مصرف بنزین طی سا ل‌های (۸۴- ۱۳۷۰ ) درمان پلکانی درد قدیمی

به نظر می رسد که دولت و مجلس با نگاهی مشابه به مقوله بنزین به عنوان یک مشکل بزرگ و حساس بر این نکته اتفاق نظر دارند که به رغم لزوم درمان این درد نمی توان با سیاستهای ضربتی، آنی و کوتاه مدت آن را درمان کرد.
«باید هر چه زودتر اقدام عملی برای سامان دادن به وضعیت مصرف بنزین انجام شود. »
این سخنانی است که سایت نفتی شانا به نقل از رئیس مجلس و پس از سفر یك روزه خود به شهرستان ری در بازدید از پالایشگاه نفت تهران، منتشر کرد.
حداد عادل یادآور شد: رییس جمهور و دولت نیز مسئله‌ پلكانی سهمیه‌بندی بنزین را می‌خواهند اجرا كنند و ما هم آن را قبول داریم. در حالی که حداد نظر دولت را هم همسو با دیدگاه خود می داند به نظر می رسد مجلس نظر مثبتی به این طرح داشته باشد.
برای مثال رسول صدیقی‌بنابی عضو كمیسیون برنامه و بودجه مجلس با بیان این‌كه واقعی‌سازی قیمت سوخت چه به صورت پلكانی و چه به طور یكباره مورد تایید است، نشان داد که حداد عادل تنها موافق طرح مذکور نیست.
●بنزین درد قدیمی
طی ۱۴ سال گذشته یعنی ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۴ همواره مصرف بنزین بیشتر از تولید آن بوده است، به گونه‌ای که به رغم بهره‌برداری از پالایشگاه بندرعباس مصرف بنزین همچنان بیش از تولید داخلی كشور بود.
براساس آمار ارایه شده تولید بنزین در سال‌های ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۴ سالیانه ۴/۴ رشد داشته و در مجموع به طور متوسط ۵/۳۲ میلیون لیتر در روز بنزین تولید شده است
در این دوره مصرف بنزین به طور متوسط ۷۶۶/۴۰ میلیون لیتر در روز بود که رشد سالانه ۵۰/۷ را نشان می‌دهد. از سوی دیگر واردات بنزین در این دوره با رشد ۲۹/۲۱ درصدی مواجه شده است به گونه که به طور متوسط روزانه ۸۷۶۲/۷ میلون لیتر در روز بنزین واردات بنزین را شاهد بودیم.
در سال ۱۳۸۴ شاهد مصرف ۸/۶۷ میلیون لیتر در روز بنزین در کشور بودیم که بالاترین میزان مصرف بنزین در تاریخ کشور است در این سال رکورد تولید بنزین با ۴/۴۲ میلیون لیتر در روز شکسته شده است البته براساس آخرین گزارش رسمی اعلام شده میزان تولید بنزین در ۹ پالایشگاه فعال كشور در فاصله زمانی شهریور ۱۳۸۴ تا شهریور ۱۳۸۵نشان می دهد تولید بنزین با ۷/۱۳ درصد رشد از ۴۰ میلیون و۵۵۰ هزار لیتر به ۴۲ میلیون و ۴۴۰ هزار لیتر در روز رسیده است.
این تقسیم بندی اگرچه خارج از روال تحلیلی و سالانه است اما می تواند به نوعی نشان ازعزم دولت برای افزایش تولید بنزین باشد.
براساس گزارش عملكرد یك ساله وزارت نفت در دولت نهم، که هفته قبل بر روی یک سایت وابسته به این وزارت خانه قرار گرفت از شهریور سال گذشته تاكنون میزان تولید فرآورده های نفتی پالایشگاه های کشور نیز به ۲۲۷ میلیون و ۲۰۰ هزار لیتر در روز رسیده است. این میزان در مدت مشابه سال قبل، ۲۲۳ میلیون و ۵۹ هزار لیتر در روز بوده است.
این درحالی است که طی سالهای ۱۳۸۱ تا۱۳۸۴ به طور متوسط ۴۲۸/۱۸ میلیون لیتر در روز بنزین وارد شده است درحالی که تولید در این مدت به طور متوسط ۴۰ میلیون لیتر در روز و مصرف ۸۲۵/۵۸ میلیون لیتر در روز گزارش شده است .
طی دوره یک ساله فعالیت دولت نهم متوسط میزان واردات بنزین از ۲۲ میلیون و ۴۴۰ هزار لیتر در روز در شهریور ۱۳۸۴ به ۲۸ میلیون و ۸۹۰ هزار لیتر در روز در شهریور ۱۳۸۵ رسیده كه حاكی از رشدی در حدود ۲۶ درصد است.
براساس این گزارش با اجرای طرح های توسعه پالایشگاه ها در سال گذشته، برای افزایش ظرفیت تولید بنزین به میزان ۱۱۰ میلیون لیتر در روز برنامه ریزی شده است.البته روند سالهای قبل هم دارای اهمیت ویژه ای است.
درسال ۱۳۷۰ در حالی که مصرف بنزین۶/۲۴ میلیون لیتر در روز بود تنها ۲/۲۳ میلیون لیتر در روز در کشور تولید شد که باعث شد واردات بنزین ۷/۱ میلیون لیتر در روز باشد.
سال ۱۳۷۲ اوج واردات در دوره ۵ ساله ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۵ است به گونه ای که شاهد واردات ۳/۴ میلیون لیتر در روز بنزین بودیم جالب آن است که در این سال تولید بنزین نسبت به سال قبل ۶۱/۲ میلیون لیتر در روز افزایش داشت به ۴/۲۹ میلیون لیتر در روز رسید که نشان از اثرگذاری روند مصرف در این مقطع دارد.
طی این دوره به طور متوسط روزانه ۳/۲۶ میلیون لیتر در روز بنزین تولید شده درحالی ۴۰۵/۲۹ میلیون لیتر در روز بنزین مصرف شده است. در این مدت به طور متوسط ۸۲/۲ میلیون لیتر در روز بنزین وارد شده است در سالهای ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۰ شاهد واردات ۷/۲۹ میلیون لیتر در روز بودیم. نکته قابل توجه آن است که دو سال نخست و پایانی دوره را می توان نقاط عطف سالهای ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۰ دانست.
طی مورد بررسی در سالهای ۱۳۷۶ و ۱۳۸۰ شاهد بالاترین میزان واردات بنزین بودیم به گونه که به ترتیب ۸/۵ و ۸/۷ میلیون لیتر در روز بنزین وارد شد. در این دو سال به ترتیب مصرف۹/۳۴ و ۸/۴۵ میلیون لیتر در روز بود که مصرف سال ۱۳۸۰ بیشتر از متوسط مصرف ۵ ساله یعنی ۸۲/۳۳ میلیون لیتر در روز است.
سال ۱۳۸۰ با تولید ۱/۳۷ میلیون لیتر در روز بنزین نیز بالاترین رتبه را در این دوره داراست.
درد فراگیر
به نظر می رسد مشکل بنزین درموردسایر فراورده های نفتی هم صادق باشد و نتوان به راحتی بنزین را تنها فراورده مشکل دار دانست. طی دوره (۸۴ -۱۳۷۰) نفت خام خوراك پالایشگاه‌ها به طور متوسط یک میلیون ۴۰۴ هزار و ۹۰۰ بشکه بود که به طور متوسط سالانه ۴۳/۳ درصد رشد داشته است .
در حال حاضر ظرفیت کل پالایشگاههای نفتی کشور(۹ پالایشگاه)، حدود ۶/۱ میلیون بشکه در روز یعنی بیش از دوبرابر ظرفیت سال ۱۳۵۶ است. این خصوصیت می تواند خوب یا بد تحلیل شود و به نگاه ما بستگی دارد.
افزایش ظرفیت پالایشی کشور می تواند به معنای کاهش وابستگی کشور به واردات باشد و می تواند از دست رفتن توان صادراتی کشور تلقی شود. بویژه انکه شاهد صادرات نیز نبودیم یا فراورده های کم ارزش را صادر کردیم.
طی سال های ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۴ قیمت واقعی محصولات نفتی كشور كاهش داشته در حالی كه طی این مدت در سایر كشورهای جهان قیمت حاملهای انرژی افزایش یافته است. این ارزان بودن نسبی قیمت فرآورده های نفتی در كشور منجر به استفاده غیر بهینه از حاملها و انحراف فرآیند تولید شده است.
براساس آمار ارایه شده متوسط مصرف پنج فرآورده اصلی ۱۸/۱۸۱ میلیون لیتر در روز بود که در پی رشد متوسط ۸۶/۲ در سال صورت گرفت .
این در حالی است که مجموع تولید پنج فرآورده اصلی در این دوره به طور متوسط ۱۹۷ میلیون لیتر در روز بود که رشد ۳.۳۳ را نشان می دهد.
متوسط واردات پنج فرآورده اصلی ۱۵ میلیون لیتر در روز بود که به معنای رشد ۱/۲ درصدی بود
در این مدت متوسط صادرات پنج فرآورده اصلی ۳/۳۴ میلیون لیتر در روز بود که حکایت از رشد ۷/۵ دارد .
براساس بررسی های صورت گرفته در سالهای ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۵ به طور متوسط یک میلیون و ۱۷۷ هزار و ۳۰۰ بشکه در روز نفت خام به صورت خوراک پالایشگاه های داخلی مصرف شده است که این شاخص در سال اول این دوره ۵ ساله ۹۹۷ هزار و ۸۰۰ بود که در سال ۱۳۷۵ به سطح یک میلیون و ۳۶۶ هزار و ۹۰۰ بشکه در روز رسیده است.در دوره ۵ ساله ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۰ نفت خام خوراک پالایشگاه های داخلی به طور متوسط یک میلیون و ۳۳۸ هزار و ۷۰۰ بشکه در روز بود که در عمل ۱۶۱ هزار و ۴۰۰ بشکه در روز بیشتر از دوره ۵ ساله قبل بود.
در این مدت نفت خام خوراک پالایشگاه های داخلی از یک میلیون و ۴۶۷ هزار و ۸۰۰ در سال ۱۳۷۶ به یک میلیون و۵۹۰ هزار بشکه در روز رسیده است . در این دوره بیشترین میزان مصرف به سال ۱۳۷۸ مربوط است که در این سال به طور متوسط یک میلیون و ۶۲۰ هزار بشکه در روز مصرف شده است.
طی چهارسال بعد یعنی سالهای ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۴ نفت خام تحویل داده شده به عنوان خوراک پالایشگاه های داخلی به طور متوسط یک میلیون و ۵۷۶ هزار و ۸۰۰ بشکه رسید که ۲۳۸ هزار و یکصد بشکه بیشتر از دوره ۵ ساله قبل بود.
در این مدت درحالی که در سال ۱۳۸۱ شاهد مصرف یک میلیون و ۵۷۵ هزار بشکه در روز بودیم در سال بعد خوراک تحویلی به پالایشگاه ها با کاهش ۲۸ هزار بشکه ای مواجه شده است.
در سال ۱۳۸۴ شاهد بیشترین میزان مصرف دراین دوره بودیم به گونه ای که خام تحویل داده شده به عنوان خوراک پالایشگاه های داخلی به یک میلیون و ۶۰۱ هزار بشکه در روز رسید.
براساس آمار ارایه شده مجموع مصرف پنج فرآورده اصلی در سال ۱۳۷۰ به طور متوسط معادل ۱۴۷ هزار و ۶۰۰ میلیون لیتر بوده است این درحالی است که مجموع تولید پنج فرآورده اصلی در همین دوره به ۸/۱۴۲ میلیون لیتر در روز رسید.
در این دوره روزانه ۳/۱۹ میلیون لیتر در روز واردات فراورده صورت گرفته است درحالی که در همین مقطع زمانی شاهد ۴/۱۶ میلیون لیتر در روز صادرات فراورده نفتی بودیم.
از سوی دیگر طی دوره ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۵ متوسط مجموع مصرف پنج فرآورده اصلی معادل ۱۶۵ هزار و ۷۰۰ میلیون لیتر بوده است این درحالی است که مجموع تولید پنج فرآورده اصلی در همین دوره به ۱۶۴ میلیون و ۴۰۰ هزار لیتر در روز رسید.
در این دوره روزانه ۱۹ میلیون لیتر در روز واردات فراورده صورت گرفته است درحالی که در همین مقطع زمانی شاهد ۳/۲۱ میلیون لیتر در روز صادرات فراورده نفتی بودیم. حداکثر مصرف و تولید درسال ۱۳۷۵ صورت گرفت که در این سال به ترتیب ۶۹/۱۷۷ و ۲/۱۸۸ میلیون لیتر در روز مصرف و تولید شده است. در ۵ سال بعد مورد بررسی شرایط کمی تغییر کرد. بیشترین میزان تولید در سال ۱۳۷۸ صورت گرفت که روزانه ۵/۲۲۶ میلیون لیتر فراورده تولید شده است و بیشترین مصرف به سال ۱۳۸۰ با ۲۶/۱۹۲ مربوط است.
در سال ۱۳۷۶ به عنوان سال نخست ۵ ساله دوم به طور متوسط معادل ۱۸۱ هزار و ۲۶۰ میلیون لیتر بوده است که در سال ۱۳۸۰ به ۲۶/۱۹۲ میلیون لیتر در روز رسید. این درحالی است که مجموع تولید پنج فرآورده اصلی در همین دوره از ۹/۲۰۰ به ۴/۲۲۳ میلیون لیتر در روز افزایش یافت.
از سوی دیگر طی دوره ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۰ متوسط مجموع مصرف پنج فرآورده اصلی معادل ۱۷۱ هزار و ۹۹۰ میلیون لیتر بوده است این درحالی است که مجموع تولید پنج فرآورده اصلی در همین دوره به ۱۸۶ میلیون و ۶۰۰ هزار لیتر در روز بود.
در این دوره روزانه۷/۱۳ میلیون لیتر در روز واردات فراورده صورت گرفته است درحالی که در همین مقطع زمانی شاهد ۴/۳۱ میلیون لیتر در روز صادرات فراورده نفتی بودیم.
بیشترین میزان مصرف و تولید در دوره ۴ ساله پایانی مورد بررسی یعنی در سال های ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۴ صورت گرفته است.
در این دوره متوسط مجموع مصرف پنج فرآورده اصلی معادل ۲۰۵ هزار و ۶۰ میلیون لیتر بوده است درحالی که مجموع تولید پنج فرآورده اصلی در همین دوره به ۲۲۴ میلیون لیتر در روز رسید.
در این دوره روزانه ۵/۱۸ میلیون لیتر در روز واردات فراورده صورت گرفته است درحالی که در همین مقطع زمانی شاهد ۶/۴۱ میلیون لیتر در روز صادرات فراورده نفتی بودیم.
●زمان یک داروست ؟
میزان مصرف بنزین کشور از شنبه ۱۸ شهریور تا جمعه ۲۴ شهریور به ۵۶۵ میلیون و ۳۰۰ هزار لیتر رسید و پیش بینی می شود در روزهای پایانی شهریور ماه میزان مصرف بنزین تا مرز ۹۰ میلیون لیتر در روز نیز افزایش یابد.
و این شرایط باعث شده است که برخی به این باور برسند که باید به بحران بنزین توجه ویژه شود اما یکی از مباحثی که باعث می شود کمتر به بحث بنزین به عنوان یک درد نیازمند درمان فوری توجه شود نگرانی از مشکلات احتمالی هر نوع سیاست آنی است . بویژه آنکه سیاستهای ضربتی در کوتاه مدت چالشهای جدی را در جامعه در پی خواهد داشت.
این نگرانی زمانی حساسیت بیشتری پیدا می کند که با گذشت زمان و افزایش تولید فشار واردات کاهش می‌یابد و می توان به مرور زمان مشکل را حل کرد. این ادعا بر اساس رسیدن میزان تولید بنزین در کشور به مرز ۱۵۰ میلیون لیتر در روز است. در حالی که گفته می شود اصلاح الگوی پالایشی میزان تولید بنزین را تا ۳۵ درصد ارتقا می دهد موضوع رسیدن ظرفیت تولید بنزین تا ۱۵۰ میلیون لیتر در روز به صورت جدی ورسمی مطرح شده است.
مدیر برنامه ریزی و کنترل طرح های شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران مدعی شده است با اجرای طرح هایی با سرمایه گذاری ۱۶ میلیارد دلاری توسعه پالایشگاه های كشور، میزان تصفیه نفت خام در کشور از ۶/۱ میلیون بشکه در روز به ۵/۲ میلیون بشکه در روز و تولید روزانه بنزین از ۴۰ میلیون لیتر به حدود ۱۵۰ میلیون لیتر افزایش می یابد. که بخشی از آن با اصلاح الگوی پالایشی از وضعیت کنونی با نسبت تولید ۱۶ درصد به ۳۵ درصد ارتقا خواهد یافت.
« محمد باریک بین » ۵ شهریور در تبیین این ادعا گفت طرح نوسازی و افزایش ظرفیت پالایشگاه آبادان مهمترین طرحی بود که سال گذشته به بهره برداری رسید و با اجرای آن، تولید بنزین ۵میلیون و یک صد هزار لیتر در روز افزایش یافت. این طرح با افزایش ظرفیت واحد تقطیر در جو ۸۵ ، از ۱۳۰ به ۱۸۰ هزار بشکه در روز اجرا شده است و اجرای آن تولید نفت کوره را بیش از ۲ میلیون لیتر در روز کاهش داده است.
توسعه پالایشگاه اراك و توسعه پالایشگاه اصفهان از دیگر طرحهای در دست اجراست در کنار آن وی طرح ساخت پالایشگاه جدید بندر عباس را یکی دیگر از طرح های این شرکت عنوان کرد و گفت: طرح ساخت پالایشگاه جدید در بندر عباس با هدف پالایش ۳۰۰ هزار بشکه در روز با استفاده از مخلوط نفت خام فوق سنگین API (حدود ۱۸ تا ۲۰ )، نفت خام سنگین صادراتی و میعانات گازی با هدف افزایش تولید بنزین در دست اجراست.
جالب آن است که طرح اجرای پالایشگاه جدید دیگری در آبادان نیز در دستور کار است. هدف از اجرای این طرح را پالایش ۱۶۰ هزار بشکه در روز نفت خام فوق سنگین API (حدود ۱۸ تا ۲۰) و تولید بنزین بیش از ۸ میلیون لیتر در روز است.
طرح های بهبود فرآیند و بهینه سازی ظرفیت در پالایشگاه های تهران، تبریز و شیراز نیز در دستور کار این شرکت قرار دارد.
گفته می شود طرح بهبود فرآیند و بهینه سازی ظرفیت پالایشگاه شیراز با هدف افزایش ظرفیت از ۵۵ هزار بشکه به ۷۰ هزار بشکه در روز و افزایش حداکثری ظرفیت تولید بنزین در حدود ۴ میلیون لیتر در دست اقدام است .
در کنار آن طرح بهبود فرآیند و بهینه سازی ظرفیت پالایشگاه تهران هم به منظور اصلاح الگوی پالایشی و تبدیل فرآورده های سنگین به سبک و افزایش ظرفیت تولید بنزین از ۱/۷ به ۱۲ میلیون لیتر در روز در دست طراحی است و مطالعات امکان سنجی اجرای این طرح پایان یافته است.
این ادعا ها باعث می شود که برخی بر این باور استوار باشند که چرا برای گذراندن دو یا سه سال کشور را با چالش مواجه کنیم . زمانی که می توان با صرف چند میلیارد دلار بیشتر کشور را از یک تنش بزرگ نجات دهیم و کافی است کمی صبر کنیم و شرایط کنونی را ادامه دهیم .

محمد عباسی

منبع : مجله گسترش صنعت