لیزر در خدمت چشم پزشکی

عیوب انکساری (دوربینی، نزدیک‌بینی و آستیگماتیسم) یکی از شایع‌ترین ناراحتی‌های چشم است که افراد زیادی در سراسر جهان با آن مواجه هستند.
عینک، ابتدایی‌ترین و البته به قول بسیاری از چشم‌پزشکان بهترین راه حل این مشکلات است، اما گروه بسیاری از مردم به دلایل مختلف از جمله زیبایی و یا مسائل شغلی، تمایلی به استفاده از عینک ندارند و ترجیح می‌دهند از سایر روش‌ها از جمله لنزهای تماسی و یا جراحی‌های لیزر استفاده کنند.
● روش‌های مختلف لیزر چشم
انجام جراحی‌های لیزر برای رفع عیوب انکساری چشم، شیوه‌ای جدید در پزشکی است که قدمت آن به حدود ۱۶سال پیش در آمریکا بازمی‌گردد. سه سال بعد از انجام نخستین لیزر چشم در آمریکا، دستگاه لیزرچشم به ایران وارد شد و از آن روز تاکنون افراد بسیاری تحت عمل لیزر چشم قرار گرفته‌اند. برای رفع این عیوب با کمک لیزر، روش‌های مختلفی از جمله پی‌آرکی، لیزیک و لازک وجود دارد، که استفاده از هرکدام از این روش‌ها با نظر پزشک و با توجه به وضعیت چشم بیمار انجام می‌شود. تفاوت عمده در روش‌های مختلف لیزر چشم، در نحوه جراحی است.
● پی آر کی
«پی‌آرکی» ابتدایی‌ترین جراحی چشم با استفاده از لیزر است. در این روش، لایه سطحی قرنیه با یک وسیله مکانیکی مانند تیغ مخصوصی برداشته می‌شود و سپس سطح قرنیه تحت لیزر قرار می‌گیرد. بعد از عمل، زخمی ایجاد می‌شود که ترمیم آن ۴ تا ۵ روز طول می‌کشد، در این مدت بیمار دچار اشک‌ریزی، قرمزی و ترس از نور است. پی آر کی، در بیماران نزدیک‌بین و آستیگمات کارایی خوبی دارد، اما در چشم‌هایی با شماره‌ بیشتر از ۳ تا ۴ باعث ایجاد کدورت‌ در چشم می‌شود.
● لیزیک
لیزیک روش دیگری است که در آن به جای برداشتن لایه سطحی قرنیه که ۵۰ میکرون ضخامت دارد، یک لایه ضخیم‌تر به ضخامت حدود ۱۶۰ میکرون با یک دستگاه مخصوص از روی قرنیه برداشته می‌شود، تا ضخامت آن کمتر شود. این دستگاه شبیه رنده عمل می‌کند. در این جراحی ابتدا به وسیله قطره بی‌حسی موضعی، سطح چشم ملتحمه و قرنیه را بی‌حس می‌کنند. بیمار در حین جراحی جز احساس فشار مختصری در مرحله‌ای از لیزیک هیچ درد دیگری احساس نمی‌کند. پس از انجام لیزر لایه مذکور بدون نیاز به بخیه مجددا به محل خود برگردانده می‌شود. این جراحی فقط ۶ تا ۸ دقیقه طول می‌کشد و این روش کم‌دردترین روش در جراحی‌های رفع عیوب انکساری است.
چشم پزشکان معتقدند؛ در سن ۱۸ تا ۲۰ سالگی، اگر شماره چشم برای دو سال ثابت باشد و در صورتی‌که مانع دیگر چشمی وجود نداشته باشد، می‌توان عمل لیزیک را انجام داد. حداکثر سن برای این عمل بستگی به سلامت کامل چشم، شماره چشم داوطلب و نظر جراح دارد که از ۵۰ تا ۶۰ سالگی متفاوت است. اشعه «لیزراگزایمر» با طول موج ۱۹۳ نانومتر، نفوذ بسیار کمی دارد و وارد چشم نمی‌شود، فقط سطح چشم را تخریب می‌کند، بنابراین از این اشعه برای تراش سطح قرنیه و لایه‌برداری استفاده می‌شود. هر شعاع اشعه لیزراگزایمر ۲۵/۰ میکرون از سطح قرنیه را برداشت می‌کند. در نتیجه پزشکان برای مقادیر مختلف نزدیک‌بینی یا دوربینی محاسباتی انجام داده و مدت‌ زمان معینی را برای تابش اشعه لیزر به‌چشم مشخص کرده‌اند. میزان قرنیه‌ای که با لیزر برداشته می‌شود، متفاوت است و بستگی به میزان عیب انکساری (نمره چشم) دارد، ولی می‌توان گفت در حدود ۲۰ تا ۱۰۰ میکرون است. اگر بر اثر تابش بیش از حد لیزر، قرنیه بسیار نازک شود، عوارض مهمی ایجاد می‌شود، به‌همین دلیل برای اصلاح عیوب انکساری محدودیت وجود دارد. اصلاح نزدیک‌بینی با روش لیزیک از حداقل ۲۵/۱ نمره (مگر آنکه توأم با مقدار بالای آستیگماتیسم باشد) تا بالاترین مقدار (که معمولاً بین ۱۲ تا ۱۵ نمره است) امکان‌پذیر است. برای آستیگماتیسم هم، به شرط آنکه منظم باشد، از حداقل ۷۵ صدم درصد تا حداکثر ۷ نمره قابل اصلاح است. برای افراد دوربین نیز با برنامه‌های کامپیوتری جدید، اصلاح مقداری از شماره دوربینی امکانپذیر است. اما براساس تجربه‌های حاصل از بیماران دوربینی که تحت عمل قرار گرفته‌اند، مقداری از دوربینی اصلاح‌شده، مجدداً بازمی‌گردد. شماره‌های ۴ تا ۵ نیز، از بین سایر شماره‌های دوربینی، بهترین نتایج را از چنین عمل‌هایی گرفته‌اند.
البته فراموش نکنید تمام موارد یادشده به صورت تقریبی است و قضاوت نهایی انجام عمل و پیش‌بینی نتیجه به عهده جراح است. یک متخصص چشم می‌گوید: «اگرچه به وسیله لیزیک می‌توان نمره‌های بالای چشم را نیز اصلاح کرد، اما این مساله ارتباط مستقیمی با میزان ضخامت قرنیه دارد. چون در لیزیک یک سطح را برمی‌داریم، در نتیجه ضخامت سطح مانده مهم است. اگر نمره چشم بیماری بسیار بالا و ضخامت قرنیه او کم باشد، به وسیله لیزیک نمی‌توان به طور کامل دید او را اصلاح کرد و مقداری از شماره عینک او باقی خواهد ماند.»
تابش بیش از حد لیزر به قرنیه ممکن است ایجاد عوارض کند. بنابراین معمولاً تا شماره‌های ۱۲ ـ ۱۰ نزدیک‌بینی و آستیگماتیسم را می‌توان با اطمینان زیاد لیزیک کرد. در شماره‌های بالاتر معمولاً مقادیری از عیب انکساری (به درجات مختلف) باقی می‌ماند. برخی اشخاص باز هم با این توضیح علاقه‌مند به انجام این روش هستند، زیرا احساس می‌کنند کم شدن نمره چشم موهبت بزرگی است. البته در نمرات بالا روش‌های دیگر مثل کارگذاری لنز داخلی چشمی مقعر، (Minus IOL) و یا جراحی خارج کردن عدسی طبیعی و کارگذاری لنز داخل چشمی نیز وجود دارد.
● لازک
لازک هم با استفاده از الکل، یا دستگاه (اپی‌لیزیک) انجام می‌شود. در این روش الکل ۲۰ درصد را به مدت ۲۰ ثانیه روی سطح قرنیه قرار می‌دهند تا اتصالات لایه سست و لایه یا پوسته چشم (به ضخامت ۲۷۰، ۵۰ میکرون) برداشته شود و عمل لیزر انجام‌پذیرید. بعد از اتمام کار، این لایه به محل اولش برگردانده می‌شود. در روش دیگر با استفاده از دستگاه‌های مخصوص، لایه‌ای از پوسته چشم برداشته و لیزر انجام می‌شود.
احتمال عود در نزدیک‌بینی پس از اصلاح لیزری بسیار کم و حدود ۲ درصد است. عود در نزدیک‌بینی‌های بالاتر بیشتر است، ولی در نمرات پایین اغلب بازگشت دیده نمی‌شود و یا حداکثر حدود نیم نمره است. حتی کسانی که مقداری از نزدیک‌بینی یا آستیگماتیسم آنها باقی مانده و یا عود کرده اظهار می‌کنند که عملاً در زندگی نیازی به استفاده از عینک ندارند. پس از ۳ ـ ۲ ماه می‌توان مقدار عود کرده و یا اصلاح نشده را با لیزر اصلاح کرد. در دوربینی شانس عود بیشتر است و گاهی تا ۵۰ درصد نیز می‌رسد.
● روز های بعد از جراحی
مطمئناً بعد از این عمل چشمانتان به طرز معجزه‌آسایی شفا نمی‌یابند. ۳ تا ۶ ماه طول خواهد کشید تا بیناییتان کاملاً تثبیت شود. در طی این مدت، جلسات متعددی برای ویزیت دکتر برنامه‌ریزی می‌شود که در این جلسات پزشک شما را از درصد موفقیت عمل آگاه می‌کند. معمولاً داروهایی نیز برای کاهش سوزش و حساسیت پس از عمل تجویز می‌شود. برخی از اشخاص، روز بعد از لیزیک دید عالی و حتی ۲۰/۲۰ دارند، اما اگر دید کمتر از این مقدار هم باشد به معنی عدم اصلاح کامل نیست. در بیمار پی آرکی؟ وضع فرق می‌کند، معمولا دید بیمار در روز اول خوب و در روزهای بعد کم می‌شود. پس از یک یا دو هفته به‌تدریج دید خوب می‌شود و دید نهایی مانند لیزیک خواهد بود. این تفاوت به‌دلیل تکنیک متفاوت این دو روش است. در اشخاصی که اصلاح کامل انجام شده، معمولاً پس از ۲ ـ ۱ هفته بینایی خوب و نسبتاً کاملی به‌دست می‌آید و مشکلات مختصری که ناشی از افت کیفیت بینایی است (مثل ناراحتی در نور شدید، مشکل رانندگی در شب و... ) کم‌کم کاهش می‌یابد.
مطالعات نشان می‌دهد؛ کیفیت بینایی پس از ۱۲ ـ ۶ ماه به حد طبیعی باز می‌گردد. برای کسانی که بعد از لیزر نیاز به عینک پیرچشمی پیدا می‌کنند و یا به‌دلیل عدم اصلاح کامل و یا آستیگماتیسم باقی مانده، لازم است عینک تجویز شود، یک‌ماه بعد از جراحی این ‌کار ممکن است.

شهرزاد عبدیه

منبع : روزنامه تهران امروز