آموزش کار در خانه و کارهای دستی به کودکان

کودکان، دوست دارند پابه‌پای مادران، در خانه کار کنند. این تمایل را باید به فال نیک گرفت و از آن، سود برد. اگر می‌خواهیم در آینده‌ٔ نزدیک، نظام مردسالاری را به تاریخ بسپاریم، باید در سپردن کار، میان پسران و دختران تفاوتی نگذاریم و هرگز نگوئیم: ”مگه پسر، ظرف می‌شوید یا سبزی پاک می‌کنند“ کودکان چه پسر و چه دختر، دوست دارند در گردگیری، پخت‌وپز، دوخت‌ودوز و شست‌وشوی ظرف‌ها کمک کنند. در کار، باید سهمی برای آنان درنظر گرفت.
از آنان، انجام کار سنگین و بدون عیب و نقص انتظار نداشته‌ باشیم؛ اما متناسب با توان و علاقه، باید آنان را مشغول ساخت. این شور و شوق، سرآغاز کار رسمی در بزرگسالی است. این فرصت را نباید از دست داد. شرکت کودکان در کار خانه، ممکن است کارها را بیشتر کند. حتی ممکن است در جریان کار، زیانی هم وارد آید؛ بشقابی بشکند؛ ماستی بریزد. عیبی ندارد. این‌ها هزینه‌ٔ رشد و تربیت است؛ اصل پرورش و تقویت جوهر کار، در انسان است.
باید حوصله داشت و با گذشت و مهر و محبت، نقص‌ها را کاهش داد و یا از میان برد. تقسیم کار، در هر خانه‌ای ضروری است. کوچک و بزرگ یا پسر و دختر ندارد. هرکس به اندازه‌ٔ وقت، توان و مسئولیت خود باید در کارِ خانه، شرکت کرده و سهمی داشته باشد.
با بخش دیگری از نظریه‌های دکرت ”راسکایا“ در این زمینه آشنا شویم:
اگر آموش کار در خانه و کارهای دستی، عاقلانه پیش برود، یکی از عامل‌های رشد اساسی و همانگ کودک قبل از این‌که پا به دبستان بگذارد، فراهم می‌آید.
ارزش مادی کار کودک، در نظر نیست؛ اثر شگرف تربیتی آن، در شکل‌گیری شخصیت کودک است. او می‌آموزد که در برابر جمع، مسئولیت کوچکی به‌عهده بگیرد، تمایل‌های شخصی‌اش را در راستای تمایل جمع قرار دهد، کار دیگران را به دیدهٔ احترام بنگرد و با مشکل‌ها روبه‌رو شود و به حل آنها بپردازد. این‌گونه، می‌توان بذر علاقه به کار را از کودکی کاشت تا در بزرگسالی شادی و رفاه درو کرد.
کودک، کار دیگران را تماشا می‌کند؛ ولی تنها با شرکت کردن در آن، احساس بزرگی می‌کند. هر وقت پدری باغبانی می‌کند، کودک دوست دارد او هم باغبانی کند؛ هر وقت مادری لباس می‌شوید، کودک دوست دارد او هم لباس بشوید. تو ذوق کارکردن کودکان نزنیم و به شکلی، آنان را هم در کار شرکت بدهیم.
کودکان پنج، شش و هفت ساله به اندازهٔ کافی بزرگ شده‌اند که کارهائی مانند چیدن میز، شستن استکان و نعلبکی، دادن مختصر کمکی در پختن غذا و شستن قطعه‌های کوچک لباس (مانند لباس عروسک‌ها) را انجام دهند.
خردسالان، توجه خاصی در به کار بردن وسیله‌های ماشینی مانند جاروبرقی دارند. به‌محض این‌که مادر می‌خواهد جاروبرقی را راه بیندازد، کودک می‌خواهد کمک کند.
کارکردن در باغ، نشاط‌آور است. کودکان دوست دارند پابه‌پای پدر کار کنند؛ البته همهٔ ما باغ نداریم، ولی آیا کاشتن مقداری جو، لوبیا، نخودسبز، پیاز و هویج در گلدان فلزی روی لبهٔ پنجره و سپردن مراقبت از آن به کودکان، کار مشکلی است؟
نظافت و تمیزی خانه به‌عهدهٔ همهٔ اعضاء خانواده است. هر چیز باید سر جای خودش باشد. باید به‌گونه‌ای عمل کرد که همه، مسئولیت خود را در این زمینه بشناسند و آن را جدی بگیرند. کودکانی که بزرگ‌شدهٔ خانه‌های مرتب و تمیر هستند و خود هم در آن، سهم داشته‌اند، در بزرگسالی شلخته و بی‌نظم نخواهند بود.
وظیفه‌ای که در برابر ماست، این است که در کودکان، نسبت به کار، گرایش خلاق و شوق‌انگیزی ایجاد کنیم. اگر کاری که به کودک سپرده می‌شود، قسمتی از برنامهٔ آموزشی و سرگرمی او باشد و انجام کار، از توان او خارج نباشد، احساس مفید بودن می‌کند، رضایت و شادی به‌دست می‌آورد و نسبت به کار، گرایش سالم و مثبتی پیدا می‌کند.
مادری که می‌کوشد لباس کودک شش یا هفت‌سالهٔ خود را به او بپوشاند یا جورابش را پایش کند و کودک، اول یک پا و پس از آن، پای دومش را پیش می‌آورد، آیا به این دلیل نیست که او را لوس کرده‌اند و در زمان خود از کشش طبیعی کودک نسبت به فعالیت‌، سود نجسته‌اند. آیا این کودک فرضی، در زمان خود نگفته: ”خودم، خودم“ ولی مادربزرگ یا حتی مادر، گوشش به این خواست منطقی بدهکار نبوده است؟ آیا با چنین تربیتی، کودک نمی‌پذیرد که انجام چنین خدماتی از وظیفه‌های دیگران است نه او؟
در مدرسه، ما با دو نوع دانش‌آموز روبه‌رو هستیم: دانش‌آموزانی که در خانه یاد گرفته‌اند برخی از وظیفه‌ها را به خوبی انجام دهند؛ ولی سوادآموزی نداشته‌اند و آنانی که به خیال پدر و مادرشان، مقداری خواندن آموخته‌اند، ولی هیچ آموزشی در انجام کارها نداشته‌اند، نتیجه چیست؟
کودکان دوم، رفته‌رفته تنبل‌ترین شاگردان از آب در می‌آیند. ولی کودکان که در خانه، به کار عادت کرده‌اند، در کلاس، بیشتر به حرف معلم توجه می‌کنند، وسیله‌های آموزشی خود را تمیز و خوب نگاه می‌دارند و در خواندن درس‌ها، کوشاتر هستند.
● آموزش کارهای دستی
آموزش کارهای دستی و تکامل ذهنی کودک در یکدیگر تأثیر متقابل دارند. باید آموزش را به گونه‌ای سازمان داد که تخیل، اندیشه و توان نگاه کردن کودک گسترش یابد.
کارهای دستی، ذوق ویژه‌ای می‌طلبد؛ خانواده‌ها و به‌ویژه کودکستان‌ها وظیفه‌های مهمی به‌عهده دارند. با مقداری تکه‌پارچه‌های اضافی، کاغذ باطله، قیچی، چسب و وسایل دوخت‌ودوز، می‌توان به کودک یاد داد که چه ‌چیزهائی مانند لباس عروسک یا کِشتی کاغذی یا فرفره بسازد و از آن لذت ببرد.
انجام کارهای دست در حد توان کودک، عضله‌های او را پرورش داده و مهارت‌هایش را شکل می‌بخشد.
● نقاشی
کودک یک‌ساله، می‌تواند انتهای مدادی را به حالت چنگ زدن به‌دست بگیرد و روی کاغذ، علامت‌هائی بگذارد. در ۱۵ ماهگی، می‌تواند خطوط و نقطه‌هائی روی کاغذ بکشد. در ۵/۳ سالگی، می‌تواند مداد را درست و محکم در دست بگیرد و چیزهائی بکشد. چه در خانه و چه در کودکستان، نقاشی با مدادهای رنگی، شمعی، سیاه‌قلم و حتی با آب‌رنگ و رنگ روغن می‌تواند ساعت‌های خوش و سرگرم‌کننده‌ای را برای کودکان رقم بزند.
نقاشی، قوهٔ تخیل کودکان را به کار می‌اندازد و درون آنان را نمایان می‌سازد. از روی نقاشی می‌توان به روحیه و مشکل‌های آنان پی برد و به یاری آنان شتافت.
برای فهم بهتر از کار و کار دستی، به چند بازی سازنده از کتاب ”بازی‌های خلاق“ خانم ”الیسون و گری“ توجه کنید:
● مجسمه‌سازی با گِل رُس
وسیله‌های موردنیاز:
۱) خاک رس یا گِل مجسمه‌سازی
۲) قلم‌مو
۳) قالب
۴) رنگ
▪ روش انجام کار:
قالب زدن و تغییر شکل دادن گِل رس (خمیر مجسمه‌سازی) برای کودکان، بسیار جالب و هیجان‌انگیز است. به کودکان، خاک رس آماده و ورزداده شده بدهید تا آن را به شکلی که دوست دارند، در آورند. وقتی مجسمه در طی چند روز، خشک شد، می‌توانند آن را رنگ کنند.
● بریدن و چسباندن تصویرهائی از طبیعت
وسیله‌های موردنیاز:
۱) مجله‌های قدیمی
۲) تابلوی اعلانات (یا تخته‌‌ای پهن و کوچک)
۳) قیچی
۴) سیریش یا چسب
▪ روش انجام کار:
در مورد آن‌چه که ممکن است کودک در گردشی در طبیعت ببیند، با او صحبت کنید. با هم، مجله‌های قدیمی را ورق بزنید و تصویرهائی مانند درخت، مزرعه، رود، حیوانات، گل‌ها و ... را بیابید. آنها را ببرید و به ترتیبی که دوست دارید، روی تخته یا تابلوی اعلانات بچینید و همه را با چسب، ثابت کنید. این بازی می‌تواند ادامه پیدا کند به این‌صورت که کودک شما، تصویرهای بیشتری از این موضوع‌ها بیابد و روی تخته بچسباند.

استاد مصطفی علیزاده، مؤلف و مترجم

منبع : مجله شادکامی و موفقیت