مدیران خلاق، نیاز نظام اداری کشور

در بررسی سیستم سازمانی و مدیریتی موجود در کشور درمی‌یابیم که هنوز با دنیای مدرن و ملزومات آن فاصله بسیار وجود دارد. بررسی‌ها و گزارشات موجود، بیانگر آن است که بروکراسی سنتی و اداری ما در کنار سیستم مدیریت خشک و انعطاف‌ناپذیر عمودی آن، توانایی استفاده از نیروهای ماهر موجود را ندارند.
در جهان امروز، تغییر امری اجتناب ‌ناپذیر است و در این راستا، جهت ایجاد تحولات سازنده و مؤثر در سازمان‌ها، باید طراحی و مدیریت آنها دچار تغییر و تحول گردد. امروزه، نیاز روزافزون به آن نوع رهبری و مدیریتی احساس می‌شود که در کنار فهم اهمیت سازمان‌هایی که به سمت فعال نمودن پتانسیل‌های خود حرکت می کنند، اهتمام لازم را در جهت حل بحران‌ها و شرایط اضطراری محیط کار از خود نشان دهد.
در چنین شرایطی، مدیران سازمان‌ها باید به حدی از توانایی رسیده و قادر به درک این واقعیت باشند که جهت رسیدن به اهداف کلان سازمانی (کشوری) ناچار هستند اهداف «شدن» را به اهداف «ماندن» ترجیح دهند. به بیان دیگر در عصر حاضر، تحول و بازسازی و نوسازی یکی از ابعاد مهم سلامت سازمانی بوده و از همین‌رو، مدیریت تغییر در سازمان‌ها یکی از سخت‌ترین وظایف و مسئولیت‌های مدیران پیشرو محسوب می شود.
از نگاهی دیگر، در عصر حاضر سازمان‌ها به صورت روز افزونی با محیط‌های پویا و در حال تغییر مواجه هستند و بنابراین، به منظور بقاء و پویایی خود ناچارند که خود را با تغییرات محیطی وفق داده و سازگار نمایند.
با توجه به سرعت شتابنده تغییرات و تحولات علمی، تکنولوژیک، اجتماعی، فرهنگی و غیره در عصر حاضر، سازمان‌هایی موفق و کارآمد محسوب می‌شوند که علاوه بر هماهنگی با تغییر و تحولات جامعه امروزی، بتوانند مسیر تغییرات و دگرگونی‌ها را نیز در آینده پیش‌بینی کرده و قادر باشند که این تغییرات را در جهت ایجاد تحولات مطلوب برای ساختن آینده‌ای بهتر هدایت کنند. همچنان که آلوین تافلر می‌گوید تنها با بهره‌گیری خلاقانه از تغییر، برای هدایت کردن خود تغییرات است که می‌توانیم از آسیب‌های «شوک آینده» در امان باشیم و به آینده‌ای بهتر و انسانی‌تر دست یابیم.
با عنایت به مباحث فوق و مشاهدات و مطالعات انجام شده بر روی نظام اداری کشور، می‌توان گفت که بسیاری از سازمان‌های نظام اداری ما، نه تنها نوآور و خلاق نیستند بلکه حتی در هماهنگی با تحولات و پیشرفت‌ها و تغییرات عصر حاضر نیز ناتوان مانده و اغلب با شیوه‌های ناکارآمد سنتی اداره می‌شوند. شاید بتوان به جرأت ادعا کرد که ریشه این امر، در منابع انسانی و مدیریت نظام اداری است.
منابع انسانی، از ارزشمندترین سرمایه‌های هر سازمان به شمار می‌آید، زیرا سایر عوامل مانند تکنولوژی، سرمایه و امثال آن، به نیروی انسانی وابسته هستند. علی‌رغم پیشرفت‌های فنی و تکنیکی جدید، هنوز هیچ عاملی نتوانسته است جایگزین نیروی انسانی شود و انسان همچنان به عنوان یک عامل کلیدی در سازمان مطرح بوده و مدیریت با توجه به این نکته باید بکوشد تا این سرمایه را به درستی شناخته و توان و استعدادهای نهفته او را پرورش داده و به نحو مؤثری آن را در پیشبرد هدف‌های سازمان بسیج کند.
بنابراین، از جمله مهم‌ترین شاخص‌های برتری یک سازمان نسبت به سازمان دیگر، نیروی انسانی درون سازمان است؛ نیروی انسانی که نسبت به اهداف سازمان وفادار و با آن سازگار باشد. چنین فردی متمایل به حفظ ارزش‌ها و عضویت در سازمان بوده و فراتر از وظایف مقرر در شرح شغل خود دست به فعالیت می زند و همچنین، عامل مهمی در اثربخشی سازمانی خواهد بود. وجود چنین نیرویی در سازمان، باعث افزایش بهره وری و بهبود عملکرد سازمان شده و تأخیر، تعجیل و ترک خدمت کارکنان را کاهش می دهد.
این وضعیت، ظاهر مناسبی از سازمان را در اجتماع جلوه داده و زمینه را برای بالندگی آن فراهم می‌آورد. برعکس این حالت، نیروی انسانی با احساس وفاداری و تعلق سازمانی کم و متمایل به ترک سازمان، نه تنها خود در جهت نیل به اهداف سازمانی حرکت نمی‌کند، بلکه در ایجاد فرهنگ کار و تلاش نسبت به مسایل و مشکلات سازمانی در بین همکاران خود نیز می‌تواند نقش منفی داشته باشد. در این بین نقش و شخصیت مدیر می‌تواند بسیار تعیین کننده باشد.
مدیران خلاق و ریسک‌پذیر دارای خصوصیات برجسته‌ای هستند که در زیر به برخی از آنها اشاره می‌شود:
- تمرکز بر یک موضوع و یک کار که نتیجه آن دوری از سطحی‌نگری و رسیدن به ژرف‌نگری است.
- این گونه مدیران، دارای روحیه علمی هستند و بر خرد جمعی تأکید دارند.
- دارای قابلیت خطر کردن و رسیک‌پذیر هستند.
- و اینکه دارای روحیه نقادی هستند.
مدیر نقش موثری در پرورش خلاقیت، تحریک و تشویق کارکنان، تفویض اختیار به کارکنان، پیدا کردن ذهن‌های خلاق و استفاده از خلاقیت دیگران دارد. در نظام مدیریت مشارکتی با تکیه بر خودکنترلی کارکنان، مشورت، تشویق به ابتکار و احترام به افراد، مدیران نقش مهمی در پرورش خلاقیت کارکنان دارند. خلاقیت دارای سه مولفه تخصص، تفکر خلاق و انگیزش است که می‌‌تواند درونی یا بیرونی باشد. مدیران روی هر سه این خصوصیات به خصوص بر روی انگیزش کارکنان می‌توانند اثرگذار باشند.
در بررسی سیستم سازمانی و مدیریتی موجود در کشور درمی‌یابیم که هنوز با دنیای مدرن و ملزومات آن فاصله بسیار وجود دارد. بررسی‌ها و گزارشات موجود، بیانگر آن است که بروکراسی سنتی و اداری ما در کنار سیستم مدیریت خشک و انعطاف‌ناپذیر عمودی آن، توانایی استفاده از نیروهای ماهر موجود را ندارند.
محافظه‌کاری و ریسک‌ناپذیری مدیران سازمانی نیز وضعیت را پیچیده نموده است و پیامد اصلی آن عدم امکان بروز خلاقیت و نوآوری سازمانی می‌باشد که زمینه را برای تغییر، تحول و به روز نمودن سازمان‌ فراهم می‌آورد. در حقیقت محافظه‌کاری مدیران، بستر و زمینه مناسب فرهنگی جهت ایجاد و رشد خلاقیت و نوآوری را نابود می‌کند و آرامش لازم کارکنان برای بروز خلاقیت و ابتکار را از بین می‌برد.
سرکوب شدن انگیزه افراد در سازمان در اثر انتصاب رابطه‌‌ای به جای ضابطه‌ای، سبب گردیده است تا کارکنان عدم عدالت سازمانی را به گونه ای عینی لمس کنند. از سوی دیگر، عدم تفویض اختیار در سازمان و نبود هماهنگی مناسب با کارمندان نیز از دیگر مشکلات برخواسته از ویژگی محافظه‌کاری مدیران است.
این ویژگی، باعث شده است تا مدیران نظام اداری ما کماکان به اعمال قدرت یکجانبه، باور داشته باشند. در چنین سیستمی، طبیعتاً امکان تبادل افکر و بیان عقاید متضاد جایگاهی ندارد و رکود زیان‌باری بر سازمان‌ها مستولی می‌گردد. بایستی اضافه کرد که فقدان یک سیستم ایده‌پرداز مدیریتی نیز در پیدایی این وضعیت، نقش عمده‌‌ای را بر عهده دارد.
متخصصین و کارشناسان راهکارهای متفاوتی را جهت حل معضلات فوق عنوان می‌نمایند که شاید مهم‌ترین آن، به کارگیری مدیران ریسک‌پذیر و یا آموزش مدیران موجود در جهت پرورش این ویژگی در آنها، وجود نظامی از مدیریت ناکارآمد دارای ساختارها و روندهای علمی و مؤثر باشد، استقرار نهادهای پروش‌دهنده خلاقیت در نیروی انسانی و برقراری کلاس‌های آموزشی در میان نیروهای سازمانی است. پیامد اصلی این امر، بروز ابتکار و خلاقیت در بین کارکنان و مدیریت سازمان است تا اینکه زمینه را برای نوآوری و رشد و تحول سازمان در راستای نیازهای روز مهیا سازد.

ع.چلیاوی
موسی غنی نژاد

منبع : امید