اسفند

● اسفند
▪ نام علمیPeganum harmala :
▪ تیره : Zygophyllaceae
▪ نام انگلیسی : Harmala, African rue
▪ نام فارسی : اسپند ، اسفند
● مشخصات ظاهری
اسپند گیاهی است چند ساله دارای ارتفاعی بطول حدوداً ۳۰ تا ۵۰ سانتی متر است. ظاهر آن بوته مانند، دارای برگ‌های سبز با تقسیمات باریک و دراز و نامنظم است. گل‌های آن درشت و دارای کاسبرگ نازک و گلبرگ بزرگ برنگ سفید مایل به سبز، میوه آن پوشینه و حاوی دانه‌های متعدد برنگ سیاه است.
● ترکیبات شیمیایی
ازنظر ترکیب شیمیائی درریشه ودانه اسفند چهارالکالوئید هارمینHarmine ، هارمالین Harmaline، هارمالول Harmalol و پگانین Peganineوجود دارد. اکثر این آلکالوئیدها خاصیت کند کننده ضربان قلب را دارند و درمورد کپک‏ها، باکتری‏ها وانگل‏های روده کشنده می‏باشند.
● تاریخچه و مصارف سنتی گیاه
قدیم الایام اسفند در خاورمیانه به عنوان نشاط آور مصرف می شده است. دیوسکورید پزشک یونانی (۴۰- ۹۰ میلادی) و Galen (۱۳۱- ۲۰۰) و همتای آنها ابوعلی سینا (۹۸۰- ۱۳۰۷) اسفند را به عنوان دفع کننده انگل ها و تسریع کننده جریان عادت ماهیانه تجویز کرده اند.
● خواص دارویی
در طب سنتی از عصاره‌های گیاهی اسپند جهت افزایش ترشح شیر، دفع ترشح شیر، دفع کرم‌های روده، درمان روماتیسم، افزایش قدرت جنسی و نیز به عنوان یک مسکن جهت رفع درد معده بکار می‌رفت.
در تحقیقات آزمایشگاهی که از عصاره اسپند جهت از بین بردن میکروب‌ها استفاده شده‌است. نتایج جالب توجهی بدست آمده‌است. عصاره‌های حاصل از کالوس خواص ضد میکروبی در برابر میکروب‌هایی نظیر استافیلوکوکوس اورئوس، اشریشیا کولی و کاندیداآلبیکانس را نشان داده‌است. برای تولید کالوس از جدا کشت‌های اسپند معمولاً یک محیط پایه MS که حاوی هورمون KIN، باشد کافی است، اما همراه کردن یک هورمون اکسینی نظیر ۴-D و ۲ و NAA با هورمون KIN باعث افزایش تولید کالوس می‌گردد. تاکنون هیچ تحقیقی بروی سیستم باززایی نوساقه و ریشه در گیاه اسپند صورت نگرفته‌است.
دراین تحقیق بمنظور باززایی گیاه اسپند جهت بررسی ارتباط بین مراحل مختلف تمایز و تولید آلکالوئیدها از جدا کشت‌های مختلف نهال اسپند و نیز محیط کشت حاوی هورمون BA,KIN و ویتامین تیامین تشخیص داده شد. علاوه بر آن از نظر وجود آلکالوئیدها، کالوس‌های تیره و آبدار نسبت به کالوس‌های سبز و سفاف بیشترین آلکالوئیدها را دارا بودند. همچنین نوساقه‌ها و کالوس مولد ریشه نیز دارای آلکالوئیدهای هارمالا بودند. در گویش برخی از مردم ایران به ویژه استان فارس به آن دونشت گویند

محمد رضا وردیان ریزی