پنجاه سال تلاش در تاسیس خودرو

پس از سالها تلاش سرانجام شركت تویوتا توانست خودروهایی را به بازار جهانی عرضه كند كه تا به امروز نام آن بر سر زبان ملت ها است. شركت تویوتا پس از ساخت چندین اتومبیل سواری و كامیون و اتومبیل های كامری توانست به آن صنعت جهانی راه پیدا كند. در حال حاضر تویوتا نتیجه این پیروزی را در مدیران با تدبیر و مجرب خود همچون ساكیچی، تاجیرو اوكاموتو، تایزو ایشیدا، كی ییچیرو، می‌داند. ایجی تویوتا آخرین مدیر شركت خودروسازی می نویسد: «ما در اكتبر ۱۹۷۴، بنیاد تویوتا را راه‌اندازی كردیم. سالهای۱۹۷۲ و ۱۹۷۳، اوج دوران موفقیت پس از جنگ به شمار می آمدند و حالا دیگر صداهایی از هر طرف بلند شده بود كه از شركت ها می خواست تا نقش های بزرگتری را در انجام مسئولیت اجتماعی به عهده گیرند». تویوتا نیز مانند سایر شركت های موفق به علت سرمایه های كلانی كه بدست آورد هدف زخم زبان‌‌ها و كنایه‌ها قرار داشت. اگرچه در آن زمان به ما انگ بسیار پول درآور بودن می زدند، ما مجبور بودیم سرمایه زیادی را نیز برای ایجاد امنیت بیشتر برای خودمان و برنامه های ضدآلایندگی هزینه كنیم. همچنین ما باید شركت را به صورت مناسبی آماده برخورد با ركودی بین‌المللی كه می‌دانستیم در انتظار صنعت خودروسازی است می كردیم. در حقیقت ما فقط به دلیل اثر كمكی پول‌هایی كه در دوره رشد سریع موتوریزه شدن در اواخر ده ۱۹۶۰ و اوایل ۱۹۷۰ اندوخته بودیم توانستیم در دوره بحران‌های نفتی، تولیدات خود را با آن سرعت كاهش دهیم. به هر حال همیشه امكان اینكه شركت مسایل خود را آشكار نماید وجود ندارد. بنابراین ما در سال ۱۹۷۳ تصمیم گرفتیم به عنوان قسمتی از مشاركتمان در امور اجتماعی یك بنیاد خصوصی راه اندازی نماییم.آمادگی برای انجام این امر به سرعت انجام گرفت، اما من به زودی دریافتم كه نه من و نه هیچ كس دیگری در شركت، چیز زیادی راجع به بنیادهای خصوصی نمی دانیم.
تنها نكته ای كه برای همه روشن بود این بود كه بنیاد به هر صورتی كه تأسیس گردد، اولین كاری كه باید برای آن انجام شود انتخاب یك رییس شایسته برای آن است. ما نامزدهای زیادی را مورد تحقیق قرار دادیم و سرانجام نیز نظرها بر یوجیرو هایاشی كه رییس موسسه تحقیقات اقتصادی در سازمان برنامه ریزی اقتصادی بود و همزمان استاد موسسه فناوری توكیو نیز به شمار می آمد قرار گرفت. پس از اصرارها و تشویق‌های من و شوتارو كامیاـ رییس وقت شركت فروش تویوتا هایاشی بالاخره قبول كرد كه رییس اجرای بنیاد شود. به رغم توجه زیادی كه ما به این طرح داشتیم، تاسیس بنیاد تویوتا نزدیك یكسال به طول انجامید و بیشتر این اتلاف وقت نیز به این دلیل بود كه ما می‌خواستیم بنیاد دارای كاركرد گسترده‌ای باشد. در ژاپن بنیادهای خصوصی تحت نظارت یكی از سازمان های دولتی فعالیت می‌كنند.
بسته به جهت و هدف كار، بنیاد ممكن بود زیر نظارت وزارت آموزش و یا وزارت صنایع و بازرگانی و یا حتی وزارت ترابری قرار گیرد. به هر حال در صورتی كه بنیاد، زیرنظارت یك سازمان مشخص دولتی قرار می گرفت، فعالیتهای آن محدود می شد. چیزی كه در مغز من وجود داشت این بود كه سازمانی با دایره فعالیتی وسیع تأسیس كنیم. به همین دلیل تصمیم گرفتم كه بنیاد را زیر نظارت حقوقی دفتر نخست وزیر قرار دهم. بنابراین به آنجا رفتم تا همكاریشان را جلب نمایم. كارمندان دفتر به من گفتند: ما هرگز چنین بنیاد بزرگی را زیر نظارت خود نداشته ایم. اما به هر حال شروع به مطالعه روی طرح كردند. وقتی همه گیرها رو به راه شد، بنیاد تویوتا به عنوان اولین بنیاد چند منظوره بزرگ زیر نظارت حقوقی دفتر نخست وزیر و با ریاست من (ایجی تویوتا) بنیان گذاری شد. بنیاد برای انجام كارهای تحقیقاتی بنیان گذاری شده بود به همین دلیل مبلغ سه میلیارد ین به عنوان هدیه به آن اهدا شد.
این نظر هایشی بود و من هم از آن كاملا حمایت كردم و همچنین پس از آنكه تنها اهداف كلی لی را كه بنیاد بر اساس آنها بنیانگذاری شده بود برایش روشن كردم، قدرت كامل برای مدیریت آنجا را به او سپردم. تحقیقاتی كه مستقیما به مسایل تجاری مربوط می شوند و بر اساس شواهد سودآور خواهند بود توسط صنعتگران حمایت می‌شوند. اما اگر كار مستقیما در جهت پول در آوردن نباشد اما به عنوان تحقیقات پایه ای ارزشمند باشد، سرمایه لازم آن می تواند توسط دانشگاههایی كه اینگونه تحقیقات را رهبری می كنند، تامین گردد. توجیه ما این بود كه اگر شما جایی كه بوی كره می دهد كار كنید، همیشه كسانی هستند كه مایل به تامین مخارج آن باشند. اما هیچ كس دلش نمی خواهد از تلاش های تحقیقاتی كه امید روغنی شدن نان در آنها وجود ندارد پشتیبانی نماید. اینجا همان جایی است كه بنیاد وارد می‌شود. در اینجا چه تحقیق مربوطه، پول تویوتا را به او برگرداند یا نه،‌ برای ما اهمیتی نداشت. بنیاد تویوتا در جشن های سالروز دهمین سال بنیانگذاری آن و در ۱۹۸۴ افتتاح گردید. پس از آن، سرمایه بنیاد به ۱۱ میلیارد ین افزایش یافت و آن را به یكی از چند بنیاد بزرگ منتخب ژاپن تبدیل كرد. امروزه پول های اهدایی بنیاد برای انجام تحقیق چه در ژاپن و چه در خارج هزینه می شود. در حال حاضر اكثر تحقیقات خارجی كه توسط تویوتا حمایت می شوند در جنوب شرقی آسیا دارند. اما ما می خواهیم كه آن را سرانجام به تمام جهان بسط دهیم. دایره عمل بنیاد تویوتا بیش از تنها اهداء كمكها است. این بنیاد با بنیادهای بزرگ آمریكایی نیز در ارتباط است.
به عنوان مثال تا سال ۱۹۸۳، بنیاد ما با مشاركت بنیاد فورد كمك های اهدایی چندی را به دانشجویان ژاپنی مشغول تحصیل در خارج انجام داده است ( هر یك از دو بنیاد مذكور، نیمی از سرمایه لازم را تامین كردند.) بنیاد همچنین بسیاری از برنامه هایی را كه این طرف و آن طرف توسط سایر نهادها آغاز شده بودند تحویل گرفته است و نمونه آنها برنامه تحقیقاتی اسكلت بندی تجاری است كه در ابتدا توسط بنیاد راكفلر در جنوب شرقی آسیا آغاز شده بود. ما خیال داریم فعالیتهای بنیاد تویوتا را به حوزه های وسیعتری از دنیای خارج گسترش دهیم.
●موسسه فناوری تویوتا
در حالی كه بنیاد تویوتا عمل مهم سرمایه گذاری و پیشرفت تحقیقات را بر عهده داشت، موسسه فناوری تویوتا (تی تی آی) با اهداف گسترده تری در آوریل سال ۱۹۸۱ شروع به كار كرد. هدف این موسسه، آموزش و كار آموزی مهندسین و دانشمندان جوان برای خدمات رسانی بهتر بود. در تویوتا نیز مانند هر شركت دیگری، افراد زیادی وجود دارند كه به رغم داشتن علاقه و توانایی نتوانسته اند وارد كالج شوند. ما چه كمكی در جهت فرستادن این افراد به دانشكده می توانستیم انجام دهیم؟ یك راه این بود كه شركت هایی وجود داشته باشند كه به این دسته از كاركنان خود كمك هزینه پرداخت نمایند و به آنها اجازه دهند تا برای مدتی و تا اتمام دوره تحصیلی كار را ترك نمایند. اما از آنجا كه امروزه آموزش های دانشگاهی به صورت نامتعادلی مختص دانشجویان رسمی است، ما احساس كردیم كه برای آن دسته از كاركنان و كارمندانی كه شخصیت آنها گرفته، بخت كمی برای ورود به دانشگاه به آن صورتی كه تویوتا می خواهد وجود دارد. تنها هدف من از حمایت جوانانی كه در شوق آموختن و ادامه تحصیل می سوختند این بود كه تویوتا درهای موسسه خود را به سوی آموزش بیشتر باز نماید.
با نگاهی به افق های آینده، ما متقاعده شده بودیم كه تاسیس كالج در راستای آنچه كه ما در ذهن داشتیم یعنی آموزش دادن به دانش آموزانی كه پس از اتمام دوره تحصیل خود به شركت های متبوع خویش باز می گشتند، می توانست، باعث ایجاد همكاری های پر ارزشی گردد كه در نهایت به نفع جامعه تمام می گردید. و نیز شركت ها از این راه می توانستند كه به كاركنان نمونه خود جایزه بدهند. از آنجا كه ایجاد پیشرفت هایی اساسی در افراد از جمله اهداف اولیه ما محسوب می شد، ما احساس كردیم به جای آنكه در یك كلاس لبریز از دانشجو، جلسات سخنرانی برگزار كنیم و روی تجهیزات محدودی كه یك دانشگاه می توانست داشته باشد تحقیق نماییم بهتر است تحقیقات خود را روی مشكلات واقعی كه در كارخانه های حقیقی موجودند متمركز كنیم و البته این نیز باید پس از گذراندن آموزش پیش زمینه ای علوم پایه به صورت آموزش دانشگاهی می بود و به درستی كه این روش در عمل بسیار عالی كار خواهد كرد. ما می خواستیم تا جایی كه امكان داشت هر درس را به صورت جداگانه و یكی یكی توسط استادان به دانشجویان بیاموزیم.
به همین ترتیب احساس می‌نمودیم كه بهتر است دانشجویان حداقل قسمتی از دوره چهارساله تحصیل خود را در خوابگاه‌های كارخانه بگذرانند. از سوی دیگر از آنجا كه دانشجویان باید كاملا ساكن خوابگاهها می شدند، نام نویسی از آنها محدود می گردید. ما با برنامه ای كاملا دقیق و منظم به وزارت آموزش مراجعه كردیم و از آنها اجازه نامه برای تاسیس موسسه را درخواست نمودیم. اما وزارتخانه زیر بار نمی رفت. در حالی كه كارمندان وزارتخانه موافقت خود را با روح برنامه اظهار می كردند، مجوز لازم برای انجام كار را به ما نمی دادند. حتی وزارتخانه نیز با همه قدرتش نمی‌خواست مخالفت خود را صریحا اعلام كند. این موضوع باعث آشفتگی من می شد. شاید كارمندان آنجا احساس می كردند كه ما ممكن است قوانین آموزشی را كه وزارتخانه از زمان جنگ وضع كرده بود نقض كرده باشیم.اصلی ترین دلیلی كه در بی‌علاقگی وزارتخانه نسبت به اعطاء مجوز كالج ما وجود داشت، قانونی بود كه بر طبق آن هیچ دانشگاه و یا كالج جدیدی نمی بایست در توكیو، اوزاكا، ناگویا و سایر شهرهایی كه توسط احكام دولتی مشخص شده بودند تاسیس می‌گردید. تاسیس دانشگاه در شهر تویوتا می توانست مشكل را حل نماید اما از آنجا كه در طرح پیشنهادی ما، قسمتی از واحدهایی كه دانشجویان باید می گذراندند به صورت واحدهای عملی در كارخانجات واقعی بود، طبق قانون، كالج نمی‌بایست فاصله زیادی با كارخانه های شركت های مزبور می داشت. جستجوی ما برای یافتن مكان مناسب، با انتخاب محلی كه در آن زمان محل آزمایشگاههای مركزی تحقیقات و توسعه تویوتا به شمار می آمد به پایان رسید. ساخت كالج در آن مكان می توانست امكان استفاده از تجهیزات قدیمی مركز تحقیقات را به بهترین وجه ممكن فراهم سازد. پس از انجام توضیحات مكرر به وزارت آموزش در مورد علایق و دلایل صحیح برای تاسیس موسسه، سرانجام مجوز رسمی تاسیس آن صادر گردید. طبیعتا برای تربیت دانشجویان خوب، نیاز به استادان خوب است. این معلمین نه تنها باید از نظر علمی در سطح بالایی می بودند بلكه باید تفكر و فلسفه‌ای را كه پشت تاسیس موسسه قرار داشت نیز قبول می داشتند و حاضر به صرف انرژی و داشتن حرارت و غیرت در مورد آن بودند. ما باید مجموعه ای از اساتید را كه علاقمند به تدریس و زندگی در كنار دانشجویان خوابگاه های كارخانه ای بودند گردآوری می‌كردیم. من از فوجیو ناكاگاوا استاد دانشگاه كیوتو، كه به طور غیررسمی به عنوان رییس موسسه تی تی آی برگزیده شده بود خواهش كردم كه یك مركز استخدامی تاسیس كند.
بعدا همین مركز تبدیل به هسته اولیه تلاش های ما برای جمع آوری اساتید خوب از سراسر كشور شد. ما خوش شانس بودیم كه توانستیم تعدادی از اساتید برجسته را از سراسرجامعه، دانشگاههای خصوصی و مراكز صنعتی جذب نماییم. بعضی از اساتید موسسه تردید داشتند كه افرادی كه به شركتی وارد شده و دو سال كار كرده اند، بتوانند دانشجویان خوبی شوند و از تحصیل خود بهره‌مند گردند. اینجا وزارتخانه هم وارد شد و به ما پیشنهاد كرد به غیر از افرادی كه در كارخانه‌ها كار می كنند، ما از افرادی كه تازه از دبیرستان فارغ التحصیل شده اند نیز دانشجو بپذیریم. اما ما برایشان توضیح دادیم كه پذیرش چنین دانشجویانی با روح و علایقی كه پشت تاسیس موسسه وجود دارد در تضاد است. تی تی آی، اولین دانشجویان خود را در بهار سال ۱۹۸۵، فارغ التحصیل كرد. با نگاهی به گذشته و چهار سالی كه از آن تاریخ می گذرد، من با اطمینان كامل می گویم كه تردیدهایی كه برخی اساتید در مورد دانشجویان داشتند، كاملا بی‌اساس از آب درآمد و انتخاب دانشجویان توسط ما هیچ اشكالی نداشت.
این تازه فارغ التحصیلان، دیگر می توانستند به شركت های متنوع خود باز گردند. اینكه شركت ها نظرشان در مورد خوب یا بد بودن عملكرد آموزشی موسسه چه بوده، چیزی است كه در آینده، مشخص خواهد شد. موسسه هر ساله به تعداد حداكثر ۸۰ نفر دانشجو در هر كلاس كه باید دو دوره آموزشی پایه را می گذراندند، پذیرش می داد. از آنجا كه نیازی نبود تا ما برای پر كردن موسسه مان دوره بیفتیم و یا كاری بكنیم، در سال اول از میان ۲۲۶ متقاضی فقط به ۳۸ دانشجو پذیرش دادیم. یكی از شرایط لازم برای نام نویسی در موسسه فناوری تویوتا این بود كه متقاضیان ابتدا باید در استخدام یك شركت می بودند. بعدها كه برخی یاد گرفتند كه برای ورود به موسسه، ابتدا در یك شركت استخدام شوند، ما سعی كردیم تا در انتخاب دانشجویان، سخت گیری بیشتری به عمل آوریم. نگرانی برخی دیگر از اساتید كه ذهن آنها را به خود مشغول كرده بود، قسمت آموزش علمی در كارخانه ها بود. فكر ما این بود كه از شركت های مختلف خواسته شود تا با پذیرش كار آموز از موسسه و تربیت و آموزش دادن آنان با آخرین تجهیزات و دستگاههایشان در یك دوره معین موافقت نمایند. اما اگر به هر دلیل، شركت‌هایی نبودند كه درهایشان را به روی دانشجویان ما بگشایند، تمامی تلاش ها و علایق ما برای تاسیس كالج ناكام می ماند. این از خوش شانسی ما بود كه تنها در منطقه ناگویا شركت های زیادی پیدا شدند كه با پذیرش كارآموزان ما موافقت نمودند. موسسه در سال ۱۹۸۴، یك دانشكده تأسیس كرد. نخست وزارت آموزش حتی از گوش كردن به طرح گستاخانه ما اجتناب می ورزید. آنها تنها به ما می گفتند: «دانشكده جایی است كه دانشجویان در آن درس می خوانند. پیش از این هرگز هیچ كالجی دانشكده دایر نكرده است مگر آنكه پیش از آن حداقل یك دیپلمه را فارغ التحصیل كرده باشد.» چیزی كه وزارتخانه می گفت واقعا درست به نظر می رسید. تفاوت فقط در جهت نگاه كردن به مسأله بود. ما مسأله را اینطور می دیدیم: بیشتر دانشجویانی كه در تی تی آی ثبت نام كردند مجبور به ترك شركت هایشان بودند. برخی از آنها حتی در دوره تحصیل شهریه نیز دریافت می كردند. فارغ التحصیل كردن افرادی كه می خواستند تحصیلاتشان را در موسسه ادامه دهند می توانست باعث افزوده شدن حداقل دو سال به دوران تحصیلشان گردد. این كار دوره تحصیلی آنها را به شش سال افزایش می داد. حال شما فكر می كنید كه كدام شركتی علاقمند باشد كاركنانی را كه شش سال از شركت دور بوده اند دوباره بپذیرد، این بدان معنا است كه بعید است كه در میان فارغ التحصیلان موسسه ما، افراد زیادی وجود داشت كه بخواهند بلافاصله بعد از فارغ التحصیلی وارد دانشكده شوند. ما به جای آن استدلال می كردیم كه این عاقلانه تر خواهد بودكه ما افرادی را كه از سایر كالج ها فارغ التحصیل شده اند و حالا وارد شركتی شده اند ولی دوباره تصمیم به ادامه تحصیل گرفته اند پذیرش نماییم. به علاوه شركت ها نیز بیشتر مایل خواهند بود كه اجازه دهند، كاركنانشان برای ۲ سالی كه گذراندن این دوره لازم است، شركت را ترك نمایند. پر واضح است دانش آموزانی كه از كالج موسسه ما فارغ التحصیل شده و برای مدتی به شركتهای متبوع خود بازگشته اند نیز قدمشان روی چشم خواهد بود! ما در مورد افراد دیپلمه و غیر دیپلمه ها كاملا جداگانه فكر می كردیم. دلیل این مساله نیز كه چرا پیش از فارغ التحصیل كردن حتی یك دیپلمه به فكر تاسیس دانشكده افتادیم دقیقاً همین بود. ما روی طرح خود پافشاری نمودیم و سرانجام هم موفق شدیم؛ وزارتخانه بالاخره منظور ما را درك كرد و اجازه نامه تاسیس دانشكده توسط ما را صادر نمود. در بهار سال ۱۹۸۴، دانشكده، آزمون ورودی را برای پذیرش دانشجو برگزار كرد. بیست و پنج نفر در این آزمون پذیرفته شدند، اگر چه سقف قانونی پذیرش دانشجو فقط ۲۴ بود. در سال ۱۹۸۵ ما بار دیگر آزمون پذیرش دانشجو را برگزار كردیم و این بار به ۲۶ نفر پذیرش دادیم. همانگونه كه ما نیز پیش بینی كردیم تنها دو نفر از دانش آموزان فارغ التحصیل از كالج موسسه، مستقیما وارد دانشكده شدند.
امروزه در ژاپن، تعداد اتومبیل های در دست مردم، فراتر از چهل و چهار میلیون است اما حدود پنجاه میلیون نفر گواهی نامه رانندگی دارند. بنابراین حتی در داخل نیز جای زیادی برای پر كردن وجود دارد. حتی این نیز لزوما خط پایان بازار اتومبیل ژاپن نخواهد بود. روزی كه خانواده ها چند خودرویی شوند به زودی خواهد آمد.
در حقیقت، همین حالا هم خانواده های كشاورز زیادی دو یا سه اتومبیل دارند. به علاوه،‌ خودرو قسمتی از ماشینی شدن است كه به معنای جایگزین شدن آن در دوره های زمانی است. در حال حاضر در ژاپن به تنهایی حدود ۵ میلیون اتومبیل در سال جایگزین می شود. این نشان دهنده حداقل تقاضای ضروری موجود می باشد. بنابراین آینده خودرو سازی حقیقتا بسیار روشن است. اما تا زمانی كه صنایع با چنین شدتی رقابتی هستند، هیچ تضمینی وجود ندارد كه آینده تویوتا نیز همانقدر روشن باشد. آنچه كه در آینده انتظار تویوتا را می كشد تماما به كسانی وابسته است كه در تویوتا كار می كنند. ایجی تویوتا در انتها می افزاید تنها آرزوی من این است كه تویوتا خود را به ۱۰ درصد از بازار جهانی برساند. این هدفی است كه زمانی كه من رییس بودم برای شركت وضع كردم . ما در سال ۱۹۸۲، به ۹ درصد بازار رسیدیم. بنابراین به نظر می رسید كه برای رسیدن به «ده درصد جهان» مشكل زیادی پیش روی داشته باشیم. اما این مساله بسیار مشكل تر از چیزی كه فكرش را می كردیم از آب درآمد. چون همچنان كه تویوتا به رشد خود ادامه می دهد بازار جهانی نیز با سرعت حتی بیشتر گسترش می یابد. با این تفاصیل حتی ممكن است سهم تویوتا از بازار اتومبیل به زودی كاهش نیز پیدا كند.
در حال حاضر من در سن هفتاد سالگی قرار دارم و دارای زندگی خوبی هستم. اما بدون توجه به سن و سال، همیشه علاقمندم كه آینده را در آغوش بگیرم. این همان كاری است كه هر شركتی همراه با كاركنانش باید انجام دهد: بازگشت به گذشته یعنی شكست. كاری كه شما باید انجام دهید این است كه چشم در چشم به آینده بنگرید و مستقیم به جلو حركت كنید.

محدثه یوسفی

منبع : مجله گسترش صنعت