ابزارهای کاوش اینترنت

برای دستیابی به اینگونه منابع امروزه ابزارهای خاصی در شبکه اینترنت وجود دارند که به ابزارهای کاوش معروف هستند. این ابزارها فرآیندمکان یابی اطلاعات مورد نیاز کاربران را از طریق جمع آوری، ذخیره سازی و نگهداری اسناد و مدارک وب تسهیل میکنند. در واقع می توان گفت همان طورکه فهرست مطالب و نمایه ها ابزارهای اصلی برای دسترسی به محتوای کتابها و مجلات به شمار می روند، ابزارهای کاوش نیز جستجو و بازیابی منابع اطلاعاتی موجود در شبکه اینترنت را تسهیل می نمایند.هر کدام از ابزارهای کاوش، محتوا، پوشش و واسط منحصر به فرد خود را دارند و برای استفاده از آنها و همچنین انجام جستجوی موفق و مفید در آنها باید از مجموعه أی از اصول و قواعد جستجو در این ابزارها آگاه بود و چندین ابزار کاوش را مورد جستجو قرارداد. آشنایی با این ابزارها برای جستجوگران اطلاعات در اینترنت، بالاخص برای کتابداران و اطلاع رسانان که خود عرضه کننده دامنهٔ وسیعی از خدمات اطلاع رسانی هستند امری ضروری می باشد و لازم است که کتابداران ضمن شناسایی ابزارهای کاوش اینترنت در حوزه های مختلف، با روشهای جستجو در آنها آشنا شده و مناسبترین آنها را برای رفع نیازهای اطلاعاتی کاربران خود انتخاب نمایند. بنابراین با توجه به اهمیت و نقش ویژه این ابزارها در امر جستجو و بازیابی منابع اطلاعاتی اینترنت، در این نوشته ضمن توصیف انواع ابزارهای کاوش،به برخی از مهمترین آنها اشاره می شود.انواع ابزارهای کاوش اینترنت (Internet search tools)
ابزارهای کاوش اینترنت در یک دسته بندی کلی در سه دسته موتورهای جستجوی نمایه ای، راهنماهای موضوعی و ابر موتورهای جستجو تقسیم بندی می شوند.
موتورهای جستجو (Search Engines)
موتورهای جستجور ابزارهایی هستند که برای کاوش انواع منابع اطلاعاتی موجود در شبکه اینترنت طراحی شده اند. موتورهای جستجو با جمع آوری صفحات وب و ایجاد پایگاههای اطلاعاتی فرآیند مرور و جستجو را برای استفاده کنندگان تسهیل میکنند.به کمک این ابزارها و از طریق کلید واژه، عبارت و سایر قابلیتها می توان به جستجوی اطلاعات در اینترنت پرداخت. هر کدام از موتورهای جستجو از برخی جنبه ها با هم تفاوت دارند و نقاط قوت و ضعف و نیز گسترهٔ اطلاعات خاص خود را دارا می باشند که باید بر اساس نیاز اطلاعاتی و نوع مدرک مورد جستجو هر یک از این ابزارها را برای جستجوی منابع وب انتخاب کرد. در واقع موتورهای جستجو از نظر تنوع، محتوا و استراتژیهای جستجو، تهیه منابع و مجموعهٔ ابزارهایی که برای کمک به استفاده کنندگان ارائه می دهند، تفاوتها و پیچیدگیهای خاص خود را دارا هستند.از طرفی بوسیلهٔ هیچ یک از موتورهای جستجو نمی توان در تمام منابع اطلاعاتی موجود در اینترنت جستجوکرد. بنابراین شناخت و درک خصوصیات میزان کارآیی انواع موتورهای جستجو در تأمین نیازهای اطلاعاتی متقاضیان از اهمیت ویژه أی برخوردار است. با تایپ واژه یا عبارت مربوط به موضوع مورد نظر خود در هر کدام از این ابزارها، همهٔ صفحات و سایتهای مرتبط با آن موضوع بازیابی می شوند.از نقاط قوت این ابزارها می توان به پوشش وسیع منابع وب و سرعت در روزآمد سازی منابع و از نقاط ضعف آن نیز می توان به بازیابی بعضی منابع کم ربط یا نامربوط با موضوع مورد نظر اشاره کرد. مهمترین و پر کاربردترین موتورهای جستجو شامل موارد زیر می باشد.
۱. google : ( WWW.google.com )
۲. Hotbot: ( WWW.Hotbot.com )
۳. Altavista : ( WWW.Altavista.com )
۴. lycos: ( WWW.Lycos.com )
۵. Excite: ( www.Excite.com )
۶. Infoseek: ( WWW.Infoseek.com )
راهنماهای موضوعی وب (Web Directory)
راهنماهای وب یکی از مهمترین ابزارهای کاوش در اینترنت به شمار می روند که گزینشی بوده و منابع آنها بر اساس موضوع دسته بندی شده اند. در این ابزارها جستجو را می توان در ساختار موضوعی و به صورت سلسله مراتبی انجام داد. راهنماهای وب بر خلاف موتورهای جستجوی کلید واژه ای، امکان دسترسی سریع و مناسب به اطلاعات معتبر و ارزشمند تحلیل شده را منطبق با نیازهای مخاطبان از طریق ساختار موضوعی نظام مند در اختیار قرار می دهند. در واقع نتایج جستجو از طریق راهنماهای موضوعی در هم ریختگی کمتری دارد، زیرا منابع و وب سایتهایی که پیدا می شوند در اغلب موارد به وسیلهٔ متخصصان موضوعی گزینش شده اند، لذا کاربر کل شبکه وب را جستجو نمی کند، بلکه روی طبقه موضوعی انتخاب شده به جستجو می پردازد و از این طریق از اتلاف وقت کاربر جلوگیری می شود. به عبارت دیگر، راهنماهای وب مجموعه أی از منابع شبکه وب را در ساختار موضوعی کلی (فرضاً سلسله مراتبی یا درختی) دسته بندی کرده و آنها را در طبقه موضوعی کلی و هر طبقه را به موضوعات ریز و خاصتر تقسیم می کنند.نقطه قوت این ابزارها دقیق و مرتبط بودن نتیجه جستجو با موضوع مورد نظر و اعتبار و کیفیت بالای منابع بازریابی شده و نقطه ضعف آنها نیز پوشش محدود منابع وب، چند مرحله أی بودن فرآیند جستجو و همچنین پایین بودن سرعت روزآمدی منابع آنها می باشد. از معروفترین راهنماهای وب می توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. dmoz: open Diretory project: ( http://dmoz.org )
۲. yahoo: ( WWW.Yahoo.com )
۳. looksmart: ( WWW. Looksmart.com )
۴. Bubl link : ( WWW.buble.ac.uk/link )
۵. Galaxy : ( WWW.Galaxy.com/ )
۶. librarian index to internet : ( WWW.lii.org )
ابرموتورهای جستجو (meta search Enigines)
ابرموتورهای جستجو یا به زبان دیگر موتورهای جستجوی مادر ترکیبی از چند موتور جستجو هستند که به طور همزمان به جستجو دربارهٔ یک موضوع در چند موتور جستجو مثلAltavista و google و غیره می پردازند این ابزارها خودشان مستقیماً به جستجوی منابع و صفحات در اینترنت نمی پردازند بلکه به طور همزمان در پایگاه چندین موتور جستجو به کاوش می پردازند. به عبارت دیگر ابر موتورهای جستجوموضوع و یا سئوال مورد جستجوی کاربر را به چند موتور جستجو ارسال کرده و نتایج یافته ها را از تمام داده پایگاههای آنها بازیابی می کند. در واقع ابر موتورهای جستجو دارای پایگاه اطلاعاتی خاص خود نبوده و به گردآوری اطلاعات، بررسی، طبقه بندی و نمایه سازی صفحات وب نمی پردازند، بلکه به طور همزمان امکان جستجوی سریع را در چندین موتور کاوش فراهم می سازند. از مشهورترین ابر موتورهای جستجو می توان به موارد زیر اشاره کرد.
۱. mamma: ( WWW.mamma.com )
۲. meta crawler : ( WWW.metacrawler.com )
۳. Dogpile : ( WWW.Dogpile.com )
۴. profusion : ( WWW.profusion.com )
۵. Ask jeeves: ( WWW.Aslkjeeves.com )
منابع و مأخذ
۱. The majar search Engines . [online] available at:< WWW.searchenginewatch.Com/links/major.Html >Access in: [۲۳ december ۲۰۰۲
۲. meta search Engine.[online] available at:< WWW.lib.berkeley.edu/Teachinglib/Guides/internet/metasearch.html >Access in : [۲۵ November ۲۰۰۲]
۳. internet search tools for library staff. [online]available at:< www.ltcompany.com/inforetriever/intesrc.htm >
Access in : [۱۵ November ۲۰۰۲]
سید حسین محمدی
کارشناس کتابداری دانشگاه علامه طباطبایی

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران