی و معنوی بشر پاسخ می‌دهد و همه اینها را در چارچوب قوانین الهی انجام می‌دهد که هم موجبات رضایت زمینیان را فراهم می‌کند و هم اهل آسمان و، دوران الهی را شاد می‌کند.
● روایت کریمه و کرامت انسان
گفتیم که شاخصه‌های حکومت جهانی مهدی(ع) از رهگذر بیانات قرآنی و تعابیر اهل بیت(ع) در روایات قابل بحث و بررسی است. محور سوم، ادعیه و زیارات مأثور از معصومین(ع) است که در این جهان تنها به فرازهایی از دعای شریف افتتاح که منسوب به ناحیه مقدسه است می‌پردازیم: اللّهم انا نرغب الیک فی دولة کریمة تعز بها الاسلام و اهله و تذل بها النفاق و اهله و تجعلنا فیها من الدّعاة الی طاعتک و القادة الی سبیلک و ترزقنا بها کرامة الدنیا و الاخرة؛[۷]
خدایا به سوی تو در ظهور دولتی با کرامت امید و اشتیاق داریم. دولتی که به آن اسلام و مسلمین را عزیز گردانی و نفاق و منافقان را خوار کنی و ما را در آن حکومت از جمله دعوت‌کنندگان به طاعت خویش قرار دهی و از آنها که به راه تو رهبری می‌کنند و به وسیله آن دولت، کرامت دنیا و آخرت را به ما عطا فرمایی.
در این عبارت از حکومت مهدی(عج) به «دولت کریمه» یاد شده است و ره‌آورد این دولت، «کرامت انسان» در دنیا و آخرت بیان گردید!! علاوه بر این که رهبر حکومت «کریم» و کریم‌زاده است چنان‌که در زیارت روز جمعه خطاب به ایشان می‌گوییم و انت یا مولای کریم من اولاد الکرام.[۸]
حال باید ملاحظه کرد که «رهبر کریم» در «دولتی کریمه» برای پی‌ریزی «جامعه‌ای با کرامت» که ضامن «کرامت دنیوی و اخروی انسان» است چه خواهد کرد و بر اساس چه مؤلفه‌هایی حکومت خود را پی‌ریزی خواهد کرد؟ برای پاسخ‌گویی به سؤال بالا لازم است معنی واژه «کرم» با دقت مورد بررسی قرار گیرد.
● تحقیقی در واژه کرم
در معنی «کرم» سخنان زیادی آمده از جمله: «الکریم اسم جامع لکلّ ما یحمد فالله کریم حمید الفعال».[۹] کریم اسمی است که در بردارنده هر چیز پسندیده‌ای است و خداوند کریم است یعنی صاحب کارهای پسندیده و ستایش شده است. «التحقیق فی کلمات القرآن» بیان کامل‌تری دارد:
ریشه این کلمه در همه معانی‌اش عبارت‌ است از معنایی که ضد هوان و پستی است (همانی گونه که عزت امری است در مقابل ذلت و بزرگی در مقابل کوچکی) اما در ذلت آن قسم از پستی است که از سوی مقام بالاتری اعمال شود به خلاف آن پستی که در مقابل کرامت است... بنابراین کرامت به معنی عزت و برتری در ذات‌منشی است و در آن ملاحظه برتری و بلندی بر غیر نشده است. [و نیز باید دانست که] مفاهیمی مانند بخشش و سخاوت و گذشت و بزرگی و پآکی از آثار و لوازم کرامت است [نه معنی آن]... بنابراین کرامت، بسته به مصداق و موردش، ویژگی‌های گوناگون معنایی پیدا می‌کند، زیرا گاهی کرامت در موضوعات خارجی ملاحظه می‌شود مثلکِتَابٌ کَرِیمٌ[۱۰] و گاهی در گفتارها [و نوع آنها] مانند وَقُل لَهُمَا قَوْلاً کَرِیماً[۱۱] و گاهی در انسان مانند وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ[۱۲] و إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللهِ أَتْقَاکُمْ[۱۳] و در ملائکه مانند کِرَاماً کَاتِبِینَ[۱۴] و در شخص خداوند عزوجل مانند فَإِنَّ رَبِّی غَنِیٌّ کَرِیمٌ[۱۵].
معنی کلی و جامع در همه این موارد عزت و بلندی در خود شیء است بدون ملاحظه و مقایسه با غیر خودش و البته کرامت در خداوند متعال، مطلق است بدون هیچ قید و محدودیتی به گونه‌ای که کم‌ترین پستی و ضعف در او [و صفاتش که عین ذاتش است] قابل تصور نیست پس در ذات مقدسش حقیقت کرامت است و همه کرامت و اوست مبدأ و منتهای کرامت... و هیچ کرامتی یافت نشود مگر از سوی اووَمَن یُهِنِ اللهُ فَمَا لَهُ مِن مُکْرِمٍ[۱۶]
... و بهره بنده از این حقیقت کریمه آن است که از پستی‌ها و ذلت‌های مادی و روحانی دوری جدید و در نفس خود و باطنش عزیز و بلند باشد و این معنی حاصل نمی‌شود مگر با تقرب و معنوی به خداوند [که کریم مطلق و مطلق‌الکرام است] به وسیله کم کردن علاقه‌ها و وابستگی‌های مادی و پیوستنی و تعلق به ملأ اعلی. [چنان‌که دربارة فرشتگان فرموده است]:
بلکه آنها بندگان مورد اکرام هستند در گفتار بر ذات حق سبقت نمی‌گیرند و پیوسته به فرمنان او، عمل می‌کنند ... و این از نشانه‌های جدا کننده و شخص کننده برای مکرمینی است چون که اینان به جایگاهی رسیده‌اند که در زندگی خود جز در دایره اوامر الهی درخواستی ندارند و جز بر اساس فرامین او، کاری نمی‌کنند![۱۸]
● کرامت جامع خوبی‌ها
با توجه به معنی کرم و کرامت که بیان شد، روشن است که این مهم مفهوم در جایی صادق است که همه خوبی‌‌ها به گونه‌ای جمع باشند همان طورکه وقتی سخن از «تقوا» و پاکی مطرح می‌شود به معنی جامعیت در اعمال خیر و نیک است و همان‌گونه که وقتی از «حُسن خلق» سخن گفته می‌شود به معنی جامعیت در صفات زیبای اخلاقی است. شاهد این ادعا و روایات فراوانی است که دربارة کرامت و نشانه‌های کریم از معصومین(ع) نقل شده است که چند نمونه از آن را می‌آوریم: عن رسول الله(ص): کرم الرجل دینُه؛[۱۹] بزرگواری انسان، دین اوست.
عن الامام علی(ع): انما الکرم التنزه عن المعاصی؛[۲۰]
همانا بزرگواری و کرامت در دوری‌جستن از گناهان است.
و عنه(ع): الکرم نتیجة علوّ الهمة؛[۲۱]
کرامت و بزرگواری نتیجه و ثمره بلندهمتی است.
و عنه(ع): لا کرم کالتقوی؛[۲۲]
هیچ کرامتی مانند پرهیزکاری نیست.
پس هر چه آدمی در زندگی فردی و جمعی برای حفظ هویت انسانی و الهی خود صاحب همت عالی‌تر باشد کریم‌تر است و تمام کرامت و نهایت آن این است که در حفظ هویت دینی خود بیشترین همت را داشته باشد و در همه حوزه‌ٍا و فعالیت‌ها تقوا و رضای الهی را با رعایت چارچوب دین، مد نظر داشته باشد.
این پاکی و خداگونه‌زیستن هم در حوزه فرد و هم در حوزه اجتماع کریم باید ملاحظه شود. وقتی گفتیم که در دولت کریم هدف رساندن انسان به کرامت دنیوب و اخروی است پس باید جامعه‌ای بر اساس تقوا و پاکی و البته تلاشگر و بلند همت در همه عرصه‌ها تعریف شود و بستری مناسب برای تحقق آن هدف عالی (کرامت انسان) پدیدار گردد. با این نگاه به شاخصه‌های دولت کریمه امام مهدی(عج) می‌پردازیم و از روایاتی که در این بخش با صراحت سخن گفته‌اند هم کمک می‌گیریم.
● عدالت در همه حوزه‌ها
مهم‌ترین مؤلف در حکومت امام مهدی(عج) «عدالت» است؛ زیرا عدالت بزرگ‌ترین و مهم‌ترین آرمان انبیای الهی و زیربنای اصلاح جوامع بشری است. قرآن کریم در این‌باره می‌فرماید: لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ؛[۲۳]
به راستی [ما] پیامبران خود را با دلایل آشکار روانه کردیم و با آنها کتاب و ترازو را فرود آوردیم تا مردم به انصاف برخیزند.
و روایات فراوان از شیعه و سنی امام مهدی(عج) را به عنوان امام عدل و عدالت‌گستر جهانی معرفی کرده است به گونه‌ای که عبارت: «یملأ الله به الأرض قسطاً و عدلاً کما ملئت ظلماً و جوراً»[۲۴] به عنوان مثالی رایج در ادبیات مهدویت درآمده است. از سوی دیگر بنای جامعه‌ای بی‌کرامت جز با تحقق عدالت در همه حوزه‌ها امکان‌پذیر نخواهد بود و مستضعفینی که مورد بشارت قرآن قرار گرفته‌اند[۲۵] جز با اجرای عدالت به حقوق ضایع شده خود دست نخواهد یافت. بنابراین، برای ساختن جامعه‌ای با کرامت که نتیجه آن رسیدن انسان‌ها به کرامت دنیوی و اخروی است، لازم است «عدالت» در همه عرصه‌های فردی و اجتماعی تحقق یابد و عدالت در همه مراتب آن در جامعه حاکم شود.
یطهّر الله به الأرض من کل جور و یقدسها من کل ظلم... فإذا خرج وضع میزان العدل بین الناس فلا یظلم احدٌ احداً.[۲۶]
خداوند به وسیله او زمین را از هر گونه ستم پاک خواهد کرد و از هرگونه ستم، قداست می‌بخشد... آن‌گاه که او قیام کند ترازوی عدالت در میان مردم نهد (در نتیجه) هیچ‌کس به دیگری ستم نخواهد کرد.
روایاتی مانند روایت بالا به خوبی از گستردگی عدالت مهدوی و شمول آن پرده برمی‌دارد و این به معنی آن است که عدالت مهدوی شامل عدالت سیاسی، عدالت اجتماعی، عدالت قضایی، عدالت اقتصادی، عدالت فرهنگی و... است؛ چون بدون رفع ظلم و بی‌عدالتی در همه حوزه‌ها نمی‌توان گفت که «زمین از هرگونه ظلم پاک شود» و «هیچ‌کس به دیگری ظلم نمی‌کند». چنان‌که مفهوم پرشدن زمین از عدالت پس از پر شدنش از ظلم و جور همین است و حتی به قرینه مقابله نیز می‌توان استناد کرد یعنی اگر جهان امروز را به دقت بنگریم ظلم و جور را در همه ساحت‌ها می‌بینیم. ظلم سیاسی، ظلم قضایی، ظلم اقتصادی، ظلم فرهنگی، ظلم اجتماعی و... هم در سیاست کارگزاران ناشایسته حکومت می‌کنند و هم در قضا، دادگستری‌ها به بیدادگری دامن می‌زنند و هم در اقتصاد، تولید و توزیع و مصرف گرفتار بدترین بی‌عدالتی‌هاست و هم در فرهنگ، بدترین ظلم‌ها بر افراد و اجتماع روا داشته می‌شود. این گستردگی و تنوع ظلم و ستم می‌طلبد که عدالتی که جای آن را خواهد گرفت، عدالت در همه عرصه‌ها باشد و حتی روابط فردی را در کوچک‌ترین نهادهای اجتماع تحت تأثیر قرار دهد چنان‌که امام باقر(ع) فرمود: به خدا سوگند، عدالت را به درون خانه‌های مردم می‌برد آن‌چنان که سرما و گرما به خانه‌ها نفوذ می‌کند.[۲۷]
کرامت انسانی هم به معنی برخوردی از مجموعه فضائل و زیبایی‌هاست که جز با حاکمیت ارزش‌های الهی در فرد و جامعه قابل تحقق نیست. یعنی اگر قرار است دولتی، دولت کریمه باشد و جامعه‌ای با کرامت را بنا کند و رعیت خود را به کرامت دنیوی و اخروی برساند لازم است عدالت را در عرصه اعتقاد و عمل تحقق بخشد و این جز با تعالی عقل و اخلاق و پالایش روح و روان انسان‌ها امکان‌پذیر نخواهد بود به همین دلیل تفسیر دیگری از عدالت مهدوی را در روایات ملاحظه می‌کنیم:
امام باقر(ع) فرمود: وقتی قائم ما قیام کند، خداوند دست خود را بر سر بندگان نهد و به سبب آن عقل‌های ایشان را کامل کند و اخلاق ایشان را به تکامل رساند.[۲۸]
امام علی(ع) فرمود: و لو قد قام قائمنا... لذهبت اشحناء من قلوب العباد؛[۲۹]
چون قائم ما قیام کند، کینه‌ها از دل بیرون رود.
پیامبر اکرم(ص) فرمود: و یعجل الله الغنی فی قلوب هذه الامة؛[۳۰]
(در روزگار مهدی(عج)) خداوند بی‌نیازی را در دل‌های این امت پدید آورد.
این حکایت از آن دارد که عدالت مهدوی راهبردی است برای اصلاح فرد از همه رذائل اخلاقی و ساختن جامعه براساس همه خوبی‌ها و فضیلت‌ها و این همان آرمان انبیای الهی است.
● امنیت عمومی و فراگیر
امنیت از مفاهیم روشن و آشنا برای ذهن عمومی است. همه می‌دانند امنیت چیست و به همین دلیل مطلوب همگان است. هر فرد و ملتی طالب جامعه‌ای امن و امان است که در سایه آن به اهداف خود دست یابد. همه می‌دانند که بستر مناسب برای شکوفایی فرد و جامعه، محیطی امن و به دور از تهدیدها و ناگواری‌هاست.
قرآن کریم در موارد متعددی سخن از «امنیت» فرمود و به ویژه از آن به عنوان یک نعمت الهی یاد کرده است: فَلْیَعْبُدُوا رَبَّ هذَا الْبَیْتِ * الَّذِی أَطْعَمَهُم مِن جُوعٍ وَآمَنَهُم مِنْ خَوْفٍ؛[۳۱]
پس باید خداوند این خانه را بپرستند؛ همان [خدایی] که در گرسنگی غذایشان داد، و از بیم [دشمن] آسوده‏خاطرشان کرد.
و صفت برجسته مکه را که حرم خداست، امنیت معرفی کرده است:
وَهذَا الْبَلَدِ الْأَمِینِ؛[۳۲]
و [سوگند به] این شهر امن [و امان].
و نیز خانه کعبه را خانه امن و امان برای مردم قرار داده است:
وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْناً؛[۳۳]
و چون خانه [کعبه] را برای مردم محل اجتماع و [جای] امنی قرار دادیم.
و از قول پیامبر بزرگ خود ابراهیم، دعا برای امنیت شهر را مقدم بر نعمت رزق و روزی قرار داده است: رَبِّ اجْعَلْ هَذَا بَلَداً آمِناً وَارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَراتِ؛[۳۴]
این همگی حکایت از اهمیت «امنیت» است و این‌که امنیت نعمتی مادر و اصیل است که بسیاری از خوبی‌ها و نعمت‌ها در بستر آن تحقق می‌یابد.
امروز نیز در جوامع بشری و مجامع بین‌المللی، مسئله امنیت جهانی از مهم‌ترین دغدغه‌ها و دل‌مشغولی‌هاست. همگان برآنند که برای امنیت جهانی و امنیت کشورها و شهرها و امنیت راه‌ها و مرزها و امنیت سرمایه‌گذاری و تجارت و امنیت فکری و فرهنگی و امنیت قضایی و دادرسی و امنیت اخلاقی و روانی و... فکری بکنند و چاره‌ای بیندیشند. به تعبیر دیگر در هر حوزه‌ای نوعی نگرانی و ترس و تهدید وجود دارد که مانع پیشرفت فرد و جامعه در همان حوزه است و چون جامعه یک مجموعه به هم پیوسته است و نه حلقه‌هایی جدا و بریده، ناامنی در بعضی از بخش‌ها، سبب سلب امنیت در سایر مجموعه‌ها نیز خواهد بود. در نتیجه چنین جامعه‌ای نمی‌تواند به عدالت دست یابد و نیز نمی‌تواند به کرامت الهی و انسانی خود نائل شود.
بلکه لازمه یک اجتماع صالح و رو به پیش‌رفت تحقق امنیت در همه بخش‌ها و رفع تهدیدها در همه حوزه‌هاست همان‌گونه که قرآن کریم چینن تصویری را برای جامعه صالح و سالم به مؤمنان بشارت داده است: وَعَدَ اللهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنکُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَی‏ لَهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنِی لاَ یُشْرِکُونَ بِی شَیْئاً وَمَن کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ؛[۳۵]
در این آیه شریفه که به حکومت مهدوی تأویل شده است وقتی سخن از خلافت مؤمنان و تمکین دین ایشان مطرح گردیده به دنبال آنها رفع هرگوه ترس و تهدید و جای‌گزینی امنیت، بشارت داده شده است و این به معنی آن است که از مهم‌ترین ارکان حکومت و مؤمنان و صالحان، مسئله امنیت و رفع تهدیدهاست. جالب این‌که آن‌چه در تعبیر آیه آمده است امنیتی مطلق و فراگیر است که جای‌گزین تهدید و ترس در همه جوانب حیات خواهد شد؛ زیرا نه خلافت مردم در آیه (خوفهم) مقید به قیدی شده است و نه امنیت (امناً) دامنه و حدی برای آن بیان گردیده، بلکه نکره بودن آن دلیل گستردگی و عمومیت آن است همان‌گونه که اضافه «خوف» به ضمیر «هم» می‌تواند اشاره به ترس و تهدید داشته باشد که همه‌گیر و عمومی است.
و همان‌گونه که پیش‌تر بیان شد، این امنیت فراگیر (و نه محدود به حوزه‌های خاص) بستر مناسب برای شکوفایی انسان است (امری که پیش از این اتفاق نیفتاده است) و این همان عبودیت و بندگی خالصانه برای خداست که در پایان آیه بیان گردیده: یَعْبُدُونَنِی لاَ یُشْرِکُونَ بِی شَیْئاً.
بنابراین، لازمه رسیدن به کرامت انسانی فراهم شدن بستر مناسب برای آن است یعنی رسیدن به جامعه‌ای امن و امان و چون حکومت مهدوی به دنبال تحقق‌بخشی به کرامت انسانی در دنیا و آخرت است نمی‌تواند از مقوله امنیت غافل بماند بلکه از مهم‌ترین ارکان مورد توجه آن حکومت است و ضمناً از آیه ۵۵ سوره نور که نتیجه حکومت مؤمنان را عبودیت خالص برای خدا بیان کرد، معلوم می‌شود که آن‌چه به عنوان کرامت دنیوی و اخروی در دولت کریمه مهدوی مورد انتظار است همان عبودیت الهی است که ضامن کرامت انسانی در دنیا و آخرت است.[۳۶]
در روایتی آمده است: اذا قام حکم بالعدل و ارتفع فی ایامه الجور و امنت السبل و اخرجت الأرض برکاتها و ردّ کل حق الی اهله و لم یبق اهل دین حتی یظهروا الاسلام و یعترفوا بالایمان.[۳۷]
چون آن حضرت قیام کند به عدالت داوری کند و در زمان او ستم ریشه‌کن می‌شود و راه‌ها امن می‌گردد و زمین برکت‌های خود را آشکار می‌کند و هر حقی به صاحبش برمی‌گردد و پیرو هیچ آیینی نمی‌ماند جز این‌که به اسلام می‌گرود و به آن ایمان می‌آورد.
این‌که حق به اهلش داده شود و همگان آشمارا اسلام بیاورند و به ایمان اعتراف کنند و راه‌ها امن شود نشان از فراگیری امنیت در جامعه بشری است؛ زیار «حق» مفهومی گسترده است که شامل انواع حقوق انسانی می‌شود: حقوق اجتماعی، حقوق سیاسی، حقوق اقتصادی، حقوق قضایی و...
وقتی جامعه به امنیت برسد مناصب سیاسی و اداری به اهلش داده می‌شود و در تولید و توزیع و مصرف نیز حقوق همه طبقات محترم شمرده می‌شود و در دادگاه حق ضعیف از قوی ستانده می‌شود.
و نیز آن‌گاه که امنیت واقعی باشد، ایمان و اعتقاد از روی ترس و تقیه پنهان نمی‌ماند بلکه آشکارا اعلام می‌شود.
و نیز امنیت راه‌ها سبب امنیت مسافران می‌گردد: ... چنان‌که زنی از عراق تا شام برود... و جواهراتش را بر سرش بگذارد و از درنده و درنده‌خویی هراس نداشته باشد.[۳۸]
این امنیت فوق‌العاده و مثال‌زدنی در سایه حکومت مهدوی که براساس عدالت و حق پی‌ریزی شده است قابل تصدیق و باور است، چنان‌که قرآن کریم به آن وعده داده است.[۳۹]
● احیای سنت‌ها و از بین بردن بدعت‌ها
از قرآن و روایات و ادعیه استفاده می‌شود که از شاخصه‌های مهم حکومت امام مهدی(عج) از بین بردن بدعت‌ها و زنده‌ کردن سنت‌هاست. با گذشت زمان و سلطه ظالمان بر جوامع بشری بسیاری از سنت‌های اسلامی به فراموشی سپرده شد و به جای آنها بدعت‌ها در دین پدید آمد و این از بزرگ‌ترین نمونه‌های ظلم و بی‌عدالتی است که اتفاق افتاده است و مهدی(عج) با قیام خود به این دوره سیاه پایان می‌دهد و با ظهور خود اسلام ناب را که حجابی از خودپرستی‌ها و هواخواهی‌ها و منفعت‌طلبی‌ها بر آن افتاده است، آشکار می‌سازد و قرآن عزیز را از تفسیرهای شخصی و سلیقه‌ای آزاد می‌کند و همه را به هدایت قرآنی برمی‌گرداند: یعطف الهوی علی الهدی اذا عطفوا الهدی علی الهوی و یعطف الرأی علی القرآن اذا اعطفوا القرآن علی الرأی و یریهم کیف یکون عدل السیرة و یحیی میت الکتاب و السنة؛[۴۰]
او امیال نفسانی را تابع هدایت قرار می‌دهد آن‌گاه که (مردم) هدایت را دنباله‌رو هوای نفس کرده باشند و رأی و نظر خود را دنباله‌رو قرآن خواهد ساخت آن‌گاه که قرآن را تابع نظر و آرای شخصی قرار داده باشند و به مردم راه و رسم عدالت را نشان خواهد داد و آن‌چه را از قرآن و سنت مرده باشد، زنده خواهد کرد.
و امام باقر(ع) هم فرمود: ... انّ الدنیا لا تذهب حتی یبعث الله رجلاً منّا اهل البیت یعمل بکتاب الله لا یری منکراً الا انکره؛[۴۱]
دنیا سپری نمی‌شود مگر این‌که خداوند مردی از ما خاندان برانگیزد که کتاب خدا عمل کند و هر کجا منکری را ببیند آْن را انکار نماید.
و این تعبیر بسیار گویایی است از این‌که حکومت امام در همه جوانب سیاسی، اقتصادی، قضائی، فرهنگی و... بر اساس تعالیم قرآن و سنت پیامبر(ص) که تفسیر درست قرآن است خواهد بود و آنچه در برابر آن و مخالف آن است، منکر است که قطعاً مورد انکار و رد امام مهدی خواهد بود.
در ادعیه مربوط به امام زمان(ع) نیز با عبارات گوناگون این حقیقت بیان گردیده است: «أین المدّخر لتجدید الفرائض و السّنن، أین المتخیّر لأعادة الملّة و الشریعة، أین المومّل لاحیاء الکتاب و حدوده، أین مُحیی معالم الدین و أهله.»[۴۲]
کجاست آن‌که برای تجدید فرائض و سنن ذخیره شده است؟ کجاست آن‌که برای برگردانیدن (حقایق) آئین و شریعت (اسلام) برگزیده شده است؟ کجاست آن‌که برای زنده‌کردن قرآن و حدود آن مورد آرزو است؟ کجاست آن‌که آثار دین و ایمان و اهل و ایمان را زنده گرداند؟
اینها ندبه و ناله منتظران است که گاهی نیز در قالب درخواست و دعا مطرح می‌شود.
«اللهم ... جدّد به ما امتحی من دینک و بُدّل من حکمک حتی تُعید دینک به و علی یدیه جدیداً غضّاً محضاً صحیحاً لا عوج فیه و لا بدعته معه.»[۴۳]
خدایا به وسیله او (امام مهدی(عج) ) آنچه از دینت محو شده و آنچه از احکامت تفسیر و تبدیل پیدا کرده تجدید کن تا آن‌گاه که دینت را به وسیله او از نو بنیاد ببخشی و آئینی تازه و درست که هیچ کجی و بدعتی در آن نباشد بر‌پا کنی.
از مجموعه روایات و ادعیه که نمونه‌هایی ذکر شد استفاده می‌شود که از شاخصه‌های مهم حکومت امام مهدی، احیاء دین خداست همان آئین خالصی که در گذر زمان و به وسیله سلیقه‌ها و آراء اشخاص دستخوش تحریف‌های فراوانی گردیده است. این احیاگری در بعضی از روایات به آوردن «دین جدید» و «کتاب جدید» نیز تعبیر شده است همان‌گونه که مراد از احیاء قرآن و سنت پیامبر(ص) نیز همان احیاء دین ناب الهی است زیرا که قرآن و سنت پبامبر(ص) ترجمان دین است. قرآن کریم نیز در بشارت‌هایش آورده است: هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَی‏ وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ؛[۴۴]
او خدائی است که پیامبرش را با هدایت و دین حق فرستاد تا در نهایت او را بر همه ادیان چیره سازد گرچه مشرکان را خوش نیاید.
بنابراین هدف از قیام مهدی(عج) در نهایت حاکمیت دین ناب خدا بر سراسر زمینی است پس آنچه در حکومت او به عنوان مهم‌ترین مولفه حکومت مطرح است عمل بر اساس قانون دین که همان قرآن و سنت پیامبر است خواهد بود و لذا می‌کوشد که قوانین فراموش شده قرآن و سنت را اجرا کند و بدعت‌ها و خرافه‌ها را از چهرة دین بزداید: لا یترک بدعة الّا ازالها و لا سنة الا اقامها ؛
هیچ بدعتی را وانگذارد مگر آن‌که آن را ریشه کن کند و هر سنتی را بر پا می‌دارد.
و نیز کرامت دولت مهدوی می‌طلبد که قرآن کریم و سنت بی‌نظیر نبوی را احیا کند تا مسیر کرامت انسانی را برای مؤمنان و منتظران هموار کند. یعنی اگر به جایگاه دین دولت و رسالت او توجه شود جز دین از آن انتظار نمی‌رود و مگر برای مؤمنان و کرامت دنیوی و اخروی آنها[۴۵] راهی جز بازگشتن به تعالیم ناب قرآن و سنت وجود دارد؟!
● نتیجه سخن
در این گفتار سه شاخصه مهم حکومت امام مهدی(عج) بیان شد:
عدالت، امنیت، عمل بر اساس قرآن و سنت پیامبر(ص).
توجه به این نکته بسیار مهم است که این سه مؤلفه کاملاً وابسته و پیوسته هستند؛ زیرا ره‌آورد قرآن و سنت پیامبر(ص) همان عدالت واقعی و امنیت همه‌جانبه است و اجرای عدالت و امنیت در همه حوزه‌های فردی و اجتماعی هم جز با احیای قرآن و سنت، امکان‌پذیر نیست و هرچه خیر و نیکی و ارزش فردی و جمعی است به این سه شاخصه برمی‌گردد و عزت اسلام و مسلمین در چنین جامعه صالحی قابل تحصیل است و ذلت کفر و نفاق هم در سایه چنین انقلابی قابل تحقیق است.
اللّهم انّا نرغب إلیک فی دولة کریمة تعز بها الإسلام و اهله و تذل بها النفاق و أهله و تجعلنا فیها من الدعاة إلی طاعتک و القادة الی سبیلک و ترزقنا بها کرامة الدنیا و الآخرة.[۴۶]

نویسنده: محمدمهدی حائری‌پور
منابع
ـ قرآن کریم
ـ نهج‌البلاغه
ـ التحقیق فی کلمات القرآن، جواد مصطفوی
ـ بحارالأنوار، ج۵۱ و ۵۲، علامه مجلسی
ـ منتخب الأثر، صافی گلپایگانی
ـ میزان الحکمة، محمدی‌ ری‌شهری
ـ کمال الدین و تمام النعمة، مرحوم صدوق
ـ مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی
ـ کشف الغمة، محقق اربلی
ـ اصول کافی، مرحوم کلینی
پی‌نوشت‌ها:
[۱]. سوره قصص، آیه ۵.
[۲]. کمال الدین و تمام النعمه،
[۳]. اشاره به آیه ۵۵ سوره نور: Gیَعْبُدُونَنِی لاَ یُشْرِکُونَ بِی شَیْئاًF که در روایات به حکومت مهدی(عج) تفسیر شده است.
[۴]. اشاره به آیه Gوَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِF. (سوره ذاریات، آیه ۵۶)
[۵]. اشاره به آیه ۵ سوره قصص.
[۶]. کشف الغمه، ج۳، ص۲۵۹.
[۷]. مفاتیح الجنان، دعای افتتاح، اعمال شب‌های ماه رمضان.
[۸]. مفاتیح الجنان، زیارت امام مهدی(عج) در روز جمعه.
[۹]. التحقیق فی کلمات القرآن، مصطفوی به نقل از التهذیب، واژه کرم.
[۱۰]. سوره نمل، آیه ۲۹.
[۱۱]. سوره اسراء، آیه ۲۳.
[۱۲]. سوره اسراء، آیه ۷۰.
[۱۳]. سوره حجرات، آیه ۱۳.
[۱۴]. سوره انفطار، آیه ۱۱.
[۱۵]. سوره نمل، آیه ۴۰.
[۱۶]. سوره حج، آیه ۱۸.
[۱۷]. سوره انبیاء، آیه ۲۶ ـ ۲۷.
[۱۸]. التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. مصطفوی، ذیل واژه کرم.
[۱۹]. میزان الحکمه، ری‌شهری، ماده کرم، حدیث ۱۷۴۹۴.
[۲۰]. همان، حدیث ۱۷۵۰۶.
[۲۱]. همان، حدیث ۱۷۵۰۹.
[۲۲]. همان، حدیث ۱۷۶۱۹.
[۲۳]. سوره حدید، آیه ۲۵.
[۲۴]. منتخب الأثر، باب اول، حدیث ۳۲ و ده‌ها روایت دیگر در باب ۲۵.
[۲۵]. اشاره به آیه ۵ سوره قصص.
[۲۶]. کمال الدین، ج۲، ص۳۷۲.
[۲۷]. بحارالأنوار، ج۵۲، ص۳۶۲.
[۲۸]. کافی، ج۱، ص۲۵.
[۲۹]. منتخب الأثر، ص۴۷۴.
[۳۰]. بحار الأنوار، ج۵۱، ص۸۴.
[۳۱]. سوره قریش، آیه ۳ و ۴.
[۳۲]. سوره تین، آیه ۳.
[۳۳]. سوره بقره، آیه ۱۲۵.
[۳۴]. سوره بقره، آیه ۱۲۶.
[۳۵]. خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‏اند، وعده داده است که حتماً آنان را در این سرزمین جانشین [خود] قرار دهد؛ همان‌گونه که کسانی را که پیش از آنان بودند جانشین [خود] قرار داد، و آن دینی را که برایشان پسندیده است به سودشان مستقر کند، و بیمشان را به ایمنی مبدل گرداند، [تا] مرا عبادت کنند و چیزی را با من شریک نگردانند، و هر کس پس از آن به کفر گراید؛ آنانند که نافرمانند. (سوره نور، آیه ۵۵)
[۳۶]. پیش‌تر بیان شد که شاخصه‌های حکومت مهدوی براساس این‌که دولت کریمه خوانده شده و هدفش کرامت انسانی است، قابل تبیین است.
[۳۷]. بحارالأنوار، ج۵۲، ص۳۳۸.
[۳۸]. بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۱۶.
[۳۹]. مراد همان آیه ۵۵ سوره نور است.
[۴۰]. نهج‌البلاغه صبحی صالح، ص۱۹۵.
[۴۱]. بحار الانوار، ج۵۱، ص۱۴۱ و ۳۷۸.
[۴۲]. مفاتیح الجنان، دعای ندبه.
[۴۳]. مفاتیح الجنان، آداب سرداب مقدس، دعا برای امام عصر(عج).
[۴۴]. سوره توبه، آیه ۳۳.
[۴۵]. اشاره به آنچه پیش‌تر بیان شد که در دعای افتتاح آمده است: «و ترزقنا بها کرامة الدنیا و الاخرة»
[۴۶]. مفاتیح الجنان، اعمال شب‌های ماه رمضان، دعای افتتاح.

منبع : خبرگزاری فارس