لُگو بازی و افزایش خلاقیت

پیشرفت و مدرنیته ، زندگی‌ها را دستخوش تغییرات زیادی کرده‌است، تغییراتی که حتی بازی‌ها و اسباب بازی‌های بچه‌ها را هم تحت تاثیر قرار داده‌است و این سوال که کدام بازی و اسباب بازی مناسب است، دغدغه ذهنی والدین بسیاری از فرزندان نسل امروز شده‌است.
▪ خانم دکتر به عنوان اولین سوال لطفا بازی را تعریف کنید.
ـ بازی فعالیت طبیعی بچه‌هاست. همه کودکان به ‌صورت ذاتی بازی کردن را دوست دارند و به آن نیاز دارند. پیاژه در تعریف بازی می‌گوید: «بازی فعالیتی طبیعی و دلپذیر است که هدفش در خودش نهفته است». در واقع بچه‌ها بازی می‌کنند برای بازی کردن، در حالیکه بزرگترها می‌توانند از این بازی‌های بچه‌ها به اهداف شناختی و درمانی خود در مورد آنها دست پیدا کنند.
▪ چرا بازی برای کودکان لازم است و چه تاثیری در رشد آنها دارد؟
ـ بازی در چهار جنبه، رشد جسمی ـ حرکتی، رشد شناختی، رشد عاطفی ـ روانی و رشد اجتماعی ـ اخلاقی موثر است. بازی باعث رشد بهتر اعضای بدن و کسب آمادگی‌های جسمی‌در آنها می‌شود. بچه‌ها در خلال جست و خیز و دویدن‌های خود به رشد عضلانی‌ می‌رسند و بهتر می‌آموزند تعادلشان را حفظ کنند. چند سال پیش شعار سازمان بهداشت جهانی این بود: «تحرک رمز سلامت است» . بیشتر بازی‌ها به‌ویژه بازی‌های سنتی ما پر از تحرک هستند. اگر بچه‌ها به بهانه بازی تحرک نداشته ‌باشند، به طور حتم انرژی خود را از طریق روش‌های دیگری که احتمالا مناسب نیست تخلیه خواهند کرد. بازی همچنین باعث ایجاد تعادل عاطفی و روانی در کودکان می‌شود.کودکان به‌ویژه بچه‌های زیر ۶ سال تقریبا همه آموزش‌های خود را از طریق بازی به‌دست می‌آورند، آنها در خلال باز‌ی رنگ‌ها را می‌شناسند، با طبیعت آشنا می‌شوندو نقش‌های اجتماعی را فرا می‌گیرند.
▪ چه بازی‌هایی به رشد اخلاقی و اجتماعی بچه‌ها کمک می‌کند؟
ـ بازی‌های گروهی. این بازی‌ها وسیله مناسبی است تا بچه‌ها در گروه قرار بگیرند و به‌صورت عینی جمع را تجربه کنند و قواعد و قوانین آن‌را بیاموزند. آنها در این بازی‌ها می‌آموزند به حقوق دیگران احترام بگذارند و یا به آنها کمک کنند. بازی گروهی باعث ایجاد جامعه‌پذیری و مسوولیت‌پذیری در کودکان می‌شود. برای یادگیری هر مهارت باید در فضای مناسب آن قرار گرفت، همانطور که برای یادگیری شنا باید حتما داخل آب رفت برای یادگیری مهارت‌های اجتماعی هم باید وارد جمع و اجتماع شد.
▪ نظرتان در مورد باز‌های کامپیوتری چیست؟
ـ در هرصورت کامپیوتر بخشی از زندگی امروز ماست و جوامع و زندگی‌ها را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. باید امتیازات و محدودیت‌های آن را مورد توجه قرار داد، مدت زمانی که کودک در طول روز از این بازی‌ها استفاده می‌کند، تناسب سن او با بازی، نوع بازی و ... همه از جمله نکات مهمی‌هستند که باید به آنها توجه کنیم.
▪ برخی از مردم فکر می‌کنند این بازی‌‌ها کاملا مضر است و بچه‌های خود را از انجام بازی‌های رایانه‌ای منع می‌کنند، آیا این‌کار درست است؟
ـ نه، بازی‌های رایانه‌ای همیشه هم بد نیستند. اولین نکته مثبت آنها سرگرمی‌است، در ضمن برخی از آنها می‌توانند وسیله‌ای برای آموزش بچه‌ها باشند.
▪ و استفاده نادرست و زیاد از آنها چه تاثیرات مخربی خواهد داشت؟
ـ مانع از ارتباطات انسانی می‌شود و کمرنگ شدن این ارتباطات روی فرد تاثیر نامطلوبی می‌گذارد و رشد اجتماعی کودکان را مختل کرده و قدرت سازگاری و همکاری آنها را با سایرین تحت تاثیر قرار خواهد داد. انزوا و گوشه گیری و ناسازگاری از جمله پیامدهای منفی استفاده زیاد و بی‌برنامه از بازی‌های کامپیوتری است.
▪ آیا از نظر جسمی‌هم تاثیر منفی خواهد داشت؟
ـ بله، به‌ویژه برای کودکان زیر ۶ سال، در واقع هرچه سن کودک کمتر باشد تاثیر منفی آن بیشتر خواهد بود. چشم بچه‌ها و حتی اعصاب آنها خیلی در معرض خطر قرار دارد. بهتراست به جای بازی‌های خشن که خشونت را القا می‌کنند، از بازی‌های خوب کامپیوتری مثلا نقاشی با رایانه و بازی‌های مناسب فکری استفاده کنیم. هیجان در حد تعادل برای بچه‌ها خوب و حتی لازم است و باعث شور و شوق در بچه‌ها می‌شود اما بازی‌های خشن و رایج کامپیوتری هیجانات منفی و بیش از حدی را به بچه‌ها وارد می‌کند که مخرب است.
▪ نظرتان در مورد بازی‌های سنتی خودمان مثل هفت سنگ و غیره چیست؟
ـ خیلی خوب هستند چون در مرحله اول به دلیل ابزار و وسایل ساده مورد استفاده در همه جا با کمترین هزینه قابل اجرا هستند و در ضمن بیشتر این بازی‌ها گروهی بوده و روحیه جمعی را در بچه‌ها تقویت می‌کنند. این بازی‌ها به نوعی هویت فرهنگی ـ اجتماعی ما را شکل می‌دهند و این هویت نقش مهمی‌در شکل‌گیری شخصیت بچه‌های ما دارد. یکی دیگر از نکات مثبت این باز‌ی‌ها این است که کمتر رقابتی هستند.
▪ ولی در بازی‌های سنتی ما اغلب دو گروه با هم رقابت می‌کنند؟
ـ بله، اما رقابت آنها یک رقابت سالم است که هرگز گروه یا فرد ضعیف را از صحنه رقابت حذف نمی‌کند و به او اجازه تمرین و قوی شدن می‌دهد.
▪ به نظر شما آیا لازم نیست ما دوباره به همان بازی‌های قدیمی‌خودمان بازگردیم؟
ـ بازی‌های سنتی اگرچه خوب و لازم هستند اما کافی نیستند چون بچه‌ها باید متناسب با زمانه
پیش بروند و باز‌ی های جدید هم لازمه زندگی پیچیده و جدید امروز هستند.
▪ یکی از انواع بازی‌ها، بازی‌های تخیلی هستند، همان بازی‌هایی که باعث می‌شد با تصور اینکه یک تکه چوب اسب بالداری است ساعت‌ها سرگرم می‌شدیم، این بازی‌ها چه محاسن و معایبی دارند؟
ـ پیاژه بازی را از نظر رشد سنی به چند گروه تقسیم‌بندی می‌کند. بازی‌های تخیلی یکی از این بازی‌ها هستند که اوج آن در سنین ۲تا ۴ سالگی است، یعنی سنی که کم‌کم توانایی تجسم و تخیل در بچه‌ها شکل می‌گیرد. خاله‌بازی و مامان بازی از جمله این بازی‌ها هستند که اغلب گروهی بوده و باعث رشد خلاقیت در بچه‌ها می‌شود.
لطفا در مورد بازی‌های سایر گروه‌های سنی براساس این تقسیم بندی هم توضیح دهید.
بچه‌های زیر دو سال بازی‌های تقلیدی انجام می‌دهند و بچه‌های بزرگتر از ۷ سال کم‌کم بازی‌هایشان قاعده‌دار می‌شود، این بازی‌ها مثل هفت سنگ، شطرنج و یک قل دوقل هستند وحتی تا بزرگسالی هم ادامه پیدا می‌کنند.
▪ بازی بچه‌ها چقدر تحت تاثیر نقش‌های خانواده و اجتماع قرار می‌گیرد و از چه زمانی بازی‌ها متناسب با جنسیت و نگرش‌های مربوط به آن می‌شود؟
ـ مسائل و نقش‌های مربوط به دختر و یا پسر بودن ذاتی و طبیعی نیست بلکه تحت تاثیر فرهنگ جوامع است. از حدود سه چهار سالگی کم‌کم جنسیت و به تبع آن انواع وظایف و باید‌ها و نبایدهایی که اجتماع، فرهنگ و خانواده برای هر جنس در نظر می‌گیرد وارد بازی‌ کودکان می‌شود. از همین سنین دخترها یاد می‌گیرند بیشتر مامان بازی و خاله بازی کنند و پسرها توپ بازی و ماشین بازی. البته عوامل دیگری مانند موقعیت جغرافیایی و منطقه‌ای و حتی آب و هوا هم در بازی‌های بچه‌ها تاثیر می‌گذارند، به‌طور مثال بازی‌ و حتی ابزار بازی بچه‌هایی که کنار دریا زندگی می‌کنند با کودکانی که در کویر هستند متفاوت است. در بچه‌هایی که بیشتر در گروه‌های جمعی مانند مهدکودک هستند زودتر می‌توان ردپای جنسیت را در بازی‌های آنها دید.
▪ آیا تداخل و علاقه بچه‌ها به بازی‌های جنس مخالف باید باعث نگرانی والدین شود، یا نه؟
ـ نه، این تداخل تا سنین پیش از دبستان خیلی عادی است و باید به بچه در انتخاب بازی‌هایش آزادی داد.
▪ مداخله بزرگترها در بازی بچه‌ها خوب است یا بد؟
ـ اگرچه مشارکت آن هم به اندازه می‌تواند مثبت باشد، اما مداخله در بازی ممکن است باعث بی‌علاقگی بچه به بازی شده و او را از یک روش صحیح که به رشدش کمک می‌کند محروم کند. این بچه‌ها حتی گاهی به نشانه مخالفت شروع به لجبازی، پرخاشگری و تخریب می‌کنند. والدین تا حدی که خطری بچه را تهدید نمی‌کند باید او را در انتخاب و شیوه بازی آزاد بگذارند.
▪ نظرتان در مورد لگو چیست؟
ـ لگو وسیله خوبی است چون خلاقیت بچه‌ها را پرورش می‌دهد و آنها را وادار به تفکر و ساختن می‌کند.
▪ چه توصیه‌ای به والدین دارید؟
ـ در کنار خرید اسباب‌باز‌ی به کودکان خود یاد بدهند با وسایل ساده هم بازی کنند و حتی خودشان اسباب‌بازی‌های ساده بسازند. بچه پیش دبستانی به راحتی می‌تواند دومینو بسازد، فقط باید به او یاد بدهیم، او می‌تواند کاردستی درست کند و خیلی کارهای دیگر که باعث رشد خلاقیت و سازندگی او می‌شود و به رشد شناختی او هم کمک می‌کند.

شهرزاد عبدیه

منبع : روزنامه تهران امروز