اعتیاد

اعتیاد یكی از مهمترین مشكلات و آسیب های روانی قرن حاضر در كشورهای جهان است. با آن كه در مورد این بیماری یا آسیب روانی مطالب و دانسته های زیادی وجود دارد و بسیاری از جنبه های مختلف آن به صورت دقیق شناخته شده است، ولی هنوز عده ای از مردم همچنان باورهای اشتباهی در مورد اعتیاد، مواد و همچنین نحوه درمان آن دارند.
گاهی اوقات به غلط این گونه صحبت می شود كه مصرف مواد، درمان كننده یا پیشگیری كننده از بعضی بیماری هاست. در بعضی موارد به غلط گفته می شود كه فلان پزشك مصرف مواد بویژه تریاك را برای درمان بیماری خاصی تجویز كرده است. بخصوص عده ای از مردم به غلط فكر می كنند مصرف تریاك برای قلب خوب است و یا بیماری های قلبی را درمان می كند. تمام این باورها اشتباه است در بسیاری از موارد فردی كه در حال مصرف تریاك است سكته قلبی كرده ولی به علت از كار افتادن گیرنده های درد اصلاً متوجه نشده تا زمانی كه پزشك دستور آزمایش های جانبی را داده است. به این ترتیب علی رغم مصرف تریاك نه تنها از بیماری او كاسته نشده و قلبش سالم تر نشده بلكه دچار سكته نیز شده و خطرناك است كه فرد اصلاً متوجه سكته نشده تا بتواند اقدامات درمانی مناسب را انجام دهد. حداقل در صدساله اخیر كه مطالعات وسیعی در مورد مواد مختلف و اثرات آنها در جهان انجام شده، هیچ مطالعه ای نشان نداده كه مصرف مواد و بخصوص تریاك جنبه درمانی داشته است. هر آن چه جنبه درمانی و دارویی دارد به صورت قرص یا شربت یا سایر داروها درآمده است. توصیه مصرف مواد از سوی پزشك یا كاركنان بهداشتی امری كاملاً غلط و غیرمسؤولانه است.
در بعضی از مواقع گفته می شود كه مواد می تواند به رشد تفكراتشان كمك كند و با مصرف آن فرد می تواند از نیروی تفكر بهتر استفاده كند. این باور بخصوص در میان مصرف كننده سیگار نیز بسیار شایع است كه هنگام روبرو شدن با یك مسأله ابتدا به خود فرصت می دهند یك سیگار می كشند و سپس به سراغ آن مسأله می روند و معتقدند مصرف سیگار تفكر آنها را بهتر می كند. این باور به صورت های مختلف در مورد سایر مواد نیز وجود دارد و مثلاً یك نویسنده معتقد است با مصرف تریاك بهتر می تواند بنویسد و مواردی از این قبیل. حقیقت آن است كه این باور نیز كاملاً اشتباه است. زمانی كه صرف تهیه، جست وجو و آماده سازی مواد می شود و همچنین زمانی كه صرف عوارض جسمانی و روانی مواد و گرفتاری های ناشی از مصرف مواد می شود اگر صرف تفكر شود به مراتب اثربخشی بالاتری دارد. از سوی دیگر، در هیچ مؤسسه تعلیم و تربیتی توصیه نشده كه برای تفكر، مواد مصرف شود در حالی كه توصیه می شود فرد خوب بخوابد، تغذیه خوبی داشته باشد و استراتژی های مختلفی به او آموخته می شود. این حقایق كاملاً متضاد با این باور رایج است كه مصرف مواد می تواند فكر انسان را باز كند. امروز جهان به ذهن های سالم و قوی برای پیشبرد علم و دانش نیاز دارد نه ذهنی كه در اثر مصرف مواد دچار بیماری و مشكلات شدید شده باشد و روز به روز فرد را به طرف ناتوانی، نیازمندی و بیماری پیش برد. تجربه نشان داده حتی قوی ترین و موفق ترین افرادی كه به مصرف مواد پرداخته اند، به تدریج ناتوان و ناتوان تر شده و در استفاده از توانایی های خود با مشكلات سنگینی روبرو و نهایتاً به حاشیه جامعه رانده شده اند. كما اینكه در این ماجرا، همسری كه در زمانی تلاش می كرد تا شوهر معتاد خود را نجات دهد، امروز خود نیز با مصرف مواد به دنبال راهكاری برای رهایی است.
اصولاً یكی از شیوه های معتادین جهت فرار از سرزنش دیگران یا تلاش اطرافیان برای ترك دادن آنها، همسو كردن اطرافیان با خود یا به عبارتی معتاد نمودن آنان است زیرا بدین وسیله همدردی پیدا می كند كه دیگر او را مورد سرزنش قرار نمی دهد و خود اسیر جریانی شده است كه دیگر به غیر از تأمین نیازهای فردی خود به هیچ كس و هیچ چیز فكر نمی كند. در این ماجرا خانم كه مصرف مواد را تجربه كرده دیگر توجهی به ترك اعتیاد شوهر خود ندارد و در حال حاضر بیشتر درگیر مشكلات خود و فرزندان خود است و مرد از محوریت توجه خارج شده و به راحتی و بدون دردسر فرآیند اعتیاد را به شكل غامض تر ادامه می دهد. خانم هایی كه دارای همسران معتاد هستند بشدت در معرض انواع آسیب های روانی و اجتماعی از جمله اعتیاد، بیماری های خونی مانند هپاتیت، ایدز و... بیماری های مقاربتی و بیماری های روحی و... هستند.
اعتیاد پدیده پیچیده ای است كه علل و عوامل مختلفی دارد. عوامل فرهنگی و تاریخی نیز یكی از عوامل مؤثر بر این پدیده هستند كه بر نگرش و افكار مردم در مورد تریاك هنوز هم تأثیرگذارند. در گذشته برای درمان بیماری های مختلف از تریاك استفاده فراوانی می شده است و همیشه در منازل قدیم مقداری تریاك نگهداری می شد تا در مواقع ضروری از آن استفاده شود. با توجه به این سابقه تاریخی هنوز هم عده ای از مردم باور دارند كه تریاك قدرت درمانی و شفابخشی زیادی دارد و نوشدارویی است كه هر بیماری را درمان می كند. هنوز هم در میان مردم شنیده می شود كه اثرات درمانی عجیبی را به تریاك نسبت می دهند. حقیقت این است كه به دنبال تحقیقات و پژوهش های بالینی و آزمایشگاهی، اثبات گردیده كه مصرف تریاك به شكلی كه در میان معتادان دیده می شود نه تنها مشكل اولیه را حل نمی كند، بلكه مشكلی به مشكلات قبلی فرد می افزاید. مشكلاتی كه به مراتب از مشكل اولیه سخت تر و سنگین تر هستند.
كانون اصلی تأثیرات مخرب اعتیاد، خانواده است. خانواده را می توان پایه و اساس ساخت اجتماعی به حساب آورد، به گونه ای كه سلامت جامعه همواره در گرو سلامت خانواده است. در واقع ریشه و اساس بسیاری از كج رفتاری ها و انحرافات اجتماعی در درون این نظام كوچك اجتماعی جای دارد.
از نظر ایفای نقش و كاركردهای خانواده، با وجودی كه بعضی از وظایف و نقش ها به مؤسسات دیگر اجتماعی سپرده شده است، اما هنوز خانواده های زن و شوهر ایرانی در مقایسه با خانواده های غربی، بسیاری از وظایف كهن خویش را حفظ كرده اند. در جوامع غربی در بهترین شرایط، خانواده كانون محبت و زندگی زناشویی است، پرورش و رشد كودكان را برعهده دارد، و بالاخره فرهنگ را به نسل آینده منتقل می سازد و آنان را به سمت زندگی اجتماعی رهبری می كند؛ اما در خانواده های ایرانی هنوز پدر نقش حمایتی و نان آوری خویش را حفظ كرده و بر امور منزل نظارت دارد و به گونه ای مظهر قدرت و كنترل فرزندان است و مادر مظهر عطوفت، همدلی و حمایت روانی و اجتماعی است. در چنین فضایی از پدر و مادر انتظار می رود كه تلاش و اندیشه خود را صرف انجام وظایف و ایفای نقش هایی كند كه جامعه برایشان ترسیم كرده است. مسلماً پدر و مادر معتاد قادر به ایفای نقش اصلی خود در خانواده نیستند. اعتیاد پدر آثاری برجای می گذارد كه نتایج آن را براساس حوادث و اتفاقات روزمره جامعه می توان به خوبی لمس كرد و در این شرایط اعتیاد مادر به عنوان نقطه اتكای عاطفی و روانی فرزندان، ابعاد مشكلات را بسیار وسیع تر كرده و صدماتی كه بر فرزندان این خانواده وارد می گردد به مراتب عمیق تر و وسیع تر از زمانی است كه پدر به تنهایی معتاد باشد.
مشاهده دقیق وضعیت اخلاقی و كنش های متقابل معتادان حاكی از این واقعیت است كه فردی كه قبل از اعتیاد دارای عزت نفس و ارزش های اجتماعی بوده، پس از اعتیاد چنان تغییر می كند كه به بی ارزش ترین كارها تن می دهد. اهمیت مسأله در این است كه اعتیاد در بسیاری از شرایط عاملی برای كج رفتاری های اجتماعی است.
فرزندان این قبیل خانواده ها از نظر دریافت مهر و عطوفت و كنترل و نظارت و بالاخره حمایت پدر و مادر در شرایط گیج كننده و سردرگم به سر می برند، زیرا پدر یا مادر معتاد هنگام مصرف و نشئگی بسیار خوش خلق و باعطوفت می شود و نقش نوازشگری بیش از حد او آنچنان است كه فرزندان را به خود وابسته می سازد و هنگام خماری چنان لبریز از خشم و درنده خویی می شود كه كمترین احساس و واكنشی به نیازهای اساسی فرزندان خود نشان نمی دهد.
در نتیجه كودكانی كه در چنین شرایط و ساختار آسیب زایی قرار دارند، در تفكر كودكانه خویش به تجربه درمی یابند بین مهرورزی و عطوفت و همچنین مصرف مواد مخدر نوعی رابطه لازم و ملزوم وجود دارد و ماده مخدر را روزنه ای به سوی محبت و صفات خوب انسانی می پندارند و احتمالاً چنین است كه احساس خوشبینی نسبت به مصرف مواد مخدر در این قبیل كودكان شكوفا می شود.
لذا شما خانم محترم كه این چنین نسبت به وضعیت فرزندان خود نگران هستید، هیچ راهی به جز رهایی از اعتیاد ندارید. باید بدانید كه ترك فیزیكی یكی از گام های اولیه ترك است، اما آنچه كه بیش از ترك فیزیكی در اعتیاد مهم است، ترك روانی است. امروزه ترك فیزیكی با شیوه های مختلف و به راحتی انجام می شود، اما چگونه است كه در ۹۰ درصد از این افراد احتمال عود مجدد وجود دارد؟ پاسخ این سؤال عدم توجه به ترك روانی است. سعی بفرمایید كه بعد از ترك فیزیكی با كمك فرزندان خود از طریق گسترش فعالیت های اجتماعی، ورزش، كسب و اجرای مهارت های ضروری زندگی همانند جرأتمندی، خودآگاهی به نقاط ضعف و قوت، كنترل خشم و استرس و... ترك روانی را نیز دنبال كنید و بگذارید فرزندانتان بدانند شما از وضعیتی كه وجود دارد رضایت ندارید و خود نیز تلاش می كنید این شرایط در جهت مثبت و تحكیم روابط خانوادگی، تغییر یابد.

مریم رامشت - روانشناس

منبع : روزنامه ایران