دراکولای شمال !

بعضی وقتها مسافرانی كه از شكار برگشته‌اند ، زخمی چركی و بدشكل را به همراه آورده‌اند كه از یك طرف پیشانی آنها شروع شده ، از روی یكی از چشمها رد شده و تا نزدیك گونه ادامه پیدا كرده و گاهی حتی تا گردن و سینه هم كشیده شده است ، زخمی چركی و بدشكل و مشمئز كننده .
معمولاً اكثر این افراد ، از بیان علت بروز آن زخم عاجزند و نمیدانند چرا و چگونه سر و صورتشان زخمی شده است . زخمی كه حتی تا یك ماه انسان را آزار می‌دهد و پس از كنده شدن پوست ، شاید كه تا ماها نیز اثر آن برجای بماند .
از بس كه موجود بوجود آورندهٔ این زخم‌ها اسرار آمیز و غیر قابل دیدن است ، هنوز هیچكس نمی‌تواند ادعا كند كه به درستی آنرا می‌شناسد . فقط همه با ترس و لرز یك نام را تكرار می‌كنند : «دراكولا» ، موجودی كه شب‌ها به سراغ قربانیان خود رفته و خون آنها را می‌مكد !
به خاطر اهمیت این موضوع و رسیدن زمانی كه معمولاً در شمال ایران فصل شیوع این ناهنجاری است ، محققان مجله به دنبال یافتن «دراكولای شمال» رفتند و مقاله‌ای را كه می‌خوانید ، حاصل تلاش آنهاست .
در اینجا از آقایان دكتر مهدی جلوه ، دكتر سیاوش تیرگری ، دكتر بیژن جهانبخش و مهندس بیژن مجیدی‌شاد كه در تحقیق و گردآوری این مطالب از هیچ كمكی فروگذار نكردند ، تشكر می‌كنیم . ضمناً برای تكمیل‌تر شدن هرچه بیشتر این تحقیق ، از مطالب ارزندهٔ آقایان دكتر محمد حسن هدایتی امامی و علینقی ناصر سود جسته‌ایم .
● شكار و طبیعت
دراكولا حشره‌ایست از خانوادهٔ استافیلینیده (Staphylinidae) كه خود از راستهٔ سخت بالپوشان (Coleoptera) می‌باشد . حشرات خانوادهٔ استافیلینیده ، سوسك‌هایی هستند با بدن باریك و كشیده ، همراه با بالپوش كوتاه ، حشراتی كه می‌توانند بدوند و پرواز كنند .
یكی از خصوصیات این حشرات این است كه وقتی در سطح زمین حركت می‌كنند ، انتهای بدن خود ( شكم و دم ) را مثل عقرب از زمین بلند می‌كنند . بدن آنها از سه قسمت سر و سینه و شكم تشكیل شده و طول آنها از ۶ تا ۹ میلیمتر متغییر است .
جنس پدروس (Paederus) از این خانواده مسئول ایجاد بیماری پوستی است . در گیلان و مازندران نوعی بیماری پوستی در اواخر بهار،تابستان‌واوایل پاییز مشاهده‌می‌شود كه عامل ایجاد‌كنندهٔ آن همین حشرهٔ (Paederus Fuscipes) است . در گیلان این حشره را به نام‌های مختلف ـ از جمله شب سوز ، تله گز ، زرخ پوتار ، چی سوزان ، تله مورجونه و مخصوصاً دراكولا ـ می‌شناسند . در مازندران اغلب فكر می‌كنند ضایعه پوستی ایجاد شده از حشره‌ای به نام ون است كه ظاهراً به یك نوع عنكبوت گفته می‌شود .
گونه‌های بیماری‌زای جنس پدروس در سراسر جهان یافت می‌شود و تاكنون ۶۰۰ گونه از این جنس شناسایی شده كه ۳۰ گونه آن بیماری‌زا هستند .
پرواز این حشرات تقریباً در شب‌ها صورت می‌گیرد . در عین حال ، در مواقعی از روز هم پرواز می‌كنند . معمولاً در شب‌هایی كه دمای هوا زیاد و رطوبت محیط بالاست ، پرواز این حشرات به میزان زیادتری صورت می‌گیرد . این حشرات از قدرت پرواز خوبی برخوردار هستند ، بطوری كه از فاصلهٔ ۷۹ كیلومتری ساحل دریا ، به سوی نور كشتی جلب می‌شوند و این نكته قابلیت تحرك و مهاجرت این حشره‌ها را نشان می‌دهد .
این حشره برخلاف تصور عامه ، نیش نمی‌زند ، گاز نمی‌گیرد ،‌ در موقع راه رفتن روی پوست هم ایجاد بیماری نمی‌كند ، بلكه فقط له‌كردن حشره بر روی پوست باعث ایجاد ضایعه پوستی می‌گردد .
اكثراً شخص متوجه تماس این حشره نمی‌شود و انسان ، به‌خصوص به هنگام خواب ، بطور ناخودآگاه حشره را بر روی پوست خود له می‌كند . اغلب محل ضایعه را اطراف چشم و گردن و سینه می‌توان مشاهده كرد . البته دیگر نقاط باز بدن ، مثل بازوها و ساعد و دست و پا نیز ممكن است در معرض آسیب باشند . پس از له كردن حشره در یك نقطه از بدن ، ضایعات پوستی ممكن است به جاهای دیگر بدن هم سرایت كند و این كار بیشتر از طریق دست آلوده صورت می‌گیرد .
دكتر مهدی جلوه می‌گوید :
«قضیه از این قرار بود كه روزی در فصل تابستان كه دنبال شكار قرقاول بودم و به علت گرمای زیاد عرق كرده بودم ، در یك لحظه احساس كردم كه حشره‌ای در روی پیشانی‌ام نشست . در این موقع ، با دست به پیشانی كشیدم . پس از مدتی ، در آن ناحیه سوزش و خارش حس كردم . در روزهای بعد ، ضایعه پوستی ، صورت و گردن و قسمت قدامی قفسهٔ سینه را نیز مبتلا كرد و بهبودی این ضایعه پوستی ، مدت یك‌ماه طول كشید »
موارد ابتلا به درماتیت پدروس هرساله با شدت و ضعف از ماهای اردیبهشت تا آبان ، بخصوص در ماهای خرداد و تیر و مرداد كه هوا به شدت گرم و مرطوب است ، مشاهده می‌شود . در همین موقع وفور حشره نیز در بالاترین حد تراكم خود می‌باشد و تعداد آنها نسبت به هر زمان دیگر زیادتر است .
عوارض پوستی ناشی از له شدن حشره بر روی بدن اشخاص ، ممكن است شدید ، متوسط و یا خفیف باشد و این عوارض معمولاً پس از ۲۴ ساعت شروع می‌شود . البته در موارد خفیف ممكن است در روی پوست فقط یك سرخی همراه با تورم ایجاد شود و بعد هم ازبین برود . موارد متوسط همراه با قرمزی و احساس خارش است و درست ۲۴ ساعت بعد از تماس ایجاد می‌شود و بعد از دو روز ، حالت زیكول و تاول‌هایی در یك سطح اریتاماتو پیدا می‌شود كه بتدریج توسعه پیدا می‌كند و در طی دو سه روز ، به حداكثر خود می‌رسد . بعد مرحلهٔ پوسته پوسته شدن و ریختن پوست فرا می‌رسد و جای زخمی مانند سوختگی بجای می‌گذارد كه ممكن است مدت یك ماه یا بیشتر هم طول بكشد . موارد حاد یا شدید این عارضه شبیه موارد متوسط است ؛ اما ممكن است وسعت بیشتری داشته باشد و این امر احتمالاً ناشی از له‌شدگی چندین حشره بر روی پوست می‌باشد و ممكن است انگشتان آلوده به پدرین ( سم حشره ) ، در اثر تماس با زخم ، سم را به دیگر نقاط انتقال دهد و ضایعه پوستی ایجاد كند .
چشم انسان در مقابل سم پدروس بسیار حساس است و گاهی در حال قدم زدن یا دوچرخه سواری در غروب ، در اثر تماس یا برخورد حشره با چشم ، سوزش و آزردگی ایجاد می‌شود . این عارضه می‌توان ده دقیقه بعد از این برخورد آثار خود را نشان دهد . گاهی نیز در شب و در هنگام خواب حادثه اتفاق می‌افتد و در این حالت حشره به داخل چشم خزیده و شخص چشم خود را باز و بسته می‌كند . سومین نوع تماس ، انتقال سم از طریق دست آلوده به چشم است .
● منشاء سم در بدن حشره :
دانشمندان متعددی ، اعضای تناسلی این حشره را منبع ایجاد سم معرفی كرده‌اند . حشره نر و حشرهٔ ماده ، هردو حاوی سم هستند ؛ ولی درماتیت ایجاد شده توسط حشرهٔ ماده شدیدتر است . در سال ۱۹۵۸ ، Kurosa وجود سم را تخم‌های تازه و قدیمی نر و دومین مرحله لاروی ، در شفیره و در تمام قسمت‌های بدن حشره بالغ ، بجز بال‌ها ، گزارش كرد . استخراج سم از سر ، قفسهٔ سینه و شكم این حشره در سال ۱۹۶۳ توسط Paran ، گواه وجود این ماده در سرتاسر بدن حشره است .
● سمیت پدرین :
پدرین یكی از قوی‌ترین فراورده‌های سمی حیوانات شناخته شده است و سمیت آن از زهر مار هم بیشتر بوده و ۱۵ برابر از آن قوی‌تر است . پدرین با اسید كلریدریك و هم چنین با ید (I) و برم (Br) غیر فعال می‌شود .
● شیوه‌های مبارزه با پدروس :
▪ كنترل نمودن پدروس‌ها از طریق نصب توری و یا پشه‌بند (بدیهی است كارایی توری و پشه‌بند به اندازه مش آنها و هم‌چنین به قطر حشره بستگی دارد )
▪ كاهش تعداد لامپ‌های روشن و كاهش شدت نور .
▪ پاكسازی علف‌های هرز و دیگر گیاهان ،‌ بویژه مواد پوسیده ، از فاصلهٔ ۵۰ متری از اماكن مسكونی .
▪ روش شیمیایی : در مبارزه با پدروس‌ها ؛ روش شیمیایی نسبت به روش فیزیكی كمتر مورد توجه قرار گرفته است . حشره‌كشها بجای اینكه در داخل و یا اطراف مناطق مسكونی مصرف شوند ، لازم است كه در محل‌های زیست طبیعی آنها مورد استفاده قرار گیرند . البته این كار ممكن است برای حشرات مفید كشاورزی ایجاد مشكل نماید .
● شیوه‌های پیشگیری از ابتلا به درماتیت :
▪ خودداری از له شدن و خروج همولنف حشره در روی پوست (چنانچه دست به همولنف حشره آلوده شد ، لازم است بلافاصله قبل از تماس با نقاط دیگر بدن ، با آب و صابون شسته شود )
▪ افرادی كه در محل‌های زیست این حشره ساكنند و یا توریست‌ها و مسافران ، چننانچه البسه را پس از شستشو جهت خشك شدن در حیاط منزل آویزان می‌نمایند ، باید هنگام جمع‌آوری ، آنها را به دقت بازرسی كرده و سپس نسبت به انتقال آنها به داخل اماكن اقدام نمایند ، زیرا امكان انتقال پدروس‌ها همراه لباس به داخل اماكن وجود دارد .
▪ چون تا یكی دو روز بعد از له شدن حشره و یا تماس همولنف آن با دست ، سمیت پدرین كم و بیش باقی‌است ،‌ لذا خاراندن و دست مالی كردن محل درماتیت می‌تواند باعث گسترش بیشتر ضایعه شود . بنابراین لازم است از دست زدن به محل درماتیت در این محدودهٔ زمانی خودداری شود .
● درمان درماتیت خطی و عوارض چشمی :
به عقیدهٔ بعضی از محققان حشره‌شناسی پزشكی ، فراورده‌های روغنی و چرب ، وضع عارضه را بدتر می‌كند . برخی دیگر معتقدند اصلاً درمان به میزان زیادی بی‌اثر است و حتی استعمال كورتیزون و آنتی‌هیستامین و همچنین پنی‌سیلین را بی اثر اعلام كرده‌اند . اگرچه مصرف ید سبب بی‌اثر شدن پدرین می‌شود و در درمان درماتیت خطی مورد استفاده قرار گرفته است ؛‌ ولی استفاده از ید جهت درمان ، آنهم پس از توسعهٔ عارضه ، ممكن است دیر باشد .
● درمان عوارض چشمی :
برای درمان عوارض چشمی ، بایستی از تماس دستهای آلوده به سم این حشره با چشم خودداری شود و آنگاه جهت جلوگیری از شروع .واكنش چشمی ، بلافاصله چشم با مقدار كافی آب پاك شسته شود ، زیرا هنوز هم ممكن است این كار بهترین راه علاج باشد . چنانچه حشرهٔ بیماری‌زا با شدت به چشم برخورد كند و یا در اثر تماس و بدون توجه واكنش آغاز شود ، در این صورت باید چشم بیمار بلافاصله به وسیلهٔ آب پاك به خوبی شسته شود ، سپس قطره قطره آنتی‌بیوتیك‌ها (برای جلوگیری از چركی شدن) و پس از آن به آرامی چند قطره از كورتیكواستروییدها در چشم چكانیده شود . البته لازم است كه برای درمان التهاب عنبیه ، آتروپین نیز مورد استفاده قرار گیرد .

تحقیق و گردآوری : علی قاسمی
مجلهٔ شكار و طبیعت

منبع : روزنامه جوان