معرفی رابرت‌ کاپا؛ روایتگر ۵ جنگ

۵۴ سال پیش در چنین روزهایی مردی به خاک افتاد که بی‌شک در تاریخ عکاسی جهان نظیر ندارد؛ مردی که بعید است بتوان کسی را همپای او لایق لقب «عکاس جنگ قرن بیستم» دانست، مردی که زندگی (و حتی شاید مرگش) باید رویای هر روزنامه‌نگار و عکاس باشد:‌ رابرت کاپا که در ۱۹۱۳ در بوداپست اتریش-مجارستان به دنیا آمده بود، در ۲۵ می ۱۹۵۴ در سن ۴۱ سالگی در شهر تای‌بین کشور ویتنام در حالی که دوربین خود را در دست داشت روی مین رفت و کشته شد. امروز نه دولت «اتریش-مجارستان»، مکان تولد او، و نه «دولت ویتنام»، مکان مرگ او، دیگر وجود ندارند و هزار جور تحول یافته‌اند اما نام و خاطره رابرت کاپا هنوز زنده و شفاف و تصاویر او بهترین روایتگر تاریخ جنگ‌های قرن بیستم هستند. کاپا احتمالا تنها عکاسی است که پنج جنگ بسیار مهم در قرن بیستم را از نزدیک پوشش داد: جنگ داخلی اسپانیا، جنگ دوم چین و ژاپن، جنگ جهانی دوم (جبهه‌های اروپا)، جنگ اسرائیل و اعراب ۱۹۴۸ و جنگ اول هندوچین. او تنها در جنگ جهانی دوم از نقاط مختلفی همچون لندن، آفریقای شمالی و ایتالیا عکاسی ‌کرد. کاپا نبرد نورماندی را از نزدیک و در ساحل اوماها عکاسی کرد و شاهد آزادسازی پاریس بود.
● زندگی
کاپا با نام اندره ارنو فریدمن به دنیا آمد و تنها ۱۹ سال داشت که در سال‌های بین دو جنگ به جرم فعالیت علیه دولت دستگیر شد و سپس کشور را ترک کرد. معروف است که او می‌خواست نویسنده شود اما در برلین شغلی در عکاسی پیدا کرد و چنان عاشق این هنر شد که تا پایان عمر راهش را از آن جدا نکرد. به راستی تاریخ عکاسی باید مدیون این اتفاق باشد که کاپا در برلین به عکاسی گروید. در سال ۱۹۳۳ از همان اوایل ظهور نازیسم، کاپا، که یهودی بود، احساس خطر کرد و از آلمان به فرانسه رفت اما کار به عنوان روزنامه‌نگار و عکاس برای کاپای مجارستانی و یهودی در فرانسه نیز آسان نبود. در همین دوران بود که او تصمیم گرفت اسمی آمریکایی‌تر انتخاب کند و «رابرت کاپا» را به دلیل شباهتش با اسم فرانک کاپرا؛‌ کارگردان شهیر آمریکایی،‌ برگزید.
● جنگ اول: جنگ داخلی اسپانیا
در سال ۱۹۳۶ کاپای ۲۳ساله عازم اسپانیا شد و تا سال ۱۹۳۹ در آن‌جا ماند تا وحشت‌های جنگ داخلی اسپانیا را به تصویر کشد. در همان اوایل جنگ بود که عکس‌های کاپا شهرتی جهانی برای او به ارمغان آورد. عکسی که او در همان سال اول در جبهه کوردوبا گرفت (پایین) هنوز از معروف‌ترین عکس‌های جنگ داخلی اسپانیا است. او بسیار نزدیک به سوژه (سربازی در حال مرگ) بود و در دقیق‌ترین زمان ممکن عکس را گرفت؛ آنقدر که از آن روز تا به‌حال بسیاری به اصالت عکس شک کرده‌اند. یکی از مورخان اسپانیا صحت عکس را تایید کرده و سرباز در حال مرگ را فدریکو بورل گارسیا، از والنسیا، نامیده است. جالب اینجاست که وقتی کاپا در ۱۹۳۹ از اروپا می‌گریخت، مجموعه کامل عکس‌هایش از جنگ داخلی اسپانیا را از دست داد اما سال‌ها بعد در اواخر دهه ۱۹۹۰ این مجموعه در مکزیکو سیتی پیدا شد و جهان با نیم‌قرن تاخیر شاهد عکس‌های بی‌نظیر او از جنگ بود. هنوز معلوم نیست این عکس‌ها دقیقا چگونه تا مکزیکو سیتی سفر کرده‌اند.
● جنگ عالمگیر: جنگ جهانی دوم
جنگ جهانی دوم که شروع شد، کاپا کیلومترها دورتر از آن در نیویورک‌سیتی بود. او از هراس نازی‌ها که اروپا را فرا می‌گرفتند از پاریس به آمریکا گریخته بود. اما کاپا در آمریکا دنبال کار می‌گشت و چه کاری بهتر از عکاسی جنگ جهانی دوم! در نتیجه، او هنوز نیامده بود که عازم اروپا شد تا بعضی از بهترین‌ عکس‌های جبهه اروپای جنگ جهانی دوم را بگیرد. او اول برای مجله کولیرز عکاسی می‌کرد و وقتی این مجله او را اخراج کرد کارش را برای مجله لایف ادامه داد. به یاد داشته باشید که کاپا شهروند مجارستان بود و مجارستان در آن زمان در کنار آلمان هیتلری و علیه متفقین می‌جنگید. اما کاپا در ضمن یهودی بود و این، امکان گرفتن ویزای اروپا را برای او ممکن ساخت. در تمام طول جنگ رابرت کاپا تنها عکاس متفقین بود که ملیت یکی از «دشمنان» را داشت. اولین اثر معروف او در جنگ عکسی بود که در روز هفت اکتبر ۱۹۴۳ گرفت. در آن روز او به همراه گزارشگر لایف، ویل لانگ جونیور، در شهر ناپل بود و توانست تنها کسی باشد که بمبگذاری پستخانه ناپل را از نزدیک عکاسی می‌کند. اما بی‌شک شاهکار معروف او در جنگ جهانی دوم عکس‌هایی است که از «روز دی» (روز اشغال نورماندی توسط متفقین و آغاز شکست نازی‌ها) گرفت. او در این روز دو دوربین کونتاکس ۲ با لنزهای ۵۰ میلیمتری و چندین حلقه فیلم خام در اختیار داشت و در همان دو ساعت اول حمله، ۱۰۶ عکس گرفت. اما بار دیگر دست اتفاق، حادثه‌ای عجیب رقم زد. یکی از اعضای تحریریه لایف در اتاق تاریک اشتباهی مرتکب شد که شاید گران‌ترین اشتباه برای عکاسی تاریخ قرن بیستم باشد. اشتباه او باعث آسیب‌دیدن نگاتیوها شد به طوری که تنها ۱۱ عکس از گنجینه کاپا سالم ماند. کسی که این اشتباه را مرتکب شد نوجوانی ۱۵ساله به نام دنیس بنکز بود. مجله لایف در ۱۹ ژوئن ۱۹۴۴ ۱۰تا از عکس‌ها را با عنوان «کمی ناواضح» منتشر کرد و اعلام کرد دست کاپا از هیجان می‌لرزیده است. کاپا این ادعا را رد کرد و بعدها روایت طنز خود از جنگ را با نام‌ «کمی ناواضح» منتشر ساخت. پس از پایان جنگ، کاپا در ۱۹۴۷ به همراه نویسنده شهیر؛ جان اشتاین بک، به اتحاد شوروی سفر کرد و از مسکو، کیف، تفلیس، باتومی و خرابه‌های استالینگراد عکاسی کرد. پس شاید بیراه نباشد اگر او را عکاس «جنگ سرد» نیز بنامیم! اشتاین بک در سال ۱۹۴۸ گزارشی طنز از این سفر منتشر کرد که مزین به عکس‌های کاپا بود.
● جنگ اول هندوچین، جنگ آخر کاپا
کاپا در اوایل دهه ۱۹۵۰ به ژاپن سفر کرد تا در نمایشگاهی که شرکت مگنوم فوتوز ترتیب داده بود، شرکت کند. کاپا قسم خورده بود تا چند سال از عکاسی جنگ خودداری کند‌ (آخرین جنگی که در آن شرکت کرده بود، جنگ اعراب و اسرائیل در سال ۱۹۴۸ بود) اما وقتی مجله لایف به او پیشنهاد داد برای عکاسی جنگ اول هندوچین به آسیای جنوب شرقی برود، کاپا زیر قول خود زد و عازم سفری شد که مرگش را در پی داشت. او به همراه دو روزنامه‌نگار دیگر مجله لایف؛ جان مکلین و جیم لوکاس،‌ همراه هنگی فرانسوی عازم ویتنام شد. در ۲۵ می ۱۹۵۴، ساعت ۱۴:۵۵ بعدازظهر، گروه با جیپ از منطقه‌ای خطرناک می‌گذشت که کاپا تصمیم گرفت از جاده بالا رود و عکس‌ بگیرد. پنج دقیقه‌ای نگذشته بود که مکلین و لوکاس صدای انفجاری بلند را شنیدند. کاپا روی مین قدم گذاشته بود. مکلین و لوکاس به صحنه شتافتند و وقتی رسیدند کاپا هنوز زنده بود. اما پای چپش تکه‌تکه شده بود و سینه‌اش زخمی عمیق داشت. مکلین با داد و فریاد کمک‌های پزشکی را خبر کرد اما تا به بیمارستانی صحرایی برسند، کاپا جان داده بود. او در تمام مدت جان‌دادن، دوربینش را در دست داشت و به همراه آن جان سپرد.
● میراث
کورنل کاپا، برادر کوچک‌تر رابرت که خود عکاسی قابل است،‌ میراث‌دار اصلی اوست. او در سال ۱۹۶۶ «صندوق بین‌المللی عکاسی متعهد» را برای حفظ میراث عکاسی رابرت کاپا و سایر عکاسان مشابه او، ایجاد کرد. در سال ۱۹۷۴ بود که کورنل با تاسیس «مرکز بین‌المللی عکاسی» در نیویورک‌سیتی، خانه‌ای دائمی برای این عکس‌ها دست و پا کرد. باشگاه «آورسیز پرس»؛ باشگاه معروف روزنامه‌نگاران در آمریکا، جایزه‌ای به نام «مدال طلای رابرت کاپا» به یاد او ایجاد کرده است که هر سال به عکاسی داده می‌شود که بهترین عکس‌ها را با شجاعت و خلاقیت در خارج آمریکا گرفته است. روح کاپا این تصویرگر دلیری‌ها شاد.

آرش عزیزی

منبع : روزنامه کارگزاران