کارتوگرافی

به‌طوری‌که می‌دانیم برای مطالعه و تهیه طرح‌هائی مانند معدن‌سازی ـ راه سازی ـ راه‌آهن ـ سدسازی، آبیاری و غیره احتیاج به نقشه مناطق مورد مطالعه می‌باشد. در اغلب کشورهای پیش رفته جهان از جمله کشور فرانسه این نوع نقشه‌ها به مقیاس یک‌بیست‌هزارم و یک بیست‌وپنج‌هزارم تهیه شده است که در دسترس علاقه‌مندان می‌باشد.
اصولاً برای تهیه نقشه‌های مورد نیاز جهت تهیه طرح‌های عمرانی روش‌های نوینی در پیش می‌گیرند. که در نتیجه در فن‌ کارتوگرافی یا نقشه‌نگاری تحول و انقلابی پدید آورده است سابقاً سعی می‌شد که یک نقشه مبنا با مقیاس و مشخصات یکسان برای تمام کشور تهیه گردد، در صورتی‌که امروزه با توجه باینکه خیلی‌ها محتاج به نقشه سازمان‌ها و دستگاه‌های جداگانه‌ای هستند که از نقشه‌ها منظورهای مختلفی دارند و به‌علاوه مقیاس و رنگ و نوع نقشه مورد نظر آنها نیز متفاوت می‌باشد. لذا نظریه سابق مبنی بر تهیه یک نقشه با مقیاس ورنگ و شکل یکنواخت دیگر قابل قبول نیست. فعلاً ارتش‌ها برای تمرین‌های نظامی محتاج به نقشه‌های عمومی با مقیاس یک‌پانصدهزارم می‌باشند در صورتی‌که مهندسان که طرح‌های عمرانی را تهیه می‌کنند احتیاج به نقشه به مقیاس نسبتاً بزرگ فعلاً یک‌ده‌هزارم و یک پنج‌هزارم یا یک‌هزارم دارند که حاوی جزئیات منطقه باشد و به‌علاوه احتیاجی هم به تهیه و چاپ این نقشه‌ها به‌صورت کامل و زیبا ندارند و آنچه از نقشه انتظار دارند جزئیات دقیق و صحیح منطقه مورد مطالعه می‌باشد. که در روی کاغذ ساده یا کاغذ کالک ترسیم شده باشد. به‌علاوه هر مهندس برای کار خود مقیاس جداگانه‌ای در نظر می‌گیرد، و باین ترتیب می‌بینیم که اصلاً تهیه یک نقشه با مقیاس و شکل و رنگ و مشخصات یکسان و مشابه امروزه جوابگوی نیازمندی‌های عمرانی کشور نخواهد بود در وضع کنونی نوع و مقیس نقشه‌های تابع سه عامل زیر می‌باشد.
۱) چه میزان اعتبار برای تهیه نقشه موجود است.
۲) چه مدت وقت برای تهیه نقشه در اختیار می‌باشد.
۳) از چه وسعتی و بچه منظور باید نقشه تهیه نمود.
سه عامل فوق اجازه می‌دهند که علاوه بر نوع و مقیاس نقشه روش خاصی را هم که برای تهیه نقشه مورد نیاز مناسب‌تر می‌باشد در نظر بگیریم.
بنابراین می‌بینیم که در مورد کشورهای در حال توسعه که دارای نقشه‌های مبنا با شکل و مقیاس و مشخصات یکنواخت نمی‌باشد بهتر است که به‌جای تهیه چنین نقشه‌های منطقه‌ای با مقیاس و مشخصات مختلف تهیه کنیم که هر یک برای طرح‌های عمرانی مربوط به آن منطقه از قبیل طرح‌های راه‌سازی و آبیاری و کشاورزی و بهره‌برداری، به‌طور کلی برای نیازمندی‌های مختلف مقیاس متفاوتی به‌شرح زیر در نظر می‌گیرند.
۱) برای تهیه طرح اجرائی محلی و نیازمندی‌های مهندسین مشاور مقیاس یک‌هزارم ۳۱ یک‌دهزارم
۲) برای پروژه بزرگ توسعه منطقه‌ای مقیاس یک دویست‌وپنجاه‌هزارم یا یک‌بیست‌هزارم
۳) برای نقشه‌های مبنا به‌منظور تهیه نقشه‌های اماری و زمین‌شناسی و خاک‌شناسی و غیره مقیاس یک‌صدهزارم یا یک‌پنجاه‌هزارم
۴) برای نقشه‌های راه‌های ارتباطی و راه‌آهن یک‌بیست‌وپنج‌هزارم یا یک‌بیست‌هزارم
امروزه بیشتر کشورها سعی خود را در تهیه یک نقشه مبنا به‌مقیاس یک‌صدهزارم مبذول می‌دارند در اغلب کشورهای در حال توسعه بدلیل فقدان نقشه کافی و دقیق طرح‌های عمرانی ناقص تهیه می‌گردد، و بعضی اوقات هم بدلیل استفاده از نقشه‌های ناقص ضررهای هنگفتی متوجه این کشورها می‌شود. بعضی اوقات نقشه به‌عنوان مدرک اطلاعات به‌کار می‌رود و برای این منظور نقشه‌ها را با زمینه ساده و بدون جزئیات توپوگرافیک زمین تهیه می‌کنند و سپس روی آن با علائم مخصوص اطلاعات لازم را مشخص می‌سازند، مثلاً ممکن است برای گسترش یک شهر روی نقشه مبنا مناطقی که دارای ساختمان‌های خوب یا ساختمان‌های نامناسب قدیمی یا اصولاً بدون ساختمان هستند به‌وسیله هاشور یا رنگ یا علائم مخصوص از یکدیگر جدا و مشخص نمود. به همین منظور در کشور فرانسه اخیراً در روی یک نقشه مبنا با زمینه ساده به مقیاس یک‌صدهزارم مناطق مختلف شهر پاریس مشخص گردیده است و سیاست نوسازی مناطق مختلف این شهر بر طبق آن نقشه تنظیم شده است.
مثال دیگر این نوع مدارک نقشه‌های راه‌بانی است که روی آن مناطقی را که در زمستان در معرض یخبندان قرار می‌گیرند مشخص می‌نمایند و ادارات پلیس راه می‌توانند طبق آن نقشه‌ها رفت و آمد در این مناطق را ممنوع اعلام نمایند مقیاس مناسب برای این نوع نقشه‌ها یک‌صدهزارم می‌باشد، ولی باید در نظر داشت که چون اطلاعاتی که روی این نقشه مشخص می‌شود بزودی تغییر کرده، اعتبار، خود را از دست می‌دهند، لذا این نوع نقشه باید سریعاً تهیه و به‌موقع در دسترس قرار گیرد.
این نقشه‌ها را می‌توان رنگی تهیه نمود ولی چون نقشه رنگی گران تمام می‌شود لذا می‌توان به‌جای رنگ هاشورها با علائم مخصوصی در روی کاغذهای نازک سفاف تهیه کرد و روی نقشه در نقاط مختلف چسباند. بعضی اوقات نقشه به‌عنوان مدرک طرح‌ریزی و توسعه به‌کار می‌رود و روی این نقشه‌ها عموماً پیشرفت و تحول یک پدیده اجتماعی را نشان می‌دهند، مثال بارز این نوع مدرک نقشه‌ها را که یا قطب‌های تعادل صنعت و کشاورزی است و با ملاحظه این نقشه‌ها می‌توان علاوه بر تصور و وضع حاضر وضع آتیه مناطق را نیز در مد نظر گرفت.
اغلب مهندسین ماشور نقشه‌ها را برای ارائه طرح‌های بزرگ معدنی و ساختمانی بکار می‌برند، در این مورد مقیاس مناسب برای نقشه‌های مبنا یک‌پنج‌هزارم و گاهی اوقات هم یک‌دوهزارم است در هر حال مقیاس یک‌ده‌هزارم که سابقاً برای این نوع نقشه‌ها در نظر می‌گرفتند، اکنون غیر کافی به‌نظر می‌رسد، و این حقیقت یک تحولی است که امروزه در فن کارتوگرافی پدیدار گشته است و به‌طریق اولی نقشه‌هائی به مقیاس یک‌بیست‌هزارم نیز برای طرح‌های بزرگ عمرانی دیگر به‌کار نخواهد آمد و مقیاسی که امروزه برای این نقشه‌ها مناسب به‌نظر می‌رسد، یک‌پنج‌هزارم است که می‌تواند جوابگوی نیازمندی‌های فنی باشد [گردآورنده: ابراهیم هندی‌نژاد ـ ۲۱].

۲۱ ـ مجله اطلاعات علمی

منبع : مطالب ارسال شده