زینب علیها السلام الگوی ماندگار

بی ‏تردید یکی از مهم‏ترین عوامل تربیت و پرورش فضیلت‏های اخلاقی و نیز تثبیت و انتقال ارزش‏های فرهنگی و اعتقادی، استفاده از الگوهای مناسب است؛ چرا که الگو و سرمشق به لحاظ برخورداری از ویژگی‏های خاصی می‏تواند به روند حفظ و انتقال فضایل و آموزه‏ های تربیتی سرعت ‏بخشیده و به تعمیق و ماندگار شدن آن‏ها کمک نماید.
در مجموعه تعالیم اسلام، به ویژه در تعالیم مربوط به مسائل تعلیم و تربیت، نه تنها توصیه و تاکید بر استفاده از شیوه الگویی شده بلکه علاوه بر تبیین مشخصات و ویژگی ‏های یک الگوی مناسب در موارد ضروری مصداق نیز ذکر شده است. علاوه بر این، گاهی راه ‏های بهره ‏برداری از الگوها نیز مورد اشاره قرار گرفته؛ از جمله در یک مورد ضمن تشریح جریانات مربوط به جنگ احزاب در قرآن کریم، از شخص پیامبر اکرم ‏صلی الله علیه وآله به عنوان "اسوه حسنه‏" یاد می‏شود. «لقد کان لکم فی رسول الله اسوهٔ حسنهٔ‏» (احزاب،۲۱)
به درستی که زندگی و عملکرد رسول خدا صلی الله علیه وآله برای شما اسوه و سرمشق نیکویی است، با توجه به مفهوم واژه اسوه، منظور آیه این خواهد بود که اگر می ‏خواهید در مسیر صراط مستقیم قرار گیرید، به رسول خدا صلی الله علیه وآله اقتدا کنید و از رفتار و کردار او پیروی و تبعیت کنید. البته، قرآن بلافاصله این هشدار را نیز مطرح می ‏سازد که تنها کسانی می ‏توانند پیامبر اکرم ‏صلی الله علیه وآله را الگو و سرمشق خود قرار دهند که به خدا و روز رستاخیز اعتقاد داشته باشند و هرگز در لحظات زندگی خویش از یاد خدا غافل نگردند.
در این راستا، توجه به حفظ سلامت فکری و اعتقادی بانوان از اهمیت و ضرورت بیشتری برخوردار است؛ چرا که همواره در طول تاریخ خطرناک‏ترین نقشه ‏های دشمنان از طریق نفوذ و ایجاد تغییر در نوع تفکر و بینش این قشر از جامعه عملی شده است.
به علاوه، حفظ سلامت ‏بینش و دیدگاه ‏های ارزشی بانوان هر جامعه ‏ای به لحاظ نقش بسیار مهمی که در تربیت نسل جدید دارد، تضمین ‏کننده سلامت فکری و فرهنگی سایر اقشار نیز محسوب می ‏شود.
یکی از چهره‏ های برجسته جهان اسلام، که به دلیل برخورداری از ویژگی ‏های منحصر به فرد در تمام زمینه‏ ها می ‏تواند به عنوان یک الگوی به تمام معنی در همه اعصار مطرح شود، حضرت زینب‏ علیها السلام است.
بی ‏شک همه کمالات آن حضرت در کل، علاوه بر بیان ابعاد مختلف شخصیت‏ بی ‏نظیر این بانوی بزرگوار، به درجه بالای عرفان و خداشناسی او دلالت دارد. اگر مرتبه توحیدش قریب به مرتبه توحید حضرات معصومان نبود، هرگز نمی ‏توانست‏ سکاندار طوفان کربلا باشد.
همان‏گونه که این بانوی گران‏قدر در یکی از حساس‏ترین برهه‏ های تاریخ اسلام، از طریق تدبیر و فداکاری و شهامت ‏خطری را که متوجه کیان اسلام بود، برطرف نمود امروز نیز بانوان جامعه اسلامی می‏توانند از طریق اقتدا به سیره و عملکرد و فضایل شیرزن کربلا حضرت زینب کبری‏علیها السلام همه دسیسه ‏های ناجوانمردانه استکبار جهانی را در استیلا بر افکار بانوان مسلمان خنثی نمایند.
این نوشتار، که با هدف گرامیداشت ‏سال ‏روز میلاد عقیله بنی ‏هاشم به نگارش درآمده، می ‏کوشد تا پس از مروری کوتاه به وقایع زندگی آن حضرت، اشاره ‏ای نیز به برخی از کمالات و فضایل والای ایشان داشته باشد.
● سرگذشت زینب علیها السلام
بنا به قول مشهور، حضرت زینب ‏علیها السلام سومین فرزند فاطمه زهراعلیها السلام در روز پنجم جمادی‏الاول سال پنجم یا ششم هجری چشم به جهان گشودند. در این زمان، پیامبر اکرم ‏صلی الله علیه وآله در خارج از مدینه بودند.
در لحظات پایانی ظهر عاشورا وقتی بالای سر پیکر خونین برادر و مقتدای خود امام حسین‏ علیه السلام آمدند، با این جمله: پروردگارا این هدیه و قربانی را از اهل‏ بیت پیامبرصلی الله علیه وآله قبول فرما، نهایت اخلاص و فداکاری خود را به جهانیان اعلام کرد...
امیرالمؤمنین ‏علیه السلام نام‏گذاری این کودک را به تاخیر انداختند تا رسول خدا صلی الله علیه وآله به مدینه برگشتند. آن حضرت به فرمان الهی نام این مولود مبارک را زینب گذاشتند و توصیه فرمودند که این طفل را همواره گرامی بدارید ؛ چون او شبیه جده‏اش خدیجه کبری‏علیها السلام است.
یعنی همان‏گونه که حضرت خدیجه‏ علیها السلام در آغاز بعثت ‏با شجاعت و فداکاری متحمل زحمات زیادی شد تا نهال نورسته اسلام حفظ و بارور شود، حضرت زینب ‏علیها السلام نیز با صبر و ایثار و تحمل سخت‏ترین فشارها از به خطر افتادن اساس اسلام جلوگیری به عمل می‏آورند.
در توصیف آن حضرت می ‏گویند: حضرت در وقار شخصیت چون جده‏اش حضرت خدیجه ‏علیها السلام و در عفاف و عصمت همانند مادرش زهرا علیها السلام بود.
زینب کبری تا حدود پنج ‏یا شش سالگی، تحت اشراف شخص پیامبراکرم ‏صلی الله علیه وآله و در آغوش مادر بزرگوارش حضرت زهرا علیها السلام پرورش یافت و از این پس، مسؤولیت تربیت و پرورش او به عهده علی‏ علیه السلام گذارده شد. تا این ‏که در سال هفدهم هجری به همسری پسرعمویش، عبدالله بن جعفر درآمد. سالها بعد زمانی که مردم با امیرالمؤمنین علی بن ابی ‏طالب‏ علیه السلام بیعت کردند، حضرت برای یاری پدر از مدینه به کوفه رفت و در مدت پنج‏ سال دوران سخت‏ حکومت علی‏ علیه السلام، همواره یار و تسکین بخش غم‏های پدر بود و زنان کوفه را آموزش می ‏داد... چون علی ‏علیه السلام در محراب عبادت با شمشیر ابن ملجم مرادی ضربت‏ خورد، پرستاری آن حضرت را برعهده گرفت و به دنبال شهادت امیرالمؤمنین ‏علیه السلام و هنگام نوبت امامت ‏برادر بزرگش امام حسن‏ علیه السلام در کنار برادر قرار گرفت و آن‏گاه که امام حسن‏ علیه السلام از کوفه به مدینه برگشت، به همراه ایشان حضرت زینب‏ علیها السلام نیز به مدینه آمد. وقتی که در سال پنجاه هجری معاویه حضرت امام حسن‏ علیه السلام را مسموم کرد باز غمخواری و پرستاری برادر با زینب بود و پس از شهادت امام حسن ‏علیه السلام در خدمت امام حسین ‏علیه السلام بود و زمانی که در سال شصت هجری امام حسین ‏علیه السلام عازم مکه شد، به همراه آن حضرت از مدینه خارج شد و از آن لحظه به بعد تا روز عاشورا در خدمت‏ به قیام اباعبدالله‏علیه السلام تلاش می‏کرد و لحظه‏ای از آن حضرت جدا نشدند. نقل می‏کنند در جریان حرکت‏ به سوی عراق ابن عباس به امام حسین‏علیه السلام گفت اگر ناگزیر باید به این سفر بروید، حداقل این زنان و بچه ‏ها را با خود نبرید. در این لحظه، حضرت زینب‏ علیها السلام خطاب به ابن عباس فرمود: ... سوگند به خدا از حسین جدا نخواهم شد، همراه او خواهم بود با او زندگی کرده و با او می ‏میرم. (۱)
در روز عاشورا با ایثار چند برادر و فرزند و برادرزاده و... فداکاری در راه خدا را به حدی رساند که حتی ملکوتیان را به تعجب واداشت و از عصر عاشورای سال شصت هجری به بعد رسالت پیام‏ رسانی خون شهیدان و سرپرستی و رهبری اسیران نهضت عاشورا را برعهده گرفت و لحظه‏ای از حمایت امام زین ‏العابدین ‏علیه السلام غافل نگشت و بارها در این سفر خوفناک جان آن حضرت را از خطراتی که او را تهدید می‏ کرد نجات بخشید. حضرت زینب با ایراد خطبه‏ های آتشین پایه کاخ‏های ستم بنی ‏امیه را به لرزه درآورد و در یک کلام، با این کار همه تبلیغات و نقشه‏ های دشمنان را خنثی و نفاق منافقان را رسوا و غفلت غافلان را برطرف ساخت. اگر تلاش بی ‏نظیر و فداکاری کامل زینب نبود، به یقین جریان کربلا را بنی امیه یا به فراموشی می ‏سپردند یا از مسیر حیات‏بخش خود منحرف می ‏کردند و به قول شاعر:
سر نی در نینوا می ‏ماند اگر زینب نبود
کربلا در کربلا می ماند اگر زینب نبود
چهره سرخ حقیقت ‏بعد از آن طوفان رنگ
پشت ابری از ریا می‏ ماند اگر زینب نبود
در عبور از بستر تاریخ سیل انقلاب
پشت کوه فتنه‏ ها می ‏ماند اگر زینب نبود (۲)
آن حضرت سرانجام، پس از انجام کامل این رسالت ‏سنگین یک سال و نیم پس از جریان عاشورا در رجب سال شصت و دو هجری با کوله ‏باری از غم و اندوه چشم از جهان فرو بست.
● فضایل و اوصاف زینب علیها السلام
حضرت زینب ‏علیها السلام به اعتراف همه تاریخ ‏نویسان، آراسته به همه فضایل و خصلت‏های والای اخلاقی و الهی بودند و در سایه این کمالات به مرتبه‏ای از منزلت انسانی دست ‏یافتند که شایستگی محرم راز الهی و امین ودایع امامت و ولایت‏ بودن را حداقل در بخشی از عمر شریفشان به خود اختصاص دادند. (۳) حضرت این کمالات را به برکت عنایات خاص الهی و پاکی سرشت و نحوه تربیت و پرورش در دامن پیامبرصلی الله علیه وآله و فاطمه‏ علیها السلام و امیرالمؤمنین ‏علیه السلام و تلاش‏هایی که در راستای کسب سجایای اخلاقی و به جای آوردن عبادات و فرامین الهی انجام داده بود به دست آورد.
القابی که برای آن حضرت نقل شده ‏به گوشه ‏هایی از عظمت‏ شخصیت این بزرگ بانوی اسلام دلالت دارند. از جمله: عالمه غیر معلمه، نائبه الزهراء، عقیله النساء، الکامله، ولیدهٔ الفصاحهٔ، صدیقهٔ الصغری، معصومهٔ الصغری، صابرهٔ محتسبه، بطلهٔ کربلا، سلیلهٔ الزهراء، امینهٔ‏الله، محدثه، ناموس کبریا، قرهٔ عین مرتضی، عقیلهٔ بنی هاشم، محبوبهٔ المصطفی، زاهده، عابده، نابغهٔ الزهرا، سرّ ابیها و...همان‏گونه که بیان شد، هر یک این لقب‏ ها به گوشه کوچکی از فضیلت‏ها و اوصاف برجسته آن حضرت دلالت دارند به عنوان نمونه، درباره برخی از این اوصاف و کمالات توضیح مختصری در این قسمت ارائه می‏گردد:
۱. خداشناسی و عرفان: بی‏ شک همه کمالات آن حضرت در کل، علاوه بر بیان ابعاد مختلف شخصیت‏ بی‏نظیر این بانوی بزرگوار، به درجه بالای عرفان و خداشناسی او دلالت دارد. اگر مرتبه توحیدش قریب به مرتبه توحید حضرات معصومان نبود، هرگز نمی ‏توانست‏ سکاندار طوفان کربلا باشد.
هنوز کودکی بیش نبود که از پدر بزرگوارش علی‏ علیه السلام سؤال کرد: آیا مرا دوست داری؟ حضرت فرمودند: بله دخترم؛ فرزندان ما پاره‏ های جگرهای ما محسوب می ‏شوند. آن‏گاه زینب‏علیها السلام عرض کرد: "محبت و خدا دوستی با حب فرزندان در قلب مؤمن چگونه جمع می‏گردد؟ اگر گریزی از این دو امر نیست، باید گفت: دوستی محض از آن خدا و مهرورزی برای فرزندان است." با این بیان، دختر زهراعلیها السلام کمال معرفت‏ خود را در توحید خالص به نمایش گذاشت.
در همان دوران کودکی حضرت زینب ‏علیها السلام، پدر بزرگوارشان به او فرمود: دخترم! بگو: یک زینب گفت: یک. آن‏گاه علی ‏علیه السلام فرمودند بگو: دو. در این لحظه حضرت زینب سکوت کردند. چون سکوت ایشان طول کشید علی ‏علیه السلام فرمودند: دخترم! چرا سکوت کردی؟ عرض کرد: پدر جان با زبانی که گفته‏ ام یک، توان دو گفتن را ندارم. امیرمؤمنان علی ‏علیه السلام از این پاسخ بسیار عمیق دخترشان خیلی خوشحال شدند و او را که در این حال طفلی بیش نبودند، مورد تفقد و محبت قرار دادند. (۴)
۲. علم و دانش: برای شناخت مقام علمی حضرت زینب‏ علیها السلام می ‏توان به امور زیادی توجه و استناد کرد که از جمله آن‏هاست:
- خطبه‏ های بسیار بلند و پرمحتوایی که از آن بانوی گرامی به جای مانده است.
- به شهادت همه تاریخ نویسان در کوفه، ایشان کلاس‏های تفسیر و آموزش قرآن داشتند و زن‏ های کوفه را با قرآن و احکام اسلامی آشنا می ‏ساختند.
- راویان بزرگی چون عبدالله بن عباس از او روایت‏ های زیادی را نقل می ‏کند که از جمله این روایات است‏ خطبه تاریخی حضرت زهراعلیها السلام، این در حالی است که زینب در زمان خوانده شدن این خطبه پنج‏ یا شش سال بیشتر نداشت و ابن عباس با این عبارت از آن حضرت در روایاتی که از او نقل می ‏کند، یاد کرده است: «حدثنی عقیلتنا زینب (۵) ؛ بانوی فهیم و اندیشمند ما زینب بر من چنین روایت کردند. و برخی از او با تعبیر حبر و بحر یعنی سرشار از علم و دریای علم یاد می‏کنند. حتی زمانی که در مجلس یزید آن خطبه آتشین را بیان کردند، یزید درباره‏اش گفت: اینان خاندانی هستند که فصاحت و دانش و معرفت را از پیامبر به ارث برده‏اند و آن را با شیر مادر نوشیده‏ اند. (۶) و از شیخ صدوق روایت‏شده است که زینب به جهت علم و دانش زیادی که داشت، از سوی امام حسین ‏علیه السلام نیابت ‏خاص داشت و مردم در مسائل شرعی (حلال و حرام) به ایشان رجوع می‏ کردند. در یک مورد نقل شده است روزی امام حسن و امام حسین‏ علیهما السلام درباره بعضی از سخنان پیامبر اکرم‏ صلی الله علیه وآله با هم گفت‏وگو می‏کردند، حضرت زینب ‏علیها السلام وارد شدند و در بحث ایشان شرکت کردند و مساله را با تمام صوری که داشت‏ با تفصیل تمام تبیین فرمودند. حضرت امام حسن‏ علیه السلام وقتی این توانایی فوق‏العاده خواهر را دیدند، خطاب به او فرمودند: «انک حقا من شجرهٔ النبوهٔ و من معدن الرسالهٔ...» (۷) به راستی که تو از درخت نبوت و معدن رسالت هستی.
۳. عبادت و بندگی: گرچه سراسر زندگی حضرت زینب‏ علیها السلام برای حفظ و احیای معارف اسلامی سپری شد، که همه آن‏ها با هدف اطاعت از اوامر الهی انجام می ‏گرفت اما آن حضرت در عبادت به معنی خاص نیز از موقعیت‏ برجسته ‏ای برخوردار بودند. در سخت‏ترین شرایط نیز به طور کامل به انجام وظایف عبادی اهتمام می ‏ورزیدند.
حضرت سجادعلیه السلام می ‏فرماید:عمه ‏ام زینب در جریان حادثه کربلا با آن همه مشکلات حتی در شب عاشورا و شب یازدهم محرم نیز نماز شب را ترک نکردند. (۸) امام حسین‏علیه السلام به اندازه‏ای به خلوص و بندگی زینب اعتقاد داشتند که هنگام وداع خطاب به او فرمودند: یا اختاه لا تنسینی عند نافلهٔ اللیل (۹)؛ خواهرم مرا در نماز شب خود فراموش مکن.
باز امام سجادعلیه السلام می ‏فرماید: "عمه ‏ام زینب در طول راه کوفه و شام، همواره نماز شب را به پا می‏داشت. در برخی از منازل بین راه می‏دیدم که او از فرط خستگی و رنجوری ناشی از آزار دشمن، نمازهایش را در حال نشسته می‏خواند." (۱۰)
همه این وقایع به خوبی از اهتمام کامل حضرت زینب به عبادات خبر می‏دهد و درست‏ به دلیل برخورداری از این ویژگی بوده که یکی از القاب آن حضرت «عابده آل علی ‏علیه السلام‏» انتخاب شده است.
۴. شجاعت و شهامت: برخورد حضرت زینب ‏علیها السلام در برابر دشمنان بسیار اعجاب ‏انگیز است. وی با ستمگران با تمام وجود به مبارزه برخاست در حالی ‏که آنان در اوج عظمت و اقتدار بودند. خطبه بی ‏نظیری را در حضور دژخیمان ایراد نمود و شجاعت‏ بی ‏مانندی را از خود به نمایش گذاشت.
یکی از نویسندگان در این‏ باره می ‏نویسد: برخورد و عکس ‏العمل زینب در برابر دشمنان بسیار اعجاب‏ انگیز است آنان در حالی‏ که در اوج قدرت بودند، به تندی برخورد کرد. زینب شیرزنی از خاندان بنی هاشم است، آن‏ چنان با صدای بلند ندا سرداد که کاخ سلطنت امویان ستمگر و غاصب از جای کنده شد و در مجلس یزید سفاک سخنرانی مهمی انجام داد که او و اطرافیانش را مفتضح نمود. (۱۱)
۵. حجاب و عفاف: زینب کبری ‏علیها السلام در رعایت عفاف همانند مادر بزرگوارشان بی ‏بدیل بودند. مرحوم علامه مامقانی می ‏نویسد: زینب در حجاب و عفاف یگانه است احدی از مردان در زمان پدرش و برادرانش تا روز عاشورا او را ندیده بودند. (۱۲)
فردی به نام یحیی مازنی می ‏گوید: من در مدینه مدت زیادی در همسایگی حضرت علی ‏علیه السلام به سر می ‏بردم، اما در این مدت به خدا قسم هرگز زینب را ندیدم و حتی صدای او را هم نشنیدم. (۱۳)
حضرت سجادعلیه السلام می ‏فرماید:عمه ‏ام زینب در جریان حادثه کربلا با آن همه مشکلات حتی در شب عاشورا و شب یازدهم محرم نیز نماز شب را ترک نکردند. امام حسین ‏علیه السلام به اندازه ‏ای به خلوص و بندگی زینب اعتقاد داشتند که هنگام وداع خطاب به او فرمودند: یا اختاه لا تنسینی عند نافلهٔ اللیل؛ خواهرم مرا در نماز شب خود فراموش مکن.
آن حضرت نه تنها در حالت عادی بلکه در بحرانی ‏ترین لحظات زندگی خود به مساله حجاب و عفاف اهتمام کامل داشتند. فردی روایت می ‏کند: «وقتی اسرای کربلا را وارد کوفه می ‏کردند امام سجاد را دیدم که بر شتری بدون روپوش سوار کرده ‏اند ... در این هنگام بانویی را دیدم که بر شتر برهنه ‏ای سوار است ‏سؤال کردم که او کیست؟ جواب دادند: او زینب کبری است.
این بانو خطاب به مردم کوفه می ‏گفت: ای مردم چشم‏های خود را از ما بپوشانید آیا از خدا و رسولش شرم نمی ‏کنید به حرم و خاندان پیامبرخدا صلی الله علیه وآله در حالی که پوشش و حجاب مناسبی ندارند نگاه می ‏کنید. (۱۴)
نقل کرده ‏اند پس از حادثه کربلا هر وقت که از شام و کوفه صحبت می ‏شد، حضرت زینب چون به یاد آن ایام، که بدون پوشش مناسب خاندان پیامبر را از کوچه‏ های این دو شهر عبور داده بودند، به شدت متاثر می ‏شدند.
۶. گذشت و ایثار: روزی علی ‏علیه السلام مستمندی را به خانه آوردند تا از او پذیرایی کنند. وقتی از حضرت فاطمه‏ علیها السلام پرسیدند آیا در خانه چیزی هست که با آن از مهمان عزیزمان پذیرایی کنیم؟ آن حضرت فرمودند: به غیر از مختصر غذایی که برای زینب کنار گذاشته ‏ام، چیزی وجود ندارد. در این لحظه که حضرت زینب ‏علیها السلام چهار سال بیش‏تر نداشتند، خطاب به مادر فرمودند: مادر جان غذای مرا به مهمان بدهید. (۱۵)
اوج ایثار و فداکاری و گذشت دختر علی ‏علیه السلام در روز عاشورا به نمایش گذاشته می‏ شود. نقل می‏کنند: صبح روز عاشورا در حالی که دو فرزند خود محمد و عون را به همراه داشت، خدمت امام حسین ‏علیه السلام رسید. عرض کرد: جدم ابراهیم خلیل قربانی خدا را به جای قربانی شدن اسماعیل از خداوند جلیل پذیرفت. برادر جان تو نیز امروز این دو قربانی مرا بپذیر و اگر دستور جهاد از بانوان برداشته نمی‏شد، هزار بار جان خود را در راه محبوب فدا می ‏کردم و هر ساعت ‏خواستار هزار بار شهادت می‏ شدم. (۱۶)
آن‏گاه فرمود: دوست دارم فرزندانم جلوتر از برادرزادگانم به میدان بروند. و وقتی که این دو نوگل زینب، پس از پیکار با دشمن به درجه رفیع شهادت نایل آمدند و پیکرهای غرق به خون آنان را به کنارخیمه‏ ها آوردند، همه زنان از خیمه‏ها بیرون آمدند اما زینب کبری‏علیها السلام برای این‏ که مبادا اباعبدالله‏ علیه السلام خجالت زده شوند، از خیمه خود بیرون نیامد. (۱۷)
در لحظات پایانی ظهر عاشورا وقتی بالای سر پیکر خونین برادر و مقتدای خود امام حسین‏ علیه السلام آمدند، با این جمله: پروردگارا این هدیه و قربانی را از اهل‏ بیت پیامبرصلی الله علیه وآله قبول فرما، نهایت اخلاص و فداکاری خود را به جهانیان اعلام کرد...
علاوه بر این اوصاف، زینب کبری ‏علیها السلام در صبر و بردباری، زهد و تقوا، اخلاص و مدیریت و تدبیر و فصاحت و بلاغت و... بی ‏نظیر بودند.
بی ‏تردید در شرایط سخت کنونی اگر بانوان جوامع اسلامی سیره عملی و اوصاف اخلاقی شیرزن کربلا را الگو و اسوه خود قرار دهند، روز به روز ارزش‏ها و فضایل آنان شکوفاتر خواهد شد و بی ‏شک در صورت تحقق چنین مهمی زمینه سعادت دنیا و آخرت برای مسلمانان مهیا خواهد شد.

پی ‏نوشت‏ها:
۱. خصائص الزینبیه، ص ۲۸۳ .
۲. قسمتی از شعر زخمی‏ترین فریاد، سروده قادر طهماسبی (فرید) .
۳. امام حسین ‏علیه السلام در آخرین ساعات زندگی خود امانات الهی را به زینب‏ علیها السلام سپرده و حمایت و حفاظت از حضرت سجاد علیه السلام را به ایشان سفارش می ‏کنند و امام سجادعلیه السلام نیز در بیان احکام و برخی مسایل ولایت نیابت ‏خاصه به او داده بودند.
۴۰. خصائص الزینبیه، ص ۳۰۹.
۵. سفینهٔ‏البحار، ج ۱، ص ۵۵۸ .
۶. بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۱۳۷.
۷. السیدهٔ زینب، محمود شرقادی، ص ۹۸.
۸. زینب کبری، فریادی بر اعصار، ص ۲۳.
۹و۱۰. زینب کبری، ص ۶۲ / ص ۶۳.
۱۱. مرقد العقیله زینب، ص ۲۱.
۱۲. تنقیح المقال، ج ۳، ص ۷۹ .
۱۳. زینب کبری، ص ۲۲.
۱۴- مقتل مقرم، ص ۳۷۱ .
۱۵. ریاحین الشریعه، ج ۳، ص ۶۴ .
۱۶. الطرز المذهب، ص ۷۴.
۱۷. منتخب التاریخ، ص ۲۷۵.
منبع : مجله دیدار آشنا، شماره ۲۵، سید صادق سیدنژاد .

منبع : سایت مداحی